Wole tarczycy — sprawdź objawy, przyczyny, rodzaje i metody leczenia

• Wole tarczycy to jej nienaturalne powiększenie spowodowane przez różnorodne czynniki, m.in. choroby autoimmunologiczne oraz guzki.
• W zależności od nasilenia zmian wole może wywoływać wrażenie ucisku w gardle, problemy z przełykaniem, zmianę barwy głosu, a nawet kłopoty z oddychaniem.
• Obecność wola można rozpoznać w trakcie badania palpacyjnego lub usg. Często zmiany są widoczne gołym okiem.
• Sposób postępowania przy wolu tarczycy zależy od przyczyn jego powstania, wielkości i objawów towarzyszących.

Wole tarczycy to jej powiększenie wywoływane przez różnorodne nieprawidłowości w obrębie gruczołu. W zależności od rozmiaru zmian i przyczyn powstania, obecności wola mogą towarzyszyć wielorakie dolegliwości — niezauważalne, bardzo dokuczliwe lub wręcz stanowiące zagrożenie dla pacjenta. Wole tarczycy może się zmniejszyć samoistnie lub wymagać ingerencji chirurga. Dowiedz się, jak rozpoznać niepokojące zmiany. Co może spowodować wole i jakie są sposoby leczenia tej przypadłości?

Powiększona tarczyca — wole

Wole jest powszechnym określeniem powiększenia tarczycy, do którego dochodzi w wyniku nieprawidłowego funkcjonowania gruczołu. Zmiany mogą być rozpoznane przez lekarza w trakcie badania palpacyjnego lub zauważone przez pacjenta po odgięciu głowy do tyłu. Niekiedy rozrost może być tak duży, że stanowi nie tylko istotny defekt estetyczny, ale wpływa również na powstanie problemów z oddychaniem.

Wole tarczycy — rodzaje

W zależności od przyczyn powstania wyróżnia się:

• wole guzkowe tarczycy — powiększenie gruczołu jest spowodowane obecnością guzków na jego powierzchni;
• wole miąższowe — wywołane równomiernym rozrostem miąższu tarczycowego;
• wole miąższowo-guzkowe — w rozrastającym się miąższu występują guzki.

Czasami wole schodzi do śródpiersia i nie jest zauważalne w obrębie szyi. Takie zmiany określa się wolem śródpiersiowym tarczycy (inaczej wole tarczycy zamostkowe). 

Dodatkowym kryterium podziału jest wpływ obecności wola na czynność gruczołu:

• wole niedoczynne tarczycy — współwystępujące z niedoczynnością tarczycy (wole może, ale nie musi wiązać się z niedostateczną produkcją hormonów — tyroksyny i trijodotyroniny);
• wole nadczynne tarczycy — współwystępujące z nadczynnością tarczycy. Wole często towarzyszą chorobie Gravesa-Basedowa;
• wole obojętne tarczycy — nie wywołuje zmian w wydzielaniu hormonów.

Wole tarczycowe — przyczyny powstania

Obecność wola jest objawem nieprawidłowości występujących w budowie lub funkcjonowaniu gruczołu tarczowego. Zazwyczaj powiększenie tarczycy (powstanie wola) wiąże się z niedoborem jodu. Ponieważ jest on niezbędny do syntezy tyroksyny i trijodotyroniny (hormonów tarczycy), niewystarczająca podaż tego pierwiastka może powodować rozrastanie się miąższu. Taki mechanizm ma umożliwić efektywniejsze wychwytywanie jodu. 

Zapotrzebowanie na jod rośnie w czasie ciąży i w przebiegu choroby Graves-Basedova ze względu na zwiększoną syntezę tyroksyny. Dlatego zarówno ciąża, jak i choroba GB stanowią czynniki sprzyjające dla powstania wola. 

Wśród innych przyczyn powiększenia tarczycy wymienia się:

• chorobę Hashimoto;
• obecność guzków;
• stan zapalny gruczołu tarczowego (o charakterze infekcyjnym, a nie autoimmunologicznym);
• zmiany nowotworowe.

Jak wygląda wole tarczycy — objawy powiększenia gruczołu

Szyja pacjentów z wolem tarczycy jest zazwyczaj wyraźnie pogrubiona. Powiększona tarczyca może wywierać nacisk na struktury anatomiczne wewnątrz szyi i powodować objawy, takie jak:

• kłopoty z przełykaniem;
• uczucie ucisku w szyi;
• chrypkę;
• zmianę barwy głosu;
• kaszel;
• duszność.

Dodatkowo może występować powiększenie węzłów chłonnych, a nawet ból w czasie badania palpacyjnego. Objawom klinicznym mogą, ale nie muszą towarzyszyć zmiany w wynikach badań laboratoryjnych (nadczynność, niedoczynność). 

Jeśli wole tarczycy występuje wraz z nadprodukcją hormonów, u pacjentów pojawiają się objawy charakterystyczne dla nadczynności:

• przyspieszone tętno;
• kołatanie serca;
• spadek masy ciała;
• nerwowość;
• bezsenność;
• drżenie rąk;
• potliwość;
• wytrzeszcz oczu;
• biegunka.

