Tabletki antykoncepcyjne – skutki uboczne. Jakie i kiedy mogą wystąpić?

Najważniejsze informacje:

• Tabletki antykoncepcyjne mogą powodować różne działania niepożądane. Ryzyko ich wystąpienia jest indywidualne dla każdej kobiety.
• Większość skutków ubocznych jest łagodna i ustępuje po kilku tygodniach stosowania.
• Do najczęstszych skutków ubocznych antykoncepcji doustnej należą: nudności, wymioty, bóle głowy, wahania nastroju, nieregularne krwawienia, wzrost masy ciała i ból piersi.
• Niektóre działania niepożądane tabletek antykoncepcyjnych mogą być groźne i wymagają pilnej pomocy lekarskiej. Są to m.in. zakrzepica, zawał serca i udar mózgu.

Spośród kobiet stosujących jakąkolwiek metodę zapobiegania ciąży, po doustną antykoncepcję hormonalną sięga ponad 30%. Ta forma antykoncepcji wyróżnia się bardzo wysoką skutecznością, jednak ze względu na zawartość aktywnych składników hormonalnych nie jest pozbawiona skutków ubocznych. Tabletki wywierają wpływ nie tylko na układ rozrodczy, ale także na cały organizm. Sprawdź, jakie są skutki uboczne tabletek antykoncepcyjnych.

Czy skutki uboczne antykoncepcji wystąpią u każdej kobiety?

Tabletki antykoncepcyjne, tak jak każdy lek, mogą powodować skutki uboczne, z których należy zdawać sobie sprawę przed rozpoczęciem stosowania preparatu. Działania niepożądane nie występują jednak u każdej kobiety. Obserwuje się je z różną częstością, w zależności od indywidualnej odpowiedzi na składniki aktywne leku. Może ona wynikać m.in. z wieku, stanu zdrowia, tolerancji estrogenów oraz stylu życia.

Ponadto duże znaczenie mają regularność stosowania antykoncepcji hormonalnej, typ antykoncepcji (np. tabletki, wkładka hormonalna, plastry, zastrzyki) oraz rodzaj i dawka hormonów. Przed włączeniem antykoncepcji nie można przewidzieć, u której kobiety wystąpią skutki uboczne, dlatego warto uważnie obserwować zmiany zachodzące w organizmie i informować o nich lekarza.

Jakie mogą być najczęstsze skutki uboczne tabletek antykoncepcyjnych?

Tabletki antykoncepcyjne to najpopularniejszy typ antykoncepcji hormonalnej. Najczęściej wywołują one poniższe działania niepożądane:

• nudności i wymioty – estrogeny mogą podrażniać błonę śluzową żołądka i zwiększać produkcję kwasu żołądkowego,
• krwawienia i plamienia – występują głównie w pierwszych miesiącach stosowania tabletek antykoncepcyjnych i wynikają z adaptacji organizmu do zmian hormonalnych,
• bóle głowy – ich przyczyną jest działanie estrogenów na naczynia mózgowe,
• wzrost masy ciała – hormony zawarte w tabletkach antykoncepcyjnych mogą powodować zatrzymywanie wody w organizmie,
• zmiany skórne (trądzik, łojotok, hirsutyzm) – mogą wynikać z androgennego działania niektórych hormonów zawartych w pigułkach antykoncepcyjnych (głównie silnych progestagenów, tj. lewonorgestrel, noretysteron, dezogestrel).

Skutki uboczne jednoskładnikowych tabletek antykoncepcyjnych

Jednoskładnikowe tabletki antykoncepcyjne zawierają tylko progestagen, który jest syntetycznym odpowiednikiem progesteronu. Są one często stosowane przez kobiety, które nie mogą lub nie chcą przyjmować estrogenu, na przykład kobiety karmiące piersią.

Najbardziej charakterystycznym działaniem niepożądanym tabletek mini-pill są zaburzenia cyklu menstruacyjnego, które wynikają z działania progestagenów na błonę śluzową macicy.

