Liszaj płaski – co to jest, jak wygląda, leczenie

Najważniejsze informacje:

• Liszaj płaski to niezakaźna, przewlekła choroba skóry i błon śluzowych o nie do końca poznanej przyczynie. Może być wywołana przez stres, infekcje wirusowe (np. WZW C), niektóre leki lub kontakt z alergenami.
• Liszaj objawia się jako swędzące, płaskie grudki o czerwono-fioletowym zabarwieniu, czasem z siateczkowatym wzorem (tzw. siatka Wickhama). Liszaj płaski pojawia się zwykle na skórze, paznokciach i błonach śluzowych.
• U dzieci liszaj płaski występuje rzadziej, ale może objawiać się podobnie jak u dorosłych – zmianami skórnymi, świądem i dyskomfortem. Choć zwykle nie jest groźny, wymaga konsultacji dermatologicznej, by wykluczyć inne przyczyny wysypki i dobrać leczenie.
• Diagnostyka liszaja opiera się na badaniu dermatologicznym, czasem pobiera się też biopsję skóry. Leczenie zależy od lokalizacji i nasilenia zmian. Stosuje się tu głównie maści steroidowe, leki immunosupresyjne, fototerapię lub środki przeciwhistaminowe łagodzące świąd.

Swędzące, fioletowawe grudki na skórze lub białe linie w jamie ustnej mogą być nie tylko uciążliwe, ale i niepokojące. Jedną z możliwych przyczyn takich zmian jest liszaj płaski, czyli niezakaźna, przewlekła choroba dermatologiczna, która potrafi skutecznie uprzykrzyć codzienne funkcjonowanie. Choć brzmi groźnie, nie zawsze wymaga agresywnego leczenia. Ważna jest jednak odpowiednia diagnoza i dopasowana terapia. Sprawdź, jak rozpoznać liszaja, gdzie najczęściej się pojawia i jak wygląda leczenie tej przypadłości.

Co to jest liszaj? Jak powstaje?

Liszaj to grupa przewlekłych chorób zapalnych skóry, błon śluzowych oraz paznokci, które objawiają się charakterystycznymi zmianami – od swędzących grudek po białe pasma na błonach śluzowych. Najczęściej występującą postacią jest liszaj płaski, rozpoznawany po sinofioletowych, spłaszczonych grudkach z delikatnym, białawym wzorem na powierzchni (tzw. siateczka Wickhama).

Główną przyczyną liszaja płaskiego są czynniki autoimmunologiczne, co oznacza, że organizm błędnie rozpoznaje własne komórki jako zagrożenie i zaczyna je atakować, prowadząc do stanu zapalnego.

Do czynników sprzyjających rozwojowi liszaja płaskiego zalicza się:

• predyspozycje genetyczne,
• zaburzenia funkcjonowania układu odpornościowego,
• współistniejące choroby autoimmunologiczne (np. toczeń rumieniowaty, bielactwo, cukrzyca),
• silny stres, urazy emocjonalne lub czynniki środowiskowe.

Warto podkreślić, że liszaj płaski nie ma też nic wspólnego z liszajcem zakaźnym (liszajec), mimo podobnej nazwy. Liszajec to ostro przebiegająca infekcja bakteryjna skóry, najczęściej wywołana przez paciorkowce lub gronkowce. Objawia się obecnością pęcherzyków i miodowo-żółtych strupów, najczęściej wokół ust i nosa. Liszajec jest zaraźliwy i wymaga leczenia antybiotykami.

Jak wygląda liszaj płaski?

Typowy liszaj płaski daje charakterystyczne objawy choroby – symetryczne, wieloboczne grudki o sinofioletowym zabarwieniu, najczęściej o średnicy 1–3 mm. Zmiany mogą występować pojedynczo lub tworzyć skupiska, a na ich powierzchni często widoczna jest tzw. siateczka Wickhama, czyli delikatne, białawe linie układające się w siateczkowy wzór.

U około 80% pacjentów występuje świąd o różnym nasileniu, choć niektóre postaci liszaja przebiegają bez świądu. Po ustąpieniu zmian mogą pozostać brązowe przebarwienia pozapalne.

Objawy liszaja płaskiego obserwowane są głównie w obrębie dystalnych części kończyn oraz w takich miejscach jak:

• wewnętrzne strony nadgarstków,
• przedramiona,
• grzbiety stóp i podudzia,
• okolice pępka,
• narządy płciowe,
• błony śluzowe jamy ustnej.

Zmiany na błonach śluzowych mogą być bolesne, szczególnie podczas jedzenia gorących, kwaśnych lub pikantnych potraw. Jeśli liszaj zajmuje paznokcie, dochodzi do ich łamliwości, szorstkości i spowolnienia wzrostu, a w zaawansowanych przypadkach liszaja płaskiego – do trwałych deformacji.

Liszaj płaski – objawy. Gdzie pojawiają się najczęściej?

Występuje kilka odmian liszaja płaskiego. Zmiany mogą pojawić się w różnych miejscach – zarówno na skórze, jak i na błonach śluzowych czy paznokciach.

Liszaj skóry

Występuje głównie na nadgarstkach, przedramionach, grzbietach stóp, podudziach, w okolicy pępka i narządów płciowych. Zmiany mają postać sinofioletowych grudek, często swędzących, z widoczną siateczką Wickhama.

Liszaj płaski paznokci

Objawia się łamliwością, matowieniem płytki paznokciowej, prążkowaniem i spowolnionym wzrostem paznokci. W cięższych przypadkach może dojść do ich zaniku lub trwałych uszkodzeń.

Liszaj błon śluzowych (w jamie ustnej)

Najczęściej dotyczy jamy ustnej, gdzie przybiera formę białych linii, plamek lub siateczek – bolesnych i drażniących, szczególnie podczas jedzenia. Może występować także na błonach śluzowych narządów płciowych.

Liszaj u dziecka lub niemowlaka – objawy, czy jest groźny?

Liszaj płaski rzadko występuje u dzieci i niemowląt – szacuje się, że dotyczy to zaledwie 2–3% wszystkich przypadków tej choroby. U najmłodszych zmiany skórne przybierają zwykle postać drobnych, sinofioletowych grudek pojawiających się najczęściej na nadgarstkach, podudziach czy tułowiu.

W jamie ustnej oraz na błonach śluzowych narządów płciowych mogą występować białe linie, plamki lub nadżerki, często bolesne i utrudniające jedzenie lub mówienie. Dzieci mogą też odczuwać świąd, który wpływa na komfort snu i codzienne funkcjonowanie.

Choć liszaj płaski u dzieci zazwyczaj nie stanowi zagrożenia dla zdrowia, konieczna jest konsultacja z dermatologiem lub pediatrą. Odpowiednie leczenie pomaga złagodzić objawy, skrócić czas trwania choroby oraz zapobiec trwałym, pozapalnym przebarwieniom i uszkodzeniom skóry czy błon śluzowych.

Jak rozpoznać liszaj? Diagnostyka liszaja płaskiego

Diagnostyka liszaja płaskiego opiera się przede wszystkim na wnikliwym badaniu klinicznym przeprowadzonym przez dermatologa. Duże znaczenie ma tu:

• charakterystyczny wygląd zmian skórnych – drobne, sinofioletowe, wieloboczne grudki często pokryte siateczką białawych linii, tzw. siateczką Wickhama;
• lokalizacja zmian – wewnętrzne strony nadgarstków, przedramion, okolice kostek, narządów płciowych czy błon śluzowych jamy ustnej.

Przy nietypowym obrazie choroby lub podejrzeniu innych schorzeń (np. toczeń rumieniowaty, łuszczyca, leukoplakia, liszaj twardzinowy) konieczne mogą być dodatkowe badania.

Leczenie liszaja – do jakiego lekarza się zgłosić?

Pierwszym specjalistą, do którego należy się udać w przypadku podejrzenia liszaja płaskiego, jest dermatolog. Jeśli zmiany występują w jamie ustnej, pomocna może być również konsultacja u stomatologa specjalizującego się w chorobach błon śluzowych. Przy zajęciu narządów płciowych wskazana bywa konsultacja ginekologiczna lub urologiczna, a w przypadku zmian na paznokciach – również dermatolog o specjalizacji podologicznej.

Jakie badania wykonuje się przy podejrzeniu liszaja?

1. Biopsja skóry lub błony śluzowej – polega na pobraniu niewielkiego fragmentu zmienionej tkanki i poddaniu go badaniu histopatologicznemu. To najpewniejszy sposób potwierdzenia diagnozy, zwłaszcza w nietypowych przypadkach.
2. Badania laboratoryjne – w celu wykluczenia chorób współistniejących, zwłaszcza o podłożu autoimmunologicznym (np. chorób tarczycy, łysienia plackowatego, cukrzycy, tocznia rumieniowatego). Często wykonuje się:
   • morfologię krwi,
   • oznaczenie przeciwciał (np. ANA),
   • poziomy hormonów tarczycy (TSH, FT3, FT4),
   • glukozę na czczo lub krzywą cukrową,
   • próby wątrobowe.
3. Testy serologiczne w kierunku zakażenia HCV (wirusowe zapalenie wątroby typu C) – liszaj płaski bywa czasem związany z przewlekłym zakażeniem wirusem HCV.
4. Dermatoskopia – nieinwazyjne badanie umożliwiające dokładne obejrzenie zmian skórnych przy użyciu dermatoskopu, co pozwala lepiej ocenić ich strukturę i wzór.

Liszaj płaski – leczenie

Leczenie liszaja płaskiego jest dobierane indywidualnie i zależy od wielu czynników: nasilenia objawów, lokalizacji zmian, wieku pacjenta, obecności chorób towarzyszących oraz reakcji organizmu na dotychczasowe leczenie. Celem terapii jest przede wszystkim złagodzenie objawów, przyspieszenie gojenia zmian oraz zmniejszenie ryzyka nawrotów.

Leczenie miejscowe

W lżejszych przypadkach, gdy zmiany skórne są ograniczone i nie powodują dużego dyskomfortu, podstawę leczenia stanowią leki stosowane miejscowo:

• glikokortykosteroidy (maści, kremy, żele) – redukują stan zapalny, świąd i obrzęk; stosowane zazwyczaj przez krótki czas pod ścisłą kontrolą lekarza, ponieważ ich długotrwałe użycie może prowadzić do ścieńczenia skóry;
• inhibitory kalcyneuryny (takrolimus, pimekrolimus) – szczególnie przydatne w leczeniu zmian na błonach śluzowych oraz w miejscach szczególnie wrażliwych (np. twarz, okolice intymne); nie powodują zaniku skóry jak sterydy;
• emolienty i preparaty nawilżające – wspomagają regenerację naskórka, łagodzą suchość i uczucie napięcia skóry.

Leczenie ogólne

W przypadkach bardziej rozległych, opornych na leczenie miejscowe lub związanych z dużym dyskomfortem, konieczne może być zastosowanie leczenia ogólnoustrojowego, które obejmuje:

• kortykosteroidy doustne – skutecznie redukują stan zapalny i hamują postęp choroby; stosowane zazwyczaj krótkoterminowo;
• retinoidy (np. acytretyna) – syntetyczne pochodne witaminy A, stosowane szczególnie w przypadkach liszaja paznokci, skóry owłosionej i błon śluzowych;
• leki immunosupresyjne (np. cyklosporyna, metotreksat, azatiopryna) – wykorzystywane w najcięższych przypadkach, gdy inne metody zawodzą;
• fototerapia (PUVA, UVB 311 nm) – światłolecznictwo skutecznie łagodzi zmiany skórne, jednak wymaga regularnych wizyt w gabinecie dermatologicznym i nie jest wskazane u każdego pacjenta.

Leczenie liszaja płaskiego jamy ustnej

Zmiany w jamie ustnej często są szczególnie trudne w leczeniu, ponieważ mogą powodować ból, nadżerki i trudności w jedzeniu czy mówieniu. Terapia może obejmować:

• żele i pasty steroidowe – stosowane bezpośrednio na zmienione miejsca w jamie ustnej;
• płukanki z lekami przeciwzapalnymi lub przeciwbakteryjnymi – pomagają zmniejszyć ból i ryzyko wtórnych zakażeń;
• inhibitory kalcyneuryny w postaci żelu (np. takrolimus) – stosowane w leczeniu opornych zmian;
• zabiegi laserowe – nowoczesna metoda wykorzystywana w leczeniu trudnych przypadków liszaja błon śluzowych.

Domowe sposoby na liszaj płaski

Choć liszaj płaski to choroba wymagająca specjalistycznego leczenia dermatologicznego, domowe metody mogą wspierać terapię i przynosić ulgę w codziennym funkcjonowaniu. Należy jednak pamiętać, że żaden domowy sposób nie zastąpi leczenia farmakologicznego i nie powinien być stosowany bez konsultacