Choroby tarczycy – sprawdź rodzaje, przyczyny, objawy i metody leczenia

Najważniejsze informacje:

• W przypadku zaburzeń tarczycy można podejrzewać nie tylko nadczynność lub niedoczynność, ale też inne choroby tego gruczołu np. chorobę Hashimoto, która jest najczęstszą chorobą autoimmunologiczną tarczycy.
• Charakterystyczne objawy chorej tarczycy to m.in. przybieranie na wadze lub chudnięcie, opuchlizna twarzy, wole na szyi oraz zmęczenie i senność.
• Problemy z tarczycą dotyczą zarówno dorosłych, jak i dzieci. Nieleczona niedoczynność tarczycy u dzieci grozi spowolnieniem, a nawet zahamowaniem wzrostu i rozwoju.

Tarczyca, czyli gruczoł tarczowy, wpływa na funkcjonowanie całego organizmu poprzez produkcję i wydzielanie do krwi hormonów: tyroksyny (T4) i trijodotyroniny (T3). Z zaburzeniami czynności tarczycy związanych jest wiele jednostek chorobowych, które – nieleczone – prowadzą do licznych komplikacji zdrowotnych. Jakie są najczęstsze choroby tarczycy? Czym się objawiają? Odpowiadamy. 

Jakie są rodzaje chorób tarczycy?

Choroby tarczycy są powszechnie występującymi schorzeniami endokrynologicznymi (układu hormonalnego). Według szacunkowych danych może się z nimi zmagać nawet 300 milionów ludzi na świecie i aż 22% polskiej populacji. Choroby te charakteryzują się wysokim odsetkiem niezdiagnozowanych przypadków. Najczęstsze zaburzenia funkcjonowania gruczołu tarczowego to:

• niedoczynność tarczycy,
• nadczynność tarczycy,
• ostre i podostre zapalenie tarczycy,
• choroba Hashimoto,
• choroba Gravesa-Basedowa,
• wole guzkowe nietoksyczne lub toksyczne,
• rak tarczycy.

Niedoczynność tarczycy (hipotyreoza) jest chorobą wynikającą z niedoboru hormonów T3 i T4, natomiast nadczynność tarczycy (hipertyreoza) wiąże się z podwyższonym poziomem tych samych hormonów. Za powstanie obydwu schorzeń może odpowiadać np. stan zapalny gruczołu tarczowego lub nieprawidłowa podaż jodu. 

Ostre i podostre zapalenie tarczycy to stany zapalne, które rozwijają się najczęściej w przebiegu infekcji (wirusowej, bakteryjnej, grzybiczej). Może jej poprzedzać zakażenie górnych dróg oddechowych bądź inna choroba zakaźna (odra, świnka, mononukleoza). Z takich zapaleń w 10–15% przypadków rozwija się przewlekła niedoczynność tarczycy.

Choroby Hashimoto i Gravesa-Basedowa zaliczają się do autoimmunologicznych stanów zapalnych tarczycy. W ich przebiegu dochodzi do zmiany funkcjonowania gruczołu tarczowego wynikającej z występowania skierowanych przeciwko niemu autoprzeciwciał (odpowiednio: anty-TPO lub TRAb). Przeciwciała te zaczynają atakować tkankę tarczycy, a autoreaktywne limfocyty T tworzą na niej nacieki, przez co dochodzi do dysfunkcji gruczołu. 

Różnym zaburzeniom tarczycy może towarzyszyć wole, czyli widoczne zgrubienie szyi. Zarówno wole guzkowe nietoksyczne (WGNT), jak i wole guzkowe toksyczne (WGT) diagnozuje się przy rozroście gruczołu tarczowego i występowaniu zmian ogniskowych w badaniu USG. Zmiany te mogą być wyczuwalne lub niewyczuwalne poprzez dotyk. W przypadku wola toksycznego dochodzi do miejscowego wydzielania hormonów w ogniskach. Wole guzkowe jest jednym z głównych czynników etiologicznych raka. Operacje usunięcia wola stanowią aż 60% zabiegów operacyjnych w obrębie tarczycy.