W przypadku niedoczynności gruczołu występującego wraz z wolem tarczycy (Hashimoto) u pacjentów obserwuje się objawy charakterystyczne dla niedoboru tyroksyny i trijodotyroniny:

• spowolnienie tętna;
• zwiększenie masy ciała;
• marznięcie;
• zmęczenie;
• spadek nastroju;
• bóle stawowo-mięśniowe;
• obrzęki;
• wypadanie włosów;
• zaparcia;
• problemy z pamięcią i koncentracją

Nieznaczny rozrost gruczołu może nie powodować żadnego dyskomfortu. Wiele zależy również od wrażliwości pacjenta. Niektóre osoby z wolem tarczycy pierwsze objawy odczuwają dopiero wtedy, gdy powiększona tarczyca powoduje ucisk na tchawicę, a szyja jest wyraźnie pogrubiona. Natomiast osoby szczególnie wrażliwe (z chorą tarczycą) ucisk w gardle mogą odczuwać nawet przy niewielkiej zmianie objętości gruczołu.

Diagnostyka powiększonego wola tarczycy — jak rozpoznać przypadłość?

Pacjenci mogą samodzielnie zauważyć zmianę grubości szyi w okolicach tarczycy lub zaobserwować u siebie objawy związane z naciskiem powiększonej tarczycy na wewnętrzne struktury, takie jak tchawica, czy krtań. W obu przypadkach konieczna jest konsultacja z lekarzem.

W trakcie wizyty specjalista przeprowadza wywiad z pacjentem oraz badanie palpacyjne, pozwalające mu na rozpoznanie powiększenia tarczycy. Obecność wola nie jest chorobą, a jedynie wskazuje na występowanie nieprawidłowości, dlatego wymaga szczegółowej diagnostyki. 

Ustalenia przyczyny pojawienia się wola dokonuje się na podstawie badań:

• laboratoryjnych:
• hormony: TSH, FT3, FT4;
• przeciwciała: aTG, aTPO, TRAb;
• inne: morfologia, lipidogram, jod (rzadko);
• obrazowych:
• usg. tarczycy (badanie podstawowe);
• RTG klatki piersiowej (szczególnie istotne przy podejrzeniu obecności wola śródpiersiowego).

Wyniki badań laboratoryjnych pozwalają na rozpoznanie, czy wole wynika z choroby autoimmunologicznej (obecność przeciwciał), nadprodukcji hormonów tarczycy (nadczynność spowodowana np. zapaleniem gruczołu), czy niewystarczającej produkcji (niedoczynność związana np. z niedoborem jodu).

Dodatkowe przeprowadzenie badania usg. jest niezbędne, ponieważ wole może być spowodowane obecnością zmian ogniskowych. Obecność niektórych guzków może powodować zwiększoną produkcję hormonów (nadczynność tarczycy – wole nadczynne), inne mogą nie wpływać na wyniki badań laboratoryjnych (wole obojętne). 

Powiększenie tarczycy może również wynikać z rozrostu samego miąższu. Fizjologicznie objętość tarczycy nie przekracza zwykle 18 ml u kobiet i 25 ml u mężczyzn. Zaobserwowanie w badaniu USG wyraźnego zwiększenia tych wartości stanowi podstawę do rozpoznania wola tarczycy. Objętość powyżej 40 ml określa się wolem znacznego stopnia, powyżej 100 ml wolem olbrzymim.

Wole tarczycy — leczenie

Leczenie wola tarczycy uzależnione jest przede wszystkim od przyczyn powiększenia gruczołu,  wielkości zmian i dolegliwości pacjenta. 

W przypadku nadczynności pacjentom przepisywane są leki przeciwtarczycowe (zawierające tiamazol np. Metizol lub propylotiouracyl np. Thyrosan), jod, a czasami konieczne jest zastosowanie jodu promieniotwórczego.

W przypadku niedoczynności stosuje się preparaty zawierające syntetyczny hormon tarczycy — lewotyroksynę (np. Euthyrox, Letrox).

Jak zmniejszyć wole tarczycy — domowe sposoby

Wole tarczycy wymaga konsultacji z lekarzem i przeprowadzenia dokładnej diagnostyki. Jeśli w gruczole nie stwierdza się guzków i powiększenie wynika np. z niedoboru jodu, domowe sposoby na wole tarczycy mogą wspomagać leczenie konwencjonalne. 

Podstawą jest wprowadzenie zmian w diecie. Oprócz spożywania jodowanej soli, ważne jest ograniczenie spożycia produktów zawierających duże ilości goitrogenów (substancje wolotwórcze), zmniejszających możliwość wchłaniania jodu. Są to przede wszystkim:

• warzywa kapustne —  kapusta, jarmuż, brokuły, kalafiory, brukselka, kalarepa, rukola, rzepak;
• warzywa strączkowe — przede wszystkim groch, fasola, soja;
• warzywa rzepowate — rzodkiewka, rzepa, brukiew.

Zalecane jest również spożywanie większych ilości ryb i roślin morskich (algi np. spirulina, kombu, wakame, nori, chlorella), ponieważ stanowią naturalne źródło jodu.

Warto również spędzać więcej czasu nad morzem. Morskie powietrze, szczególnie podczas sztormu, cechuje się wysokim stężeniem jodu.

Wole tarczycy — operacja

Jeśli powiększenie tarczycy jest znaczne lub spowodowane obecnością nowotworu, często konieczna jest operacja. W zależności od rozmiaru i umiejscowienia zmiany, w czasie operacji usuwa się całą tarczycę lub tylko część, np. jeden z płatów.