Hormony tarczycy, badania na niedoczynność tarczycy (TSH, fT3, fT4) – normy, wyniki

Najważniejsze informacje:

• Tarczyca, mimo swoich niewielkich rozmiarów, odgrywa w organizmie bardzo ważną rolę. Niepozorny gruczoł odpowiada m.in. za metabolizm tlenowy i produkcję ciepła. 
• Zaburzenia funkcji tarczycy to powszechnie występujący problem – szacuje się, że dotyczy on ponad 20% Polaków. Wśród wszystkich chorób gruczołu tarczowego najczęściej diagnozuje się niedoczynność tarczycy, czyli stan niedoboru hormonów tarczycy.
• Do oceny czynności tarczycy wykorzystuje się badanie TSH, wykonywane z krwi. W celu poprawnej diagnostyki standardowo oznacza się również poziom fT3 i fT4.

W poniższym artykule przybliżamy hormony tarczycy. Skupiamy się również na diagnostyce niedoczynności tarczycy. Jakie badania należy wykonać, jeżeli obserwujemy charakterystyczne dla niej objawy? Jak interpretować wyniki badań tarczycy? Jakie są normy dla hormonów tarczycowych? Wyjaśniamy. 

Tarczyca – co to za gruczoł i jakie jest jego zadanie?

Tarczyca to niewielki gruczoł mający olbrzymie znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania gospodarki hormonalnej. Zlokalizowana w przedniej części szyi, poniżej krtani, swoim wyglądem przypomina motyla. Zbudowana jest z dwóch płatów bocznych połączonych ze sobą wąską cieśnią.

Pracę tarczycy reguluje przysadka mózgowa. Wydzielany przez nią hormon tyreotropowy (TSH, tyreotropina) stymuluje komórki pęcherzykowe tarczycy do syntezy T3 oraz T4, hormonów regulujących czynność większości tkanek organizmu. 

W odpowiedzi na nadmiar hormonów tarczycy przysadka zmniejsza produkcję TSH. Mechanizm ten nosi miano sprzężenia zwrotnego ujemnego.

Hormony tarczycy pełnią różne funkcje w organizmie, a zarówno ich niedobór, jak i nadmiar, prowadzi do poważnych zaburzeń. 

Kiedy wykonać badania na niedoczynność tarczycy? 

Wysoki poziom TSH oraz jednocześnie niski poziom fT3 i fT4 może świadczyć o niedoczynności tarczycy. Jest to stan chorobowy, w którym stężenie produkowanych przez tarczycę hormonów nie pokrywa zapotrzebowania organizmu. 

Najczęstszą przyczyną niedoczynności jest obecnie choroba Hashimoto. To przewlekłe schorzenie o podłożu autoimmunologicznym, które cechuje się obecnością przeciwciał anty-TPO i anty-Tg, które to uszkadzają komórki tarczycy.

Badania na niedoczynność tarczycy warto wykonać, jeżeli obserwujemy u siebie charakterystyczne objawy choroby. Należą do nich:

• wzmożona senność,
• przewlekłe zmęczenie,
• otyłość lub problem z utratą wagi, pomimo diety oraz aktywności fizycznej,
• trudności z koncentracją, rozproszenie, brak motywacji,
• zachwianie równowagi emocjonalnej, wewnętrzny niepokój, wrażenie depresji,
• nadmierne wypadanie i łamliwość włosów, 
• sucha, zaczerwieniona skóra,
• zaparcia, 
• zmniejszona potliwość,
• niepłodność, poronienie, 
• zaburzenia cyklu miesiączkowania. 

Wystąpienie powyższych symptomów powinno być dla nas sygnałem o zaburzonej pracy tarczycy. Na niedoczynność gruczołu wskazywać mogą również guzki na tarczycy. 

Jakie badania wykorzystywane są w diagnostyce niedoczynności tarczycy?

Najlepszym sposobem na wykrycie nieprawidłowości funkcjonowania niewielkiego gruczołu tarczycowego jest wykonanie podstawowych badań diagnostycznych. W celu skontrolowania pracy tarczycy stosowane są oznaczenia hormonów – TSH, a dodatkowo również fT3 i fT4.

Ocena tarczycy dokonuje się w oparciu o wyniki badania krwi z żyły łokciowej. Zalecane jest wykonywanie badań rano, a w przypadku osób regularnie badających tarczycę – zawsze o tej samej porze. 

Hormony tarczycy – TSH

Normy TSH

Norma stężenia TSH we krwi osoby dorosłej wynosi ok. 0,32–5,0 µU/ml, przy czym wartość ta będzie się różnić w zależności od wieku i płci pacjenta, a także od norm samego laboratorium. Norma TSH u kobiet w ciąży różni się w zależności od etapy ciąży i wynosi: dla I trymestru – od 0,1 do 2,5 mIU/l, dla II i III trymestru – od 0,1 do 3,0 mIU/l.

Nieprawidłowe wyniki należy skonsultować z lekarzem endokrynologiem. Może on również zadecydować o konieczności wykonania dodatkowej diagnostyki (w tym USG tarczycy).

Wyniki – obniżony i podwyższony poziom TSH

Przy niedoczynności tarczycy obserwowane jest podwyższone TSH. Może ono wystąpić również w chorobach gruczołu, takich jak Hashimoto, atroficzne zapalenie tarczycy i pooperacyjna niedoczynność oraz przy infekcjach tarczycy.  

Obniżone TSH w organizmie występuje z kolei w przypadku nadczynności tarczycy i niedoczynności przysadki (nazywanej również wtórną niedoczynnością tarczycy). Nadczynność tarczycy może być powiązana z chorobą Gravesa i Basedowa, nowotworem tarczycy czy przejściowym zapaleniem tarczycy. Spadek tyroksyny we krwi jest też charakterystyczny dla kobiet w ciąży. 

W przypadku nieprawidłowych wyników tyroksyny, jak również w przypadku występowania typowych objawów niedoczynności tarczycy, zalecane jest wykonanie dodatkowych badań (fT3 i fT4).

Hormony tarczycy – trijodotyronina (fT3)

Trijodotyronina, czyli fT3, w 50% produkowana jest przez tarczycę. Pozostała jej część powstaje poprzez odłączanie się jej cząsteczek od tyroksyny. Badanie FT3 wykonuje się w przypadku podejrzenia chorób tarczycy (zarówno niedoczynności, jak i nadczynności) oraz gdy u chorego występują charakterystyczne guzki.

Wyniki – podwyższony poziom fT3

Norma fT3 to wynik w granicach 2,25-6 pmol/L (1,5-4 ng/L) z jednoczesnym prawidłowym wynikiem TSH. FT3 podwyższone (powyżej 6 pmol/L), a TSH poniżej normy (0,4 ulU/ml) oznacza stan niedoczynności tarczycy. 

Konieczne jest powiązanie ze sobą obu wyników, ponieważ możliwe jest uzyskanie prawidłowego wyniku fT3 przy nieprawidłowym TSH. W tej sytuacji możemy mieć do czynienia z subkliniczną niedoczynnością lub nadczynnością tarczycy. 

Hormony tarczycy – fT4 (tyroksyna) 

Wolna tyroksyna (fT4, tetrajodotyronina T4), jest głównym hormonem tarczycy wpływającym na metabolizm organizmu. Wspiera przemianę materii i działanie układu nerwowego. 

Normy fT4

Poziom tyroksyny w organizmie, tak jak w przypadku pozostałych hormonów tarczycy, można kontrolować za pomocą badania krwi. Orientacyjny, prawidłowy poziom fT4 powinien mieścić się w przedziale 10-25 pmol/l (8-20 ng/l). TSH powinno być w normie. 

Wyniki – obniżony poziom FT4

Obniżone stężenie fT4 (wyniki badania należy rozpatrywać w odniesieniu do wyników TSH) może być symptomem chorób autoimmunologicznych, takich jak niedoczynność tarczycy i choroba Hashimoto. 

Przy niedoczynności tarczycy wartość fT4 wynosi poniżej 10 pmol/L (8 ng/l), a TSH powyżej 4 µIU/ml.

W przypadku podejrzenia choroby Hashimoto zalecane jest dodatkowo badanie na obecność we krwi autoprzeciwciał anty-TPO i anty-TG.