Rak tarczycy to rzadki nowotwór złośliwy (1% ogółu nowotworów o charakterze złośliwym), rozpoznawany najczęściej u osób powyżej 40. roku życia. W większości przypadków przybiera postać brodawkowatą, rzadziej zaś pęcherzykową, anaplastyczną bądź rdzenistą. Wcześnie zdiagnozowany ma bardzo dobre rokowanie u chorych. Przy niskim stopniu zaawansowania można go całkowicie wyleczyć. 

Poszczególne choroby tarczycy wymagają zastosowania różnych ścieżek diagnostycznych i terapeutycznych. Wszystkie charakteryzują się przebiegiem przewlekłym i wolno postępującym. 

Czy choroby tarczycy są dziedziczne? Skąd się biorą?

Jeśli chodzi o przyczyny chorób tarczycy, należy brać pod uwagę czynnik genetyczny. Ma on szczególne znaczenie w przypadku chorób autoimmunologicznych (Hashimoto i Gravesa-Basedowa) oraz raka tarczycy. Nie da się jednak z całą pewnością stwierdzić, że gdy rodzice (lub jedno z nich) są nosicielami określonej mutacji genetycznej, zaburzenia tarczycy pojawią się u dzieci – dużo zależy od tego, jaki zestaw genów otrzyma potomstwo. Poza tym występowanie samej mutacji nie oznacza, że dana osoba na pewno będzie miała chorobę tarczycy. Dziedziczy się jedynie predyspozycje do zachorowania, a nie samo schorzenie.

Nie bez znaczenia pozostają również czynniki zewnętrzne (środowiskowe) zwiększające prawdopodobieństwo rozwoju chorób tarczycy. Są to np.:

• radioterapia (promieniowanie jonizujące) w okolicy szyi, głowy, śródpiersia,
• terapia z zastosowaniem cytokin, np. IFN-γ,
• przyjmowanie niektórych leków, np. amiodaronu, 
• niedobór lub nadmiar jodu/selenu w diecie,
• palenie papierosów i wdychanie dymu papierosowego,
• uraz mechaniczny tarczycy lub uszkodzenie pooperacyjne,
• długotrwałe narażenie na działanie szkodliwych substancji chemicznych, np. pestycydów, ftalanów, bisfenolu A.

Choroby tarczycy u kobiet

U kobiet – w porównaniu do mężczyzn – diagnozuje się choroby tarczycy aż 9 razy częściej. Budowa żeńskiego układu hormonalnego jest bardziej skomplikowana niż układu hormonalnego męskiego, co – według przypuszczeń naukowców – może wyjaśniać skłonność kobiet do zapadania na choroby endokrynologiczne. Drugim czynnikiem predestynującym do zachorowań właśnie w grupie kobiet jest przyjmowanie leków i hormonów regulujących rozrodczość, które mogą w istotny sposób zmieniać funkcjonowanie i strukturę gruczołu tarczowego. 

Żeńskie hormony warunkują nie tylko cechy płciowe zewnętrzne, ale mają kluczowy wpływ zdrowie całego organizmu. Choroby tarczycy u kobiet w znacznym stopniu wpływają m.in. na płodność. Zaburzają cykl miesiączkowy (brak owulacji, nieregularne krwawienia), utrudniają też inicjację i utrzymanie ciąży. 

Choroby tarczycy u mężczyzn

Choroby tarczycy u mężczyzn są na ogół rozpoznawane późno, dopiero w zaawansowanym stadium. Dlatego też ich skutki często okazują się poważne. Z obserwacji klinicznych wynika, że nowotwory tarczycy u pacjentów mają bardziej dramatyczny przebieg niż u pacjentek. Zaburzenia funkcji tarczycy w przypadku mężczyzn – tak samo jak u kobiet – mogą prowadzić do problemów z płodnością i potencją, a także do chorób układu sercowo-naczyniowego i chorób metabolicznych (cukrzycy, osteoporozy, hipercholesterolemii, dny moczanowej). 

