Choroba Hashimoto – co to za choroba? Sprawdź objawy, przyczyny i metody leczenia

Najważniejsze informacje:

• Choroba Hashimoto to rodzaj zapalenia tarczycy o charakterze przewlekłym. Objawia się m.in. przyrostem masy, ciała, opuchlizną twarzy, ciągłą sennością, problemami z utrzymaniem ciąży i brakiem okresu u kobiet.
• Hashimoto daje też objawy psychiczne. Może przyczynić się do rozwoju depresji.
• Nieleczone Hashimoto stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia. Pociąga za sobą inne problemy zdrowotne, np. insulinooporność i cukrzycę, a także niepłodność.

Hashimoto jest najpowszechniejszą chorobą endokrynną. Dotyczy od 4 do 25% ludzi na całym świecie. W wielu przypadkach pozostaje niewykryta. Po czym można rozpoznać tę chorobę? Jakie badania zrobić? Jak wyleczyć Hashimoto? Odpowiadamy. 

Co to jest Hashimoto?

Hashimoto, czyli przewlekłe limfocytowe zapalenie tarczycy, to ogólnoustrojowa choroba, której nazwa pochodzi od nazwiska japońskiego lekarza chirurgii – Hakaru Hashimoto. Japończyk na początku XX wieku jako pierwszy opisał cztery przypadki tego schorzenia i wskazał na jego autoimmunologiczne podłoże. 

Przy chorobie Hashimoto dochodzi do nieprawidłowości w funkcjonowaniu układu odpornościowego, który zaczyna produkować przeciwciała przeciwko tarczycy, a więc zwalczać komórki własnego organizmu. Prowadzi to do stopniowego wyniszczania gruczołu tarczowego, który staje się niewydolny i przestaje wytwarzać wystarczającą ilość hormonów, co przekłada się na zmniejszenie produkcji energii i jej wykorzystania w procesach metabolicznych. 

W przebiegu Hashimoto gruczoł tarczowy pokrywa się naciekami limfocytarnymi z przewagą limfocytów Th1. Limfocyty Th1 wydzielają cytokiny o działaniu pobudzającym wzrost limfocytów T, szczególnie tych, które wykazują właściwości cytotoksyczne. Nacieki występują w skupiskach i tworzą grudki chłonne, które w początkowym stadium choroby powodują powiększenie tarczycy. Następnie dochodzi do zaniku pęcherzyków budujących gruczoł tarczowy (zastępuje je tkanka łączna), a narząd ulega zmniejszeniu.

Czy Hashimoto to choroba przewlekła? Ile się żyje z Hashimoto?

Hashimoto należy do grupy chorób przewlekłych, które są trwałe, wymagają stałego leczenia i wiążą się z nieodwracalnymi zmianami w organizmie. Choć choroby przewlekłe znajdują się na czele czynników wpływających na odsetek umieralności, Hashimoto – jeśli zostanie odpowiednio wcześnie rozpoznane i poddane celowanemu leczeniu – nie wywiera znaczącego wpływu na długość życia chorego. Ze schorzeniem tym można dożyć podeszłego wieku. Warunkiem jest osiągnięcie i utrzymanie stanu remisji przy jednoczesnej zmianie stylu życia na taki, który będzie sprzyjał wygaszaniu stanu zapalnego.

Niedoczynność tarczycy a Hashimoto – czym się różnią?

Hashimoto ma ścisłe powiązanie z niedoczynnością tarczycy – bardzo często leży u podłoża tej choroby (jest jej główną przyczyną, ale nie jedyną). Rozróżnienie niedoczynności tarczycy i choroby Hashimoto nastręcza niemałych trudności, m.in. ze względu na podobieństwo objawów. U wielu pacjentów oba schorzenia występują jednocześnie. Niektórzy błędnie stosują zamienne ich nazewnictwo, mimo że Hashimoto i niedoczynność tarczycy są różnymi jednostkami chorobowymi. Niedoczynność to dysfunkcja samej tarczycy, zaś Hashimoto jest chorobą autoimmunologiczną, która wynika nieprawidłowego działania układu odpornościowego, co ma duże znaczenie w kontekście doboru ścieżki leczenia.

Niedoczynność tarczycy spowodowana Hashimoto powstaje w konsekwencji stopniowego wyczerpywania zasobów hormonalnych. Rozwija się w miarę przebiegu limfocytowego zapalenia tarczycy. W początkowym stadium choroby może dojść do subklinicznej (utajonej) niedoczynności tarczycy, która z czasem przekształca się w postać pełnoobjawową.

Zapalenie tarczycy Hashimoto a guzki tarczycy

Na skutek choroby Hashimoto w obrębie gruczołu tarczowego mogą pojawić się charakterystyczne guzki, które są widoczne w badaniu ultrasonograficznym, ale nie zawsze wykrywalne w badaniu palpacyjnym (dotykiem). Zmiany te mają przeważnie charakter łagodny. Pewien odsetek guzków okazuje się jednak rakiem tarczycy. 

Hashimoto – przyczyny limfocytowego zapalenia tarczycy

W przypadku Hashimoto można mówić o złożonych przyczynach występowania choroby. Czynniki zwiększające prawdopodobieństwo zachorowania dzieli się na genetyczne i środowiskowe. Bardzo często dochodzi do interakcji jednych z drugimi. Rozwojowi limfocytowego zapalenia tarczycy sprzyjają przede wszystkim predyspozycje genetyczne, czyli polimorfizm genów układu zgodności tkankowej HLA i cytotoksycznego antygenu CTLA-4. Przyczyny środowiskowe mają znaczenie drugorzędne. Wymienia się wśród nich:

• infekcje wirusowe i bakteryjne (spowodowane m.in. przez takie patogeny jak: wirus opryszczki, wirus EBV, wirus zapalenia wątroby typu C, cytomegalowirus),
• terapia cytokinami, np. interferonem gamma (IFN-γ) skutecznym w leczeniu choroby ziarniakowej,
• przyjmowanie niektórych leków, np. amiodaronu (jednego z głównych leków przeciwarytmicznych) i soli litu (takich jak węglan litu – szeroko stosowany stabilizator nastroju),
• nadmierna podaż jodu,
• niedobór selenu lub witaminy D3 w diecie,
• stres i problemy emocjonalne.

Częstość występowania Hashimoto jest powiązana z płcią – na tę chorobę zapada aż 10 razy więcej kobiet niż mężczyzn. Diagnozę słyszą głównie kobiety w wieku 30–50 lat, jednak coraz częściej zachorowania stwierdza się również u młodszych pacjentek, w tym u dziewcząt i małych dzieci. Hashimoto u dziecka jest najbardziej niebezpieczne poniżej 3. roku życia, a Hashimoto w ciąży zaburza rozwój układu nerwowego, dlatego bezwzględnie wymaga leczenia. Po 60. roku życia ryzyko przewlekłego zapalenia tarczycy wzrasta. Predyspozycje do rozwinięcia choroby Hashimoto są też zróżnicowane pod względem rasy i zamieszkiwanego obszaru geograficznego.

Poza tym w wielu przypadkach Hashimoto okazuje się powiązane z innymi chorobami autoimmunologicznymi. Limfocytowe zapalenie tarczycy może wystąpić u osób chorujących m.in. na łuszczycę, celiakię, cukrzycę typu 1, reumatoidalne zapalenie stawów, chorobę Leśniowskiego-Crohna, zespół Sjögrena. Wyraźnie podwyższona zapadalność na choroby autoimmunologiczne, w tym na Hashimoto, dotyczy także kobiet z endometriozą. 

Hashimoto – objawy choroby

Choroba Hashimoto ma wiele twarzy. W początkowym stadium bardzo często nie daje żadnych objawów lub dolegliwości z nią związane są niespecyficzne, przez co trudno je powiązać z zaburzeniami pracy tarczycy. Stopień nasilenia objawów, podobnie jak ich zakres, jest kwestią całkowicie indywidualną. Niektóre spośród symptomów wskazujących na Hashimoto pojawiają się z opóźnieniem, inne nie występują wcale. Choroba może mieć zarówno lekki, jak i ciężki przebieg. 

Najczęściej występujące objawy Hashimoto to:

• wzrost masy ciała,
• wole tarczycy,
• opuchlizna twarzy związana z zatrzymaniem wody w organizmie, 
• spowolnienie przemiany materii, 
• senność i brak energii, 
• zaburzenia miesiączkowania, 
• przesuszenie i świąd skóry, 
• trądzik,
• zaburzenia pracy układu sercowo-naczyniowego (np. kołatania serca), 
• uczucie zimna, 
• problemy z utrzymaniem ciąży, 
• niepłodność lub trudności z zajściem w ciążę.

Nietypowymi objawami Hashimoto są: 

• suchość w ustach,
• zaburzenia odczuwania smaku,
• stany zapalne dziąseł,
• pogorszenie wzroku i słuchu,
• ból z prawej strony głowy,
• tzw. wędrujące bóle mięśni,
• sztywność karku,
• kurcze łydek, stóp i dłoni.

Hashimoto – objawy neurologiczne i psychiczne

Jako specyficzną grupę objawów Hashimoto należy wyodrębnić dolegliwości neurologiczne i psychiczne. Wśród zaburzeń neuropsychiatrycznych odczuwanych przez pacjentów jest tzw. mgła mózgowa, czyli trudności z pamięcią, koncentracją, doborem właściwych słów, skupieniem uwagi na wykonywanych czynnościach. Mgła mózgowa powoduje poczucie dezorientacji, zagubienia oraz obniżenie motywacji. 

Chorzy na Hashimoto zmagają się też gwałtownymi zmianami nastroju (od apatii do wybuchowości), które – w połączeniu z innymi czynnikami – mogą prowadzić nawet do rozwoju depresji i zaburzeń lękowych. Wiele kontrowersji wzbudza opisana w latach 60. jednostka nazwana encefalopatią Hashimoto, która charakteryzuje się występowaniem zaburzeń psychotycznych i różnych objawów ze strony układu nerwowego (w tym tików, drżeń, napadów padaczkowych, zespołów parkinsonowskich, zaburzeń świadomości). Według niektórych źródeł możliwe jest powstanie encefalopatii także w przebiegu choroby Gravesa-Basedowa.

Jak zdiagnozować Hashimoto? Jakie badania wykonać? Czy istnieje test na Hashimoto?

Występowanie Hashimoto pociąga za sobą całe spektrum zaburzeń hormonalnych. Może spowodować zarówno niedoczynność, jak i przejściową nadczynność tarczycy (w początkowym stadium), co przekłada się na zmiany stężenia hormonu TSH w surowicy krwi. By zdiagnozować tę chorobę, w pierwszej kolejności należy więc wykonać badanie TSH z krwi obwodowej albo test płytkowy na TSH (krew pobiera się z opuszka palca). Nie istnieje jeszcze swoisty test na Hashimoto możliwy do przeprowadzenia w warunkach domowych. W ten sposób da się zbadać tylko TSH. 

W wielu laboratoriach można wybrać pakiet tarczycowy, który oprócz TSH obejmuje dodatkowe wskaźniki niezbędne do postawienia diagnozy: FT3, FT4, anty-TPO, anty-TG, TRAb. Przeciwciała anty-TPO są najlepszym markerem pozwalającym na rozpoznanie limfocytowego zapalenia tarczycy. Na podstawie wartości TRAb odróżnia się natomiast chorobę Hashimoto od choroby Gravesa–Basedowa.

O występowaniu Hashimoto świadczą:

• obecność autoprzeciwciał przeciwko peroksydazie tarczycowej (anty-TPO) i tyreoglobulinie (anty-TG), 
• podwyższony poziom hormonu tyreotropowego (TSH), 
• obniżone stężenie wolnej tyroksyny (FT4), a niekiedy również wolnej trójjodotyroniny (FT3). 

Inne, dodatkowe badania krwi, jakie warto wykonać przy podejrzeniu Hashimoto, to: morfologia, trójglicerydy, cholesterol całkowity, cholesterol LDL. Rozpoznanie ustala się jednak nie tylko na podstawie wyników badań laboratoryjnych, ale również w oparciu o diagnostykę obrazową. Ważnym badaniem na Hashimoto jest USG tarczycy (zarówno klasyczne, jak i z wykorzystaniem tzw. efektu Dopplera). 

Hashimoto – leczenie farmakologiczne 

W przypadku choroby Hashimoto stosuje się najczęściej objawowe leczenie hormonalne zalecone i koordynowane przez endokrynologa lub tyreologa. Nie służy ono całkowitemu wyleczeniu przewlekłego zapalenia limfocytowego tarczycy (nie jest to możliwe), lecz pozwala na wyrównanie niedoborów hormonalnych, poprawę funkcjonowania chorego i powstrzymanie dalszych skutków choroby. Konsekwencji procesów destrukcyjnych w tkance tarczycy nie da się cofnąć. Oprócz farmakologii duże znaczenie ma dieta uwzględniająca nietolerancje pokarmowe. Leczenie trwa przez całe życie pacjenta.

W terapii hormonalnej zastosowanie mają preparaty z lewotyroksyną (np. Euthyrox, Letrox) lub liotyroniną, czyli syntetycznymi odpowiednikami naturalnych hormonów tarczycy. W niektórych przypadkach wprowadza się preparaty złożone zawierające obie te substancje czynne, np. Novothyral. Środki farmakologiczne normalizują stężenie TSH, przy czym nadal utrzymuje się wysoki poziom anty-TPO (nie świadczy to o niepowodzeniu terapii, a wynika z autoimmunologicznego podłoża choroby). Kluczowe jest ustalenie właściwej dawki leków, do czego dochodzi się stopniowo. 

Należy pamiętać, że nie u wszystkich chorych na Hashimoto istnieją wskazania do leczenia farmakologicznego. Postępowanie zależy od tego, w jakim stadium jest choroba i w jaki sposób się manifestuje. Hormonalna terapia substytucyjna jest wskazana wówczas, gdy pojawiają się cechy niedoczynności tarczycy. Ze względu na zmienność objawów Hashimoto zaleca się stałe monitorowanie leczenia (badania trzeba powtarzać przynajmniej 1–2 razy do roku).  

Czego nie jeść, a co jeść? Czego unikać przy Hashimoto?

W diecie przy Hashimoto jadłospis powinien być oparty na racjonalnym odżywianiu. Nie istnieje dieta uniwersalna, odpowiednia dla każdego. Ważne jest uwzględnienie indywidualnej tolerancji na produkty żywnościowe (Hashimoto może współwystępować z celiakią i innymi nietolerancjami pokarmowymi) oraz ogólnego samopoczucia. 

Ogólne zalecenia mówią, że codzienna dieta w Hashimoto powinna bazować na pełnowartościowym białku, węglowodanach o niskim indeksie glikemicznym oraz wielonienasyconych kwasach tłuszczowych. Najważniejszymi mikroelementami są: cynk, selen, żelazo, jod, a wśród witamin największą rolę odgrywa witamina D. Można rozważyć suplementację (dobraną przez lekarza), ale właściwie skomponowana dieta powinna dostarczać wszystkich składników w odpowiednich ilościach. Wyjątkiem jest witaminą D, którą należy suplementować.

Na liście produktów, jakich trzeba unikać przy Hashimoto, znajdują się m.in. warzywa krzyżowe w postaci surowej (kalafior, brokuł, brukselka, kapusta), które zawierają substancje wolotwórcze (goitrogeny) o działaniu zmniejszającym stężenie jodu w surowicy. Ponieważ dieta w Hashimoto powinna mieć charakter przeciwzapalny, niezalecane są też produkty potencjalnie alergizujące, czyli zawierające gluten, laktozę, jaja czy soję. Nie trzeba ich jednak całkowicie wykluczać (co grozi niedoborami pokarmowymi), a jedynie ograniczać spożycie.

Jak schudnąć z Hashimoto? Jak nie tyć?

Dieta w połączeniu z odpowiednią dawką ruchu jest najlepszym sposobem na powstrzymanie przybierania na wadze i pozbycie się nadmiarowych kilogramów, również w przypadku występowania chorób tarczycy. 

Osoba chorująca na Hashimoto może schudnąć, ale jest to dużo trudniejsze niż przy braku takiego obciążenia. Wymaga zatem więcej czasu, cierpliwości i samozaparcia. Kluczowe jest zadbanie o prawidłowy metabolizm. W poprawie metabolizmu pomaga przede wszystkim pilnowanie pór i regularności posiłków (zaleca się 4–5 posiłków dziennie, w odstępach 3–4 godzin, ostatni 2–3 godziny przed snem). Jeśli chodzi o aktywność, zalecane są ćwiczenia aerobowe, np. pływanie bądź jazda na rowerze (optymalna dawka takiego sportu to ok. 150 minut tygodniowo).