Niedoczynność i nadczynność tarczycy – objawy, jak odróżnić te choroby tarczycy?

Najważniejsze informacje:

• Nadczynność i niedoczynność tarczycy to najpowszechniejsze problemy związane z funkcjonowaniem gruczołu tarczowego.
• Zazwyczaj w przypadku nadczynności i niedoczynności tarczycy objawy fizyczne są skrajnie przeciwstawne (np. ospałość vs. pobudzenie) i pozwalają odróżnić od siebie obie przypadłości. 
• U pacjentów pojawiają się również jednakowe symptomy przy obu typach zaburzenia pracy tarczycy (np. wypadanie włosów, zmiany nastroju), co utrudnia interpretację obrazu klinicznego.
• Do jednoznacznego rozpoznania niedoczynności i nadczynności tarczycy konieczne jest wykonanie badań laboratoryjnych.

Niedoczynność i nadczynność tarczycy to dolegliwości związane z nadmierną lub niewystarczającą produkcją hormonów tarczycy w stosunku do zapotrzebowania organizmu. Znaczące różnice w wynikach badań diagnostycznych wykonywanych w przypadku obu zaburzeń manifestują się zwykle przeciwstawnymi objawami. Niektóre symptomy mogą występować w obu przypadłościach. Poznaj objawy niedoczynności i nadczynności tarczycy i dowiedz się, jak odróżnić od siebie oba zaburzenia.

Choroby tarczycy – niedobór i nadprodukcja hormonów

Zaburzenia pracy tarczycy to częsty problem pacjentów zgłaszających się do endokrynologa. Statystycznie zmaga się z nim co piąty Polak. Najczęściej diagnozowaną dolegliwością dotyczącą gruczołu tarczowego jest niedoczynność, nazywana inaczej hipotyreozą, w której ilość wytwarzanych hormonów tarczycy (tyroksyny i trijodotyroniny) jest niewystarczająca dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Zaraz po niedoczynności, czyli drugą najczęściej rozpoznawaną dolegliwością tarczycy, jest nadczynność, czyli hipertyreoza, związana ze skrajnie odmienną sytuacją — nadprodukcją hormonów. 

Niedoczynność i nadczynność tarczycy objawiają się zazwyczaj zupełnie inaczej, co pozwala lekarzowi na wstępne przypuszczenia, który rodzaj zaburzenia wpływa na obraz kliniczny pacjenta. Bywa również tak, że symptomy są mniej charakterystyczne (szczególnie w postaciach subklinicznych), a niektóre są wspólne (psychiczne) dla obu przypadłości. Dlatego do postawienia diagnozy konieczne jest wykonanie badań laboratoryjnych. 

Nadczynność i niedoczynności tarczycy – jak odróżnić objawy?

Subkliniczna nadczynność i niedoczynność tarczycy zazwyczaj nie daje żadnych objawów lub jest skąpoobjawowa, co nie pozwala na podejrzewanie występowania nieprawidłowości. Pacjenci zgłaszają się zwykle do lekarza z niepokojącymi dolegliwościami świadczącymi o jawnej postaci schorzenia. Zarówno w przypadku niedoczynności, jak i nadczynności objawy wynikają z licznych zaburzeń metabolicznych wywołanych brakiem równowagi hormonalnej. Niektóre symptomy są skrajnie różne dla obu zaburzeń, inne obserwuje się w jednym i drugim. Szczególnie te dotyczące psychiki są mało charakterystyczne, ponieważ mogą pojawiać się u pacjentów zarówno z niedoborem, jak i nadmiarem hormonów tarczycy.

Niedoczynność a nadczynność tarczycy — objawy psychiczne 

Tarczyca ma istotny wpływ na funkcjonowanie układu nerwowego i stan psychiczny pacjenta. Zaburzenia pracy gruczołu tarczowego (nadprodukcja lub niedobór hormonów) mogą objawiać się:

• zaburzeniami koncentracji;
• zaburzeniami nastroju;
• drażliwością;
• płaczliwością;
• odczuwaniem niepokoju i/lub lęku;
• depresją;
• bezsennością;
• zaburzeniami koncentracji;
• problemami z pamięcią;
• obniżeniem libido (częstsze w przypadku niewystarczającej produkcji hormonów tarczycy).

Objawy fizyczne mogące występować zarówno przy nadczynności, jak i niedoczynności tarczycy to przede wszystkim:

• wole;
• wypadanie włosów;
• wzdęcia i bóle brzucha;
• bóle głowy;
• bóle mięśniowe (bardziej charakterystyczne dla niedoczynności);
• zmiana barwy głosu lub wrażenie ucisku w szyi (związane z przerostem gruczołu).

Niedoczynność i nadczynność –  skrajnie różne objawy przypadłości

Ze względu na przeciwstawny charakter zaburzeń pracy tarczycy przy niedoczynności i nadczynności gruczołu, charakterystyczne objawy są skrajnie różne. Obserwuje się np.:

• spowolnioną pracę serca w niedoczynności i przyspieszoną w nadczynności tarczycy;
• przybieranie na wadze w niedoczynności i chudnięcie w nadczynności;
• nadmierną senność lub pobudzenie;
• spowolnienie ruchów lub gwałtowność reakcji;
• uczucie chłodu lub uderzenia gorąca;
• suchość skóry lub nadmierną potliwość;
• zaparcia lub biegunki;
• długie i obfite krwawienia miesiączkowe (niedoczynność) lub krótkie i skąpe (nadczynność).

Odróżnienie nadczynności od niedoczynności tarczycy na podstawie badań laboratoryjnych

Ponieważ obraz kliniczny może nie być jednoznaczny, jedynym sposobem na postawienie pewnej diagnozy i odróżnienia niedoczynności od nadczynności tarczycy jest przeprowadzenie badań laboratoryjnych. 

Podstawowym badaniem jest TSH. Nieprawidłowości w wynikach stężenia TSH są wskazaniem do oznaczenia poziomu tyroksyny (T4) i trijodotyroniny (T3). 

Wynik TSH poza granicami normy przy jednoczesnym braku nieprawidłowości w wartościach hormonów produkowanych przez tarczycę, świadczy zwykle o subklinicznej przypadłości. 

Podwyższone TSH wskazuje na niedoczynność tarczycy i w postaci jawnej współwystępuje z obniżonym poziomem hormonów T3 i T4.

Obniżone TSH świadczy zwykle o nadczynności tarczycy, która w jawnej postaci przebiega z podwyższonym stężeniem hormonów T3 i T4.

Zdiagnozowanie nadczynności lub niedoczynności tarczycy jest wskazaniem do przeprowadzenia dalszej diagnostyki pozwalającej na ustalenie przyczyny dolegliwości. Najczęściej obie przypadłości wynikają z chorób autoimmunologicznych:

• Hashimoto — powoduje niedoczynność;
• Graves-Basedowa — powoduje nadczynność.

Obie choroby rozpoznaje się na podstawie wykrycia obecności charakterystycznych przeciwciał we krwi (aTPO, aTG, TRAb) oraz badania ultrasonograficznego.