Niedoczynność tarczycy

Najważniejsze informacje

• Niedoczynność tarczycy zwykle ma podłoże autoimmunologiczne, a najczęstszą przyczyną jest choroba Hashimoto, czyli przewlekłe zapalenie gruczołu tarczowego.
• Objawy niedoczynności tarczycy mogą obejmować obrzęk twarzy i szyi, suchość skóry, parestezje, bóle głowy, nóg, mięśni i stawów, przyrost masy ciała, wypadanie włosów oraz brak miesiączki.
• Zaburzenia pracy tarczycy wpływają również na zdrowie psychiczne i zwiększają ryzyko innych chorób, takich jak cukrzyca, hipercholesterolemia czy niewydolność serca.
• Diagnostyka obejmuje badanie stężenia TSH, fT4 i fT3, oznaczenie przeciwciał anty-TPO i anty-TG oraz ocenę tarczycy w badaniu USG.
• Leczenie polega przede wszystkim na substytucji hormonalnej lewotyroksyną (Euthyrox, Letrox, Tirosint), a w wybranych przypadkach stosuje się liotyroninę.
• Wsparciem dla terapii jest odpowiednia dieta oraz suplementacja jodu, selenu, cynku i witaminy D3, które wspomagają prawidłową pracę tarczycy i metabolizm.

Niedoczynność tarczycy to jedno z najczęstszych zaburzeń hormonalnych, które prowadzi do niedoboru hormonów T3 i T4. Jej konsekwencją jest spowolnienie metabolizmu i pojawienie się objawów takich jak przewlekłe zmęczenie, przyrost masy ciała czy problemy z koncentracją. Wyjaśniamy przyczyny, rodzaje i objawy niedoczynności tarczycy oraz podpowiadamy, jak prawidłowo diagnozować i wspierać leczenie tego schorzenia.

Funkcje i lokalizacja tarczycy

Tarczyca (gruczoł tarczowy) jest ważnym narządem wydzielania wewnętrznego, kontrolowanym przez przysadkę mózgową. Znajduje się w przedniej części szyi, tuż poniżej krtani, w pobliżu tchawicy. Tyreotropina (TSH) stymuluje tarczycę do produkcji T3 i T4, co jest kluczowe dla prawidłowego funkcjonowania organizmu.

Tarczyca wydziela hormony tarczycy, które obejmują trójjodotyroninę (T3) i tyroksynę (T4), odpowiedzialne za regulację metabolizmu, termogenezy, procesów wzrostu i rozwoju tkanek oraz utrzymanie równowagi energetycznej. Dodatkowo gruczoł produkuje kalcytoninę, hormon uczestniczący w homeostazie wapniowo-fosforanowej. 

Hormony tarczycy wpływają na funkcjonowanie wielu układów organizmu, w tym nerwowego, sercowo-naczyniowego, pokarmowego oraz płciowego, co podkreśla ich znaczenie dla zdrowia i prawidłowego rozwoju całego organizmu.

Rodzaje niedoczynności tarczycy (pierwotna, wtórna, trzeciorzędowa, subkliniczna)

Niewydolność tarczycy oznacza niewystarczające wydzielanie hormonów T3 i T4 przez gruczoł tarczowy, co skutkuje spowolnieniem procesów metabolicznych i zmęczeniem. Termin ten jest często stosowany wymiennie z niedoczynnością tarczycy, jednak w praktyce obejmuje zarówno postacie jawne, jak i subkliniczne. 

Niedoczynność tarczycy to stan, w którym gruczoł produkuje zbyt mało hormonów w stosunku do potrzeb organizmu, prowadząc do zaburzeń funkcjonowania wielu układów. Wyróżnia się kilka postaci:

• Pierwotna niedoczynność tarczycy – charakteryzuje się podwyższonym poziomem TSH (>4,5 mIU/l) i obniżonymi wartościami wolnej trijodotyroniny (fT3) i wolnej tyroksyny (fT4). Może mieć charakter wrodzony lub nabyty, np. w wyniku chorób autoimmunologicznych, usunięcia chirurgicznego tarczycy lub niedoboru jodu.
• Wtórna i trzeciorzędowa niedoczynność tarczycy – wynikają z zaburzeń funkcji przysadki lub podwzgórza. W tym przypadku obserwuje się niskie stężenie TSH, a poziomy fT3 i fT4 są obniżone, co odróżnia je od postaci pierwotnej.
• Subkliniczna (utajona) niedoczynność tarczycy – rozpoznaje się ją przy podwyższonym TSH (>4,5 mIU/l), podczas gdy stężenia fT4 i fT3 pozostają w granicach wartości referencyjnych. Ten stan może być bezobjawowy, ale u części pacjentów przechodzi w postać jawną niedoczynności.

Wrodzona niedoczynność tarczycy może ujawnić się już w okresie płodowym i dzieli się na:

• Trwałą – związaną z wadami genetycznymi lub rozwojowymi (np. dysgenezja tarczycy).
• Przejściową – najczęściej występującą u wcześniaków, noworodków z niską masą urodzeniową lub po urazach okołoporodowych.

Odrębną jednostką są zespoły oporności na hormony tarczycy, które dają objawy kliniczne podobne do niedoczynności, mimo prawidłowych lub podwyższonych stężeń hormonów tarczycy.

Tabela przykładowych wartości w niedoczynności tarczycy

Legenda:

• ↓ – obniżone
• ↔ – w granicach normy

Przyczyny niedoczynności tarczycy

Niedoczynność tarczycy to efekt różnych czynników, które ograniczają produkcję hormonów tarczycy – zarówno związanych z samym gruczołem, jak i z jego regulacją przez przysadkę czy podwzgórze. Niedoczynność może także wynikać z niedoborów składników odżywczych lub działania niektórych leków.

Pierwotna niedoczynność

Najczęściej spowodowana jest uszkodzeniem samej tarczycy. Choroba Hashimoto jest najczęstszą przyczyną pierwotnej hipotyreozy – jest to autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, w którym obecne są przeciwciała anty-TPO, prowadzące do stopniowego niszczenia gruczołu. Inne przyczyny:

• Poporodowe zapalenie tarczycy (PZT) – może prowadzić do czasowej lub trwałej niedoczynności.
• Podostre lub ostre zapalenia tarczycy – w tym zapalenie de Quervaina i Riedla.
• Leczenie radioaktywnym jodem-131 – np. stosowane przy chorobie Gravesa-Basedowa.
• Leki – takie jak amiodaron, lit, sunitynib czy tyreostatyki, które mogą hamować produkcję hormonów tarczycy.
• Zabiegi chirurgiczne (tyreoidektomia) i radioterapia okolic szyi, które niszczą tkankę tarczycy. Całkowita tyreoidektomia prowadzi do całkowitego braku produkcji hormonów T3 i T4, co wymaga dożywotniej terapii substytucyjnej lewotyroksyną. Bez leczenia pojawia się hipometabolizm, objawy niedoczynności tarczycy oraz ryzyko poważnych zaburzeń metabolicznych, dlatego konieczne jest regularne monitorowanie dawek leków.
• Znaczny niedobór jodu w diecie, który ogranicza syntezę hormonów tarczycy i może prowadzić do wola i hipotyreozy.

Wtórna i trzeciorzędowa niedoczynność

Spowodowana zaburzeniami funkcji przysadki lub podwzgórza, skutkującymi zmniejszoną produkcją TSH. Możliwymi przyczynami są: 

• guzy, nacieki zapalne lub wady rozwojowe przysadki/podwzgórza,
• tętniaki tętnicy szyjnej, urazy głowy oraz operacje neurochirurgiczne,
• zespół Sheehana – poporodowa martwica przysadki.

Subkliniczna niedoczynność

Ma te same przyczyny co postać jawna, lecz objawy są dyskretne lub nie występują wcale. Subkliniczna niedoczynność tarczycy rozpoznaje się przy podwyższonym TSH, podczas gdy poziomy fT3 i fT4 pozostają w normie. Może w przyszłości przejść w postać jawną niedoczynności.

Pobierz aplikację

Receptomat w telefonie!

Dbaj o zdrowie tak jak Ci wygodnie!

Aplikacja Receptomat to innowacyjne rozwiązanie telemedyczne, które pozwala dbać o ciągłość leczenia w prosty sposób. Usługi medyczne są dostępne dla Ciebie przez 7 dni w tygodniu! Umów się na teleporadę, prześlij dokumentację medyczną, ustaw powiadomienia o lekach. Wygodnie, szybko, niezawodnie.

Pobierz naszą aplikację

Objawy niedoczynności tarczycy

Niedoczynność tarczycy, zarówno subkliniczna, jak i jawna, prowadzi do spowolnienia metabolizmu i zaburzeń funkcjonowania wielu układów organizmu. Intensywność objawów zależy od rodzaju niedoczynności, wieku pacjenta, stylu życia, współistniejących chorób oraz ogólnego stanu zdrowia. 

Objawy ogólnoustrojowe

Pacjenci mogą odczuwać przewlekłe zmęczenie, senność i spowolnienie procesów myślowych. Niedoczynność tarczycy objawia się również przyrostem masy ciała wynikającym ze spowolnionego metabolizmu, co jest często jednym z pierwszych sygnałów choroby. Dodatkowo mogą występować objawy sercowo-naczyniowe, takie jak bradykardia i niskie ciśnienie krwi.

Objawy skórne i włosów

Niedoczynność tarczycy prowadzi do suchości skóry, która staje się łuszcząca, blada i szorstka. Włosy stają się łamliwe, a paznokcie kruche. Zahamowanie procesów metabolicznych może powodować trudno gojące się rany oraz drobne wysypki. Niedoczynność to również chłodne dłonie i stopy. Pojawiają się także obrzęki dłoni i kończyn. 

Objawy neurologiczne i psychiczne

Zmiany w funkcjonowaniu układu nerwowego przy niedoczynności tarczycy mogą objawiać się parestezjami, czyli mrowieniem lub drętwieniem kończyn, zwłaszcza nóg, a rzadziej okolic ust. 

Niedoczynność tarczycy może prowadzić do polineuropatii, a zaburzenia krążenia oraz elektrolitowe związane z hipotyreozą nasilają parestezje kończyn dolnych. 

Pacjenci często zgłaszają także mgłę mózgową, problemy z koncentracją, bóle głowy, apatię oraz obniżenie nastroju. W przypadku uporczywych objawów zaleca się konsultację neurologiczną i odpowiednie badania diagnostyczne.

Subkliniczna niedoczynność tarczycy rozpoznaje się przy podwyższonym TSH i prawidłowym fT4/fT3, nawet jeśli objawy neurologiczne są dyskretne.

Obrzęki i obrzęk śluzowaty

W niektórych przypadkach niedoczynności tarczycy dochodzi do obrzęku śluzowatego (myxedema) – nieresorbowalnego obrzęku spowodowanego gromadzeniem mukopolisacharydów w skórze i tkankach. Charakteryzuje się on opuchniętą, nieco twardą skórą twarzy, szczególnie wokół oczu oraz puchnięciem kończyn. 

Typowym wskaźnikiem myxedema jest fakt, że obrzęk powiek nie cofa się po ucisku. W badaniu palpacyjnym często widoczne jest również wole tarczycy. Niedoczynność tarczycy prowadzi do zatrzymania wody w tkankach, co potęguje objawy obrzęku śluzowatego.

W skrajnych przypadkach może wystąpić myxedema coma, objawiającego się m.in. niskim ciśnieniem, zaburzeniami świadomości i ryzykiem śpiączki obrzękowej – wymaga to natychmiastowej interwencji medycznej.

Objawy związane z płodnością

U kobiet niedoczynność tarczycy może powodować nieregularne miesiączki, plamienia międzymiesiączkowe, brak owulacji, suchość pochwy i infekcje dróg rodnych. U mężczyzn objawia się obniżonym libido, zaburzeniami erekcji oraz pogorszoną jakością nasienia.

Objawy sercowo-naczyniowe w niedoczynności tarczycy

Niedoczynność tarczycy wpływa na serce i układ naczyniowy – obserwuje się bradykardię, niskie ciśnienie krwi, a także podwyższony poziom cholesterolu LDL, co zwiększa ryzyko miażdżycy. Rzadziej pojawiają się kołatania serca, duszności, kaszel, chrypka i problemy z połykaniem.

Choroba Hashimoto – specyfika i objawy

Choroba Hashimoto jest najczęstszą przyczyną pierwotnej hipotyreozy. Charakteryzuje się obecnością przeciwciał anty-TPO i anty-TG. Obraz w USG tarczycy pokazuje drobnoziarnistą strukturę i hypoechogeniczność. Typowy jest wpływ Hashimoto na wygląd twarzy – obserwowane są obrzęk twarzy, utrata brwi, suchość skóry, przewlekłe zmęczenie i senność.

Niedoczynność tarczycy u wybranych grup 

​​Niedoczynność tarczycy może przebiegać odmiennie w zależności od wieku i stanu fizjologicznego pacjenta, dlatego niektóre grupy wymagają szczególnej uwagi. Dzieci, kobiety w ciąży oraz osoby starsze są bardziej narażone na specyficzne powikłania i konsekwencje nieleczonej choroby.

Dzieci

Wrodzona niedoczynność tarczycy może prowadzić do opóźnienia wzrostu, zaburzeń rozwoju psychoruchowego oraz przewlekłej żółtaczki. W ciężkich, nieleczonych przypadkach może dojść do kretynizmu. 

Kobiety w ciąży i młode matki

Konieczne jest regularne monitorowanie TSH, ponieważ niedoczynność tarczycy zwiększa ryzyko niskiej masy płodu, poronień, opóźnionego rozwoju dziecka oraz wystąpienia chorób autoimmunologicznych. 

Osoby starsze

Objawy niedoczynności tarczycy, takie jak zmęczenie, ospałość czy spadek energii, mogą być mylone z naturalnym procesem starzenia. Dodatkowo rośnie ryzyko problemów sercowo-naczyniowych, hiperlipidemii, odwodnienia i upadków.

FAQ 

Odpowiedzi na najczęstsze pytania dotyczące niedoczynności tarczycy