Antykoncepcja hormonalna – poznaj rodzaje, wady, zalety, skuteczność i skutki uboczne

Jednym z najskuteczniejszych sposobów zapobiegania ciąży jest antykoncepcja hormonalna. Szeroki wybór dostępnych na rynku preparatów sprawia, że można ją dopasować do wymagań niemal każdej kobiety. Jeśli chcesz poznać rodzaje, wady, zalety, skutki uboczne oraz cenę antykoncepcji hormonalnej, zapoznaj się z treścią tego artykułu!

Jak działa antykoncepcja hormonalna?

Celem antykoncepcji jest zmniejszenie ryzyka niechcianej ciąży. Jednym z jej rodzajów jest wpływająca na gospodarkę hormonalną kobiety antykoncepcja hormonalna. Metoda ta polega na stosowaniu syntetycznych hormonów steroidowych. W składzie tych preparatów zawsze znajduje się pochodna gestagenów. Dzięki swojemu działaniu antygonadotropowemu blokuje pik lutropiny (LH) – hormonu uwalnianego przez przysadkę mózgową, tym samym zapobiegając owulacji. Poza tym hamuje ruchy perystaltyczne jajowodów, zmniejsza grubość endometrium oraz przepuszczalność śluzu szyjkowego. Preparaty gestagenowe wykazują również działanie pozaantykoncepcyjne. Właśnie ono odgrywa największą rolę w doborze odpowiedniego preparatu dla danej kobiety. Drugą, nie zawsze obecną komponentą antykoncepcji hormonalnej, jest substancja o aktywności estrogenowej (najczęściej etynyloestradiol, rzadziej estradiol). Jej działanie polega na zmniejszeniu stężenia hormonów przysadki pobudzających jajniki – lutropiny (LH) oraz folikulotropiny (FSH), dzięki czemu zapobiega dojrzewaniu pęcherzyka jajnikowego. Dodatek tych substancji zapewnia lepszą kontrolę krwawień macicznych, a także wykazuje szereg pozytywnych efektów na organizm. 

W jaki sposób oceniana jest skuteczność antykoncepcji hormonalnej?

Skuteczność wszystkich metod antykoncepcji oceniana jest zgodnie z Indeksem Perla (PI). Informuje ona ile par rocznie, spośród 100 stosujących daną metodę, zajdzie w ciąże. W przypadku osób współżyjących bez żadnego zabezpieczenia wskaźnik Perla wynosi 85. Co oznacza, że 85 na 100 kobiet w ciągu roku zajdzie w ciąże. 

Antykoncepcja hormonalna charakteryzuje się wysoką skutecznością i niskim wskaźnikiem Perla. W jej przypadku najczęściej podaje się dwie wartości IP:

• skuteczność metody w warunkach idealnych (IS). Ta wielkość wyklucza błędy związane z niestosowaniem się do zaleceń lekarskich,
• skuteczność metody z uwzględnieniem marginesu błędu (TS), związanego z pominięciem dawki leku lub opóźnieniem jego przyjęcia.       

Metody antykoncepcji hormonalnej dostępne w Polsce

Na rynku dostępnych jest kilka rodzajów preparatów antykoncepcji hormonalnej.  

Tabletki antykoncepcyjne dwuskładnikowe

Tabletki antykoncepcyjne dwuskładnikowe zawierają dwie komponenty:

• składnik estrogenowy (etenyloestradiol),   
• składnik gestagenowy.

Tabletki dwuskładnikowe, w zależności od dawki hormonów w kolejnych dniach stosowania, występują w postaci preparatów jedno-, dwu- oraz trójfazowych. W tabletkach jednofazowych jest ona stała, natomiast środki dwu- oraz trójfazowe cechują się inną dawką hormonów w zależności od dnia cyklu miesiączkowego. Przyjmowane w określonej kolejności naśladują naturalny cykl menstruacyjny. Doustna antykoncepcja dwuskładnikowa używana jest w schemacie 21 + 7, 24+ 4 i 28 dni. W przerwach stosowane jest placebo i następuje krwawienie z odstawienia. Schemat 28-dniowy może być podawany w terapii ciągłej, bez przerwy na krwawienie. 

Tabletki antykoncepcyjne dwuskładnikowe należy przyjmować codziennie o stałej porze dnia. Tolerowane jest maksymalnie 12h opóźnienie. Wadą preparatów niskodawkowych oraz jednofazowych jest niepełna supresja czynności jajników. Konsekwencją czego może być pojawienie się nieprzewidzianych krwawień oraz plamień. W przypadku pominięcia jednej z pierwszych dawek, po 7-dniowej przerwie, wzrasta ryzyko ciąży. Z tego powodu należy przyjmować je sumiennie, zgodnie ze wskazówkami lekarza. Indeks Perla tabletek antykoncepcyjnych dwuskładnikowych wynosi IS 0,1 TS 7,6.   

Na polskim rynku dostępnych jest wiele tabletek antykoncepcyjnych dwuskładnikowych.  

Tabletki antykoncepcyjne jednoskładnikowe

Tabletki antykoncepcyjne jednoskładnikowe, nazywane inaczej minipigułkami, to preparty zawierające jedynie komponentę gestagenową. Dawka hormonów zawarta w poszczególnych tabletkach jest taka sama. Minipigułki przyjmuje się codziennie przez 28 dni. Po tym czasie należy rozpocząć nowe opakowanie, bez przerwy na krwawienie. W przeciwieństwie do tabletek dwuskładnikowych preparaty jednoskładnikowe wymagają większej sumienności w trakcie ich stosowania. Należy przyjmować je codziennie, o stałej porze dnia z tolerancją do maksymalnie 3h. Wadą preparatów jednoskładnikowych jest możliwość wystąpienia niespodziewanych krwawień i plamień. Indeks Perla tej metody wynosi IS 0,5, TS 3.   

Na polskim rynku dostępne są następujące tabletki antykoncepcyjne jednoskładnikowe: Limetic, Slinda, Cerazette, Azalia, Ovulan, Symonette, Dessette Mono, Lemena, Diamilla. 

Plastry antykoncepcyjne

Plastry antykoncepcyjne to systemy transdermalne uwalniające hormony.

Skóra w miejscu przyklejenia plastra powinna być sucha. Najlepiej zaaplikować go na nieowłosiony fragment skóry wewnętrznej części ramienia, brzucha lub pośladków, a po 7 dniach wymienić na kolejny. W ciągu jednego cyklu należy zastosować 3 plastry, odpowiednio w 1, 8 oraz 15 dniu. Po odklejeniu ostatniego zalecana jest 7-dniowa przerwa, w której występuje krwawienie z odstawienia. W przeciwieństwie do tabletek antykoncepcyjnych, plastry nie wywierają negatywnego wpływu na układ pokarmowy. Wadą tego rozwiązania jest możliwość ich odklejenia się od ciała, co zwiększa ryzyko ciąży. Indeks Perla plastrów antykoncepcyjnych wynosi odpowiednio: IS – 04, TS – 0,7.     

Ringi dopochwowe 

Ringi dopochwowe, inaczej nazywane krążkami – to systemy składające się z komponenty estrogenowej oraz gestagenowej. Należy je zakładać w 1 dzień cyklu menstruacyjnego. Po upływie 21 dni trzeba je usunąć i zastosować 7-dniową przerwę. W tym czasie zazwyczaj występuje krwawienie z odstawienia. Zaletą tego rozwiązania jest brak konieczności przestrzegania codziennej pory przyjmowanie tabletek antykoncepcyjnych. W przypadku wystąpienia wymiotów nie musisz się obawiać, że ta metoda Cię zawiedzie. Poprawnie założony krążek, nie powinien być wyczuwalny. Metoda cechuje się dużą skutecznością, Indeks Pearla wynosi odpowiednio dla IS – 0,6, a dla TS – 1,7.    

W Polsce ringi dopochwowe dostępne są w postaci prepartów: NuvaRing, Ginoring, PolaRing, Contraseton.

Wkładki wewnątrzmaciczne

Wkładki wewnątrzmaciczne zawierają pochodną gestagenów – lewonorgestrel. Mała dawka hormonu sprawia, że nie hamuje on owulacji. Jego działanie opiera się na wywoływaniu zmian w endometrium, które staje się mniej wrażliwe na wydzielane przez jajniki hormony. W zależności od dawki zastosowanego we wkładce lewonorgestrelu krwawienia miesiączkowe mogą być obecne lub zostają całkowicie zahamowane. Zaletą tej metody jest brak ogólnoustrojowego działania gestagenów i związanych z tym skutków niepożądanych. Wkładka wewnątrzmaciczna jest zakładana przez lekarza ginekologa. Czas jej działania wynosi od 3 do 5 lat. Niektóre typy wkładek mogą być stosowane u nieródek. Wkładka wewnątrzmaciczna cechuje się najwyższą skutecznością chroniącą przed ciążą. Indeks Perla wynosi IS 0,1, TS 0,1. 

Implanty hormonalne

Implanty hormonalne to niewielkie systemy o podłużnym kształcie, które lekarz ginekolog wszczepia pod skórę wewnętrznej części ramienia. Jeden implant może służyć nawet przez 3 lata. W tym czasie nieustannie uwalnia do krwi niewielkie dawki gestagenu, które hamują owulację. Ogromną zaletą tej metody ich długotrwałe działanie, niewymagające systematyczności jak w przypadku przyjmowania tabletek antykoncepcyjnych, a także możliwość stosowania przez kobiety karmiące piersią. Implanty hormonalne cechują się wysoką skutecznością. Indeks Pearla wynosi: IS 0,05, TS 2,0.     

Zastrzyki

W skład zastrzyków antykoncepcyjnych wchodzi jedynie komponenta gestagenowa. To preparaty podawane domięśniowo w pośladek lub ramię. Czas działania jednego zastrzyku wynosi 3 miesiące. Metoda może być stosowana u kobiet w okresie laktacji, co jest jej ogromną zaletą. Indeks Perla zastrzyków antykoncepcyjnych wynosi dla IS – 0,2, a dla TS – 0,5. 

Antykoncepcja hormonalna – kiedy zaczyna działać?

Czas od wdrożenia terapii antykoncepcyjnej za pomocą metod hormonalnych do uzyskania jej pełnego działania jest zależny od rodzaju preparatu. W przypadku tabletek antykoncepcyjnych dwuskładniowych dużą rolę odgrywa dzień cyklu, w którym została przyjęta pierwsza dawka. Włączenie terapii w pierwszych 5 dniach cykl miesiączkowego gwarantuje natychmiastowe działanie. Jeśli rozpoczynasz przyjmowanie tabletek dwuskładnikowych w późniejszym okresie, pamiętaj, że zyskają one pełną skuteczność dopiero po 7 dniach. W tym czasie stosuj inną dodatkową ochronę np. prezerwatywę. Analogiczna sytuacja występuje w przypadku implantów i plastrów hormonalnych. 

Tabletki antykoncepcyjne jednoskładnikowe zaczynają działać dopiero po 7 dniach stosowania. Z tego powodu, bez względu na moment rozpoczęcia terapii, przez pierwsze 7 dni używaj dodatkowego zabezpieczenia.

Ringi dopochwowe zastosowane w 1 dniu cyklu miesiączkowego nie wymagają żadnego dodatkowego zabezpieczenia. Jeśli sięgniesz po nie po tym okresie, pamiętaj o dodatkowej ochronie antykoncepcyjnej przez kolejne 7 dni. 

Wkładka wewnątrzmaciczna i zastrzyki wykazują pełną aktywność antykoncepcyjną od pierwszego dnia zastosowania. 

Antykoncepcja hormonalna – skutki uboczne

Stosowanie antykoncepcji hormonalnej może być związane z wystąpieniem pewnych skutków ubocznych. Działanie niepożądane takie, jakie jak przyrost masy, plamienia, nudności, wymioty, bóle głowy oraz zaburzenia nastroju, mogą wynikać ze złego doboru preparatów. W tej sytuacji konieczna jest zmiana leku na inny. Jeśli zauważyłaś podobne objawy u siebie, nie bagatelizuj ich. Skonsultuj się ze swoim lekarzem ginekologiem, który na podstawie wywiadu i badań dodatkowych, zaproponuje Ci inny preparat antykoncepcyjny.   

Antykoncepcja hormonalna – wskazania

Antykoncepcja hormonalna może być przyjmowana nie tylko w celu uniknięcia ciąży. Wskazaniem do jej stosowania jest również:

• terapia trądziku,
• bolesne lub obfite miesiączki, 
• endometrioza,
• nieregularne krwawienia miesiączkowe,
• zespół policystycznych jajników,
• uciążliwe objawy zespołu napięcia przedmiesiączkowego.

Poza tym stosowanie antykoncepcji hormonalnej jest zalecane w okresie terapii innymi lekami o udowodnionym działaniu teratogennym (uszkadzającym płód), np. izotretynoiną lub metotreksatem.  

Jakie są korzyści pozaantykoncepcyjne ze stosowania antykoncepcji hormonalnej?

Stosowanie antykoncepcji hormonalnej jest związane z wieloma korzyściami, takim jak:

• zmniejszenie ryzyka rozwoju raka endometrium, jajnika oraz jelita grubego,
• złagodzenie objawów hiperandrogenizmu (trądziku, hirsutyzmu, łojotoku),
• złagodzenie dolegliwości bólowych występujących podczas miesiączki oraz redukcja objawów związanych z zespołem napięcia przedmiesiączkowego,
• zmniejszenie ryzyka rozwoju rozrostu endometrium, endometriozy, ciąży pozamacicznej oraz torbieli czynnościowych jajnika,
• ochrona przed rozwojem osteoporozy,
• zmniejszenie nasilenia nadmiernych krwawień macicznych.

Jakie są przeciwwskazania do stosowania antykoncepcji hormonalnej?

Stosowanie antykoncepcji hormonalnej nie zawsze jest możliwe. Przeciwwskazaniem jest:

• ciąża,
• niezdiagnozowane, nieprawidłowe krwawienie z dróg rodnych,
• żylna choroba zakrzepowo-zatorowa,
• udar mózgu w wywiadzie,
• choroba niedokrwienna serca,
• nowotwory hormonozależne np. rak piersi,
• ciężkie choroby wątroby.

Dwuskładnikowa antykoncepcja hormonalna ma jeszcze więcej ograniczeń. Poza powyższymi przeciwwskazaniem do jej stosowania jest: 

• migrena,
• wypalania powyżej 15 papierosów dziennie przez kobietę w wieku 35 lat i więcej, 
• toczeń rumieniowaty układowy,
• trombofilia, 
• okres laktacji, 
• ciężka dyslipidemia,
• nadciśnienie tętnicze, 
• cukrzyca z powikłaniami naczyniowymi,
• otyłość.  

Co może osłabić działanie tabletek antykoncepcyjnych?

Skuteczność tabletek antykoncepcyjnych mogą osłabić niektóre leki:

• antybiotyki,
• przeciwgruźlicze,
• antydepresanty,
• przeciwpadaczkowe,
• antyretrowirusowe,
• przeciwgrzybicze.

Jeśli zaraz po przyjęciu tabletki wystąpiły wymioty lub nasilona biegunka, koniecznie zażyj kolejną dawkę. 

Antykoncepcja hormonalna – jak przebiega wizyta u ginekologa?

Najważniejszą rolę w doborze antykoncepcji hormonalnej odgrywa wywiad lekarski. W trakcie wizyty lekarz ginekolog dokładnie wypytuje o wszystkie stany oraz choroby współistniejące, które mogą stanowić przeciwwskazanie do stosowania danej metody. Równie ważną rolę odgrywa badanie fizykalne, polegające na pobraniu cytologii oraz ocenie narządu rodnego. W niektórych sytuacjach lekarz zleca wykonanie dodatkowych badań laboratoryjnych. 

Antykoncepcja hormonalna jest dostępna tylko na e-receptę. 

Antykoncepcja hormonalna a alkohol

Alkohol nie wpływa na skuteczność antykoncepcji hormonalnej. Jednak spożyty w nadmiernych ilościach może wywołać wymioty, które obniżają efektywność tabletek. Jeśli stosujesz antykoncepcję hormonalną w postaci preparatów doustnych, odczekaj kilka godzin od ich przyjęcia do wypicia alkoholu. 

Antykoncepcja hormonalna a palenie papierosów

Papierosy nie wpływają na efektywność antykoncepcji hormonalnej. Jednak takie połączenie w istotny sposób zwiększa ryzyko zakrzepicy. Kobiety powyżej 35 roku życia, które wypalają więcej niż 15 papierosów dziennie, nie powinny stosować antykoncepcji dwuskładnikowej. W tym przypadku lekarz ginekolog może zalecić minipigułki, wkładki wewnątrzmaciczne lub zastrzyki. 

Tabletki antykoncepcyjne a okres

Tabletki antykoncepcyjne hamują czynność jajników, dlatego podczas ich stosowania nie występuje okres. Comiesięczne krwawienie w trakcie terapii przerywanej, to krwawienie z odstawienia. Nie pojawia się ono w przypadku stosowania antykoncepcji ciągłej.

Ile kosztuje antykoncepcja hormonalna?

Ceny antykoncepcji hormonalnej są zależne od jej rodzaju. W przypadku tabletek miesięczny koszt wynosi ok. 20 do 50 zł. Cena jednego miesięcznego opakowania plastrów oraz ringów antykoncepcyjnych to ok. 40 zł. Największym wydatkiem jest wkładka domaciczna. Jej koszt to ok. 500-700 zł. Dodatkowo należy doliczyć jej założenie przez ginekologa. Jednak pomimo wysokiej jednorazowej ceny, koszt miesięcznego stosowania tej metody kształtuje się na podobnym poziomie co tabletek antykoncepcyjnych. Podobna sytuacja występuje w przypadku implantu antykoncepcyjnego. Najkorzystniejsza jest cena zastrzyków, która wynosi ok. 40 zł na 3 miesiące.    

Tabletki antykoncepcyjne a ciąża – po jakim czasie od ich odstawienia można zajść w ciążę?

Wiele kobiet zastanawia się, czy antykoncepcja hormonalna nie wpłynie negatywnie na ich późniejsze plany prokreacyjne. Zajście w ciąże jest zwykle możliwe wkrótce po odstawieniu tabletek antykoncepcyjnych, usunięciu implantu lub wkładki, a także rezygnacji z innej metody. Warunkiem zajścia w ciąże jest pojawienie się owulacyjnych cykli miesiączkowych. Zazwyczaj dochodzi do tego już w pierwszym miesiącu po odstawieniu antykoncepcji hormonalnej.