Główne skutki uboczne tabletek antykoncepcyjnych jednoskładnikowych to:

• krwawienia i plamienia – mogą obejmować nieregularne krwawienia, krwawienia śródcykliczne, opóźnienie miesiączki, skąpe miesiączki lub brak miesiączki,
• zmiany nastroju – poprzez wpływ na neurotransmitery w mózgu hormony mogą powodować wahania nastroju, drażliwość, lęk lub nawet objawy depresyjne,
• zmniejszenie popędu seksualnego – może wynikać z obniżenia poziomu testosteronu, zmniejszenia wilgotności pochwy, a także niekorzystnych zmian na poziomie psychologicznym,
• bóle głowy – w szczególności u kobiet, które w przeszłości miały zespoły bólowe głowy,
• problemy ze skórą i włosami – niektóre progestageny mogą wpływać na gruczoły łojowe i sprzyjać pojawianiu się niedoskonałości na skórze (np. zmian trądzikowych) oraz wypadaniu włosów,
• wzrost masy ciała – pigułki jednoskładnikowe mogą powodować zatrzymywanie wody w organizmie i tycie,

• nudności i wymioty – mogą wystąpić zwłaszcza w początkowych tygodniach stosowania tabletek,
• zakażenia pochwy – hormony mogą zmieniać pH pochwy i modyfikować właściwości śluzu szyjkowego, osłabiając jego właściwości ochronne,
• zwiększone ryzyko torbieli jajników – u kobiet długotrwale stosujących jednoskładnikowe tabletki antykoncepcyjne zauważono częstsze występowanie torbieli jajników – łagodnych zmian, które są zazwyczaj małe i bezobjawowe.

Dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne – możliwe skutki uboczne

Dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne zawierają zarówno estrogen (zwykle etynyloestradiol), jak i progestagen, co przekłada się na nieco inny profil działań niepożądanych.

Najczęstsze skutki uboczne dwuskładnikowych tabletek antykoncepcyjnych to:

• zaburzenia nastroju – choć estrogeny generalnie wywierają pozytywny wpływ na nastrój, u niektórych kobiet obserwuje się drażliwość, labilność emocjonalną lub nawet objawy depresyjne, zwłaszcza przy nieregularnym stosowaniu tabletek lub dodatkowych czynnikach ryzyka (np. w okresach silnego stresu),
• nieregularne krwawienia i plamienia – w okresie adaptacji organizmu do antykoncepcji hormonalnej mogą występować plamienia międzymiesiączkowe lub krwawienia, które są rzadsze niż przy antykoncepcji jednoskładnikowej i po kilku miesiącach powinny się ustabilizować,
• bóle głowy i migrena – wahania poziomu estrogenów mogą wyzwalać bóle głowy, ponieważ te hormony kontrolują odczuwanie bólu,
• tkliwość i bolesność piersi – wysoki poziom estrogenów powoduje obrzmienie piersi, co prowadzi do bólu i dyskomfortu,
• zwiększenie masy ciała – estrogeny mogą powodować zatrzymywanie płynów, dając uczucie opuchnięcia i przyrost masy ciała,
• problemy z cerą – choć u niektórych kobiet stosowanie dwuskładnikowych tabletek poprawia stan skóry, u innych może prowadzić do pogorszenia cery i nasilenia trądziku,
• wzrost ciśnienia krwi – w wyniku działania estrogenów może dojść do wzrostu ciśnienia krwi, szczególnie u kobiet, które mają już tendencję do nadciśnienia, dlatego należy regularnie mierzyć ciśnienie w domu.

Przyjmowanie tabletek antykoncepcyjnych dwuskładnikowych wiąże się ze zwiększonym ryzykiem poważnych zdarzeń medycznych, takich jak:

• zakrzepy krwi – estrogen zwiększa krzepliwość krwi, co może prowadzić do zakrzepicy kończyn dolnych i powstawania zatorów w płucach, zwłaszcza u kobiet obarczonych czynnikami ryzyka (m.in. zaburzenia krzepnięcia, nadwaga, otyłość, długotrwałe unieruchomienie, zatory u członków rodziny),
  • niepokojące objawy wymagające pomocy medycznej to m.in.: obrzęk, ból lub ucieplenie kończyny dolnej, nagły napad duszności, krwioplucie, ostry ból w klatce piersiowej, przyspieszone lub nierytmiczne bicie serca,
• udar mózgu i zawał serca – w związku ze zwiększoną krzepliwością krwi może dojść do zablokowania dopływu krwi do mózgu lub serca, szczególnie u kobiet palących papierosy,
  • niepokojące objawy wymagające pomocy medycznej to m.in.: niedowłady, zaburzenia czucia, bełkotliwa mowa, nagła utrata widzenia, zaburzenia orientacji, ból lub ucisk w klatce piersiowej, duszność, pocenie się, nudności, wymioty, zawroty głowy, niepokój, spłycenie oddechu,
• nowotwór piersi lub szyjki macicy – stosowanie dwuskładnikowych tabletek antykoncepcyjnych może minimalnie zwiększyć ryzyko rozwoju raka piersi lub raka szyjki macicy,
  • niepokojące objawy wymagające pilnego kontaktu z lekarzem to: obecność guzka w piersi, zmiany wyglądu piersi, intensywne krwawienie z dróg rodnych.

Co zwiększa ryzyko wystąpienia skutków ubocznych antykoncepcji?

Wpływ hormonów płciowych zawartych w tabletkach antykoncepcyjnych na organizm jest bardzo złożony. Sprawia to, że prawdopodobieństwo wystąpienia działań niepożądanych jest inne u każdej pacjentki. Znanych jest jednak co najmniej kilka czynników, które mogą zwiększać to ryzyko, z czego niektóre mogą podlegać modyfikacji.

Oto główne czynniki, które mogą zwiększyć ryzyko wystąpienia skutków ubocznych antykoncepcji:

• Nieregularne zażywanie tabletek antykoncepcyjnych może powodować wahania w poziomach hormonów płciowych, co sprzyja występowaniu działań niepożądanych, np. krwawień i plamień oraz zaburzeń nastroju. Może być to szczególnie istotne w przypadku kobiet prowadzących nieregularny tryb życia, np. pracujących w systemie zmianowym.
• Przewlekły stres oraz problemy emocjonalne (np. depresja, zaburzenia lękowe) mogą sprzyjać występowaniu negatywnych skutków psychologicznych, takich jak zmiany nastroju i drażliwość. Zaburzenia emocjonalne mogą również wpływać na poziom hormonów w organizmie, co może pogłębiać niektóre objawy uboczne (np. zmniejszone zainteresowanie seksem).
• Choroby przewlekłe – u pacjentek z cukrzycą, nadciśnieniem tętniczym czy bólami głowy niektóre działania niepożądane mogą występować częściej, dlatego należy powiadomić lekarza o wszystkich obciążeniach zdrowotnych.
• Przyjmowanie innych leków może wpływać na metabolizm hormonów zawartych w pigułkach antykoncepcyjnych i sprzyjać występowaniu działań niepożądanych. Z tego powodu należy poinformować lekarza o wszystkich stosowanych preparatach.
• Spożywanie alkoholu może sprzyjać występowaniu nudności i wymiotów po przyjęciu tabletki antykoncepcyjnej. Jeśli do wymiotów dojdzie w ciągu kilku godzin od zażycia tabletki, może to spowodować niepełne wchłonięcie się substancji czynnych i zaburzenie równowagi hormonalnej, a w niektórych przypadkach także spadek ich skuteczności. W takich przypadkach konieczne jest stosowanie dodatkowego zabezpieczenia.
• Palenie papierosów, zwłaszcza u kobiet powyżej 35. roku życia stosujących dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne, zwiększa ryzyko powikłań, takich jak zakrzepy krwi, zawał serca czy udar mózgu.
• Nadwaga i otyłość to czynniki ryzyka wystąpienia poważnych działań niepożądanych, do których należą zakrzepy, zawały i udary. Otyłość może również wpływać na sposób metabolizowania hormonów i w ten sposób zmieniać ich działanie.
• Czynniki genetyczne mogą wpływać na metabolizm hormonów, wchłanianie leków, a także powstawanie zakrzepów. Kobiety z genetyczną predyspozycją do zakrzepicy (np. czynnikiem V Leiden) mogą być bardziej narażone na powikłania związane z antykoncepcją hormonalną.

Jak często mogą wystąpić skutki uboczne tabletek antykoncepcyjnych?

Częstość występowania skutków ubocznych jest różna, w zależności od konkretnego preparatu. Według różnych źródeł, pewne skutki uboczne tabletek antykoncepcyjnych są odczuwane przez od 30% do nawet 90% kobiet. Jednocześnie większość działań niepożądanych antykoncepcji hormonalnej ma łagodny charakter i ustępuje w ciągu kilku lub kilkunastu tygodni, kiedy organizm zaadaptuje się do nowego poziomu hormonów płciowych.

Najlepszym źródłem informacji na temat częstości występowania skutków ubocznych tabletek antykoncepcyjnych jest ulotka konkretnego preparatu. Można się z niej dowiedzieć, jakie działania niepożądane były obserwowane u pacjentek stosujących dany lek, w podziale na bardzo częste, częste, niezbyt częste i rzadkie.

Należy mieć świadomość, że istnieje również ryzyko wystąpienia poważniejszych skutków ubocznych (tj. zakrzepica, udar mózgu, zawał serca), które choć są rzadkie lub bardzo rzadkie, rozwijają się nagle i wymagają pilnej pomocy medycznej. Na przykład preparaty zawierające 0,05 mg etynyloestradiolu zwiększają ryzyko choroby zakrzepowej średnio 6-krotnie, a zawału serca 1,5-krotnie.

Skutki uboczne różnych rodzajów antykoncepcji hormonalnej

Tabletki antykoncepcyjne to najpopularniejsza, choć nie jedyna forma antykoncepcji hormonalnej. Oto pozostałe metody antykoncepcji hormonalnej i najczęstsze skutki uboczne występujące podczas ich stosowania:

• plastry antykoncepcyjne – krwawienia, bóle piersi, bóle głowy, nudności i wymioty, zakażenia pochwy, zmiany nastroju, spadek libido, wzrost masy ciała, ból brzucha, skurcze mięśniowe, zaburzenia miesiączkowania, zmęczenie,
• ringi dopochwowe – bóle brzucha, bóle głowy, mdłości, zakażenia pochwy, dyskomfort związany z obecnością ringu w pochwie, świąd narządów płciowych, upławy, spadek nastroju, spadek libido, bolesne miesiączki, trądzik, wzrost masy ciała,
• wkładki wewnątrzmaciczne – krwawienie maciczne lub pochwowe, łagodne torbiele jajnika, depresja, nerwowość, obniżone libido, bóle głowy, zawroty głowy, bóle brzucha, nudności, trądzik, bolesna menstruacja, upławy, infekcja sromu lub pochwy, tkliwość i ból piersi, wzrost masy ciała,
• implanty hormonalne – trądzik, bóle głowy, wzrost masy ciała, tkliwość i ból piersi, nieregularne krwawienia miesiączkowe, zakażenia pochwy, wypadanie włosów, zaburzenia nastroju, zmniejszone libido, zwiększony apetyt, ból brzucha,
• zastrzyki antykoncepcyjne – nerwowość, ból głowy, wzrost lub spadek masy ciała, depresja, zmniejszenie popędu płciowego, żylaki, ból brzucha, dyskomfort w nadbrzuszu, nudności, wzdęcia, trądzik, łysienie, wysypka, ból pleców, upławy, tkliwość piersi, bolesne miesiączki, zmęczenie, zatrzymanie płynów

FAQ