Choroby tarczycy u dzieci

Choroby tarczycy dotyczą osób w każdym wieku, także młodzieży, małych dzieci i noworodków, u których diagnozuje się zaburzenia wrodzone (rozwojowe lub genetyczne). Problemy z tarczycą wśród dzieci – choć występują rzadziej niż u dorosłych – są wykrywane każdego roku w coraz większej liczbie. Prawdopodobieństwo ich wystąpienia rośnie wraz z wiekiem. W przypadku dzieci największe ryzyko zachorowania przypada na okres dojrzewania płciowego. Po 10. roku życia na choroby tarczycy zapadają głównie dziewczynki.

Zaburzenia tarczycy są szczególnie dotkliwe dla najmłodszych, dlatego wszystkie noworodki przechodzą w pierwszych dobach życia rutynowe badanie poziomu TSH. Konsekwencje niewykrytej i nieleczonej wrodzonej niedoczynności tarczycy mogą być bardzo poważne. Choroba ta zaburza dojrzewanie wszystkich tkanek ustroju, w tym tkanki nerwowej i szkieletu (prowadzi do upośledzenia intelektualnego). 

Przyczyną wrodzonej niedoczynności jest przeważnie dysgenezja (nieprawidłowa budowa lub niewykształcenie się) gruczołu tarczowego. Wrodzona nadczynność tarczycy występuje rzadziej niż niedoczynność. U dzieci w 95% przypadków odpowiada za nią choroba Gravesa-Basedowa. 

Choroby tarczycy a ciąża

Choroby tarczycy należą do najczęściej występujących zaburzeń endokrynologicznych w czasie ciąży (wyprzedza je jedynie cukrzyca). Ma to związek ze zmianami produkcji hormonów u ciężarnych. Zdiagnozowanie choroby tarczycy w ciąży jest sygnałem alarmowym, którego nie wolno lekceważyć. Taka choroba wymaga leczenia farmakologicznego (bezpiecznego dla kobiet w ciąży), które pozwala uniknąć poważnych komplikacji. 

W wyniku zaburzeń tarczycy u ciężarnej może dojść do takich powikłań jak anemia, stan przedrzucawkowy, poród przedwczesny czy krwawienie poporodowe. Choroby tarczycy są niebezpieczne zarówno dla matki, jak i dla płodu, któremu zagrażają m.in. wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrastania, przedwczesne zarastanie szwów czaszkowych, wcześniactwo, niska masa urodzeniowa, a nawet obumarcie wewnątrzmaciczne.

Pierwsze objawy chorób tarczycy

Choroby tarczycy na ogół nie wiążą się z odczuwaniem bólu i dają nieoczywiste objawy, co powoduje trudności diagnostyczne i opóźnia ustalenie rozpoznania. Pierwszymi oznakami zaburzeń związanych z tarczycą mogą być:

• nagła zmiana masy ciała (chudnięcie lub tycie),
• zwiększenie lub brak apetytu,
• biegunki lub zaparcia,
• opuchlizna twarzy i szyi,
• notoryczne zmęczenie i wzmożona senność,
• nietolerancja zimna,
• uczucie kołatania serca,
• podwyższone lub obniżone ciśnienie tętnicze.

Choroby tarczycy – objawy skórne i neurologiczne

Choroby tarczycy od samego początku bądź w bardziej zaawansowanym stadium wywołują również objawy widoczne na skórze oraz dolegliwości ze strony układu nerwowego (w tym zaburzenia psychiczne). Nieprawidłowe wydzielanie hormonów tarczycy powoduje, że skóra staje się wysuszona, matowa i pozbawiona blasku. Zaczyna nadmiernie się łuszczyć, przeważnie na kolanach i łokciach. Dodatkowo może dojść do wysypu zmian skórnych, np. trądziku. 

Do neuropsychiatrycznych objawów chorób tarczycy, towarzyszących szczególnie schorzeniom o ciężkiej postaci, należą: 

• miastenia tarczycowa (ból i sztywność mięśni, trudności z chodzeniem),
• drażliwość i niestabilność emocjonalna,
• nadpobudliwość i zachowania agresywne,
• obniżenie nastroju i stany depresyjne,
• stany lękowe,
• pogorszenie pamięci i spowolnienie myślenia,
• trudności ze skupieniem uwagi,
• zaburzenia snu i rytmu dobowego (brak snu w nocy, dosypianie w ciągu dnia).

Jak leczy się choroby tarczycy?

Leczenie chorób tarczycy ma charakter objawowy. Polega przeważnie na uzupełnianiu brakujących hormonów lub obniżaniu ich stężenia odpowiednio dobranymi lekami (lewotyroksyną lub liotyroniną w przypadku niedoczynności, oraz tiamazolem lub propylotiouracylem w przypadku nadczynności).

Dodatkowym celem leczenia jest często łagodzenie stanu zapalnego. Leki przeciwzapalne odgrywają ważną rolę zwłaszcza przy stanach ostrych i podostrych. Oprócz nich mogą zostać wprowadzone beta-adrenolityki, czy glikokortykosteroidy. Wszystko zależy od tego, jaką diagnozę postawi lekarz. 

W leczeniu chorób tarczycy zastosowanie mają także metody zabiegowe. Wykonanie operacji zaleca się przede wszystkim w przypadku występowania raka lub dużego wola, który uciska tarczycę. Inną formą leczenia radykalnego niż operacja jest terapia jodem promieniotwórczym (skuteczna w przypadku nadoczynności tarczycy). 

Choroby tarczycy – dieta tarczycowa

Ważnym elementem leczenia chorób tarczycy jest utrzymywanie odpowiedniej diety, która pozwala nie tylko na poprawienie wyników badań, ale również na unormowanie masy ciała. Należy ustalić odpowiednią kaloryczność codziennego jadłospisu (przy niedoczynności dostarcza się mniej, zaś przy nadczynności więcej kalorii) oraz wybierać lekkostrawne potrawy. 

W diecie tarczycowej kluczową rolę odgrywają takie pierwiastki jak jod, selen, cynk, żelazo, a oprócz tego wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 i witamina D. Ich pożądana podaż zależy od rodzaju choroby (pomiędzy nadczynnością a niedoczynnością tarczycy zachodzą znaczące różnice). Może też zaistnieć konieczność wyłączenia z diety glutenu lub laktozy, ponieważ chorobom tarczycy często towarzyszą nietolerancje pokarmowe. Gdy choruje tarczyca, wszelkie modyfikacje diety najlepiej jest wprowadzać przy współpracy z dietetykiem. 

Wpływ tarczycy na choroby nerek i wątroby

Choroby tarczycy prowadzą do osłabienia funkcji nerek. Przy niedoczynności tarczycy obserwuje się zmniejszenie filtracji kłębuszkowej, czyli przepływu nerkowego (GFR) nawet o ⅓, co skutkuje zatrzymaniem wody w organizmie i obrzękami. Wzrasta ryzyko niewydolności nerek oraz innych chorób związanych z uszkodzeniem kłębuszków nerkowych czy kory nadnerczy. Aby im zapobiegać, należy stosować leczenie i dietę, a oprócz tego wypijać codziennie dużą ilość wody (co najmniej 1,5 litra). 

Występowanie chorób tarczycy zagraża też wątrobie, gdzie zachodzą konwersja hormonów tarczycowych i metabolizm przyjmowanych leków. Praca tego narządu może stać się nieefektywna przez deficyty kluczowych mikroelementów, które często towarzyszą zaburzeniom tarczycy. Dlatego tak ważne jest wspomaganie wątroby dietą i utrzymywanie właściwej masy ciała.. 

Choroby tarczycy a koronawirus (COVID-19)

Choroby tarczycy, podobnie jak inne schorzenia przewlekłe, mogą wpłynąć na przebieg COVID-19. W przypadku ich występowania istnieje zwiększone prawdopodobieństwo pojawienia się ciężkich objawów i powikłań. Zaburzenia tarczycy nie zwiększają natomiast ryzyka infekcji, o ile są wyrównane (w przeciwnym razie osłabiają układ odpornościowy). W czasie zakażenia koronawirusem SARS-CoV-2 choroby tarczycy nie ulegają pogłębieniu, ale może wzrosnąć zapotrzebowanie hormonalne pacjenta. Wiąże się to z koniecznością korekcji dawki przyjmowanych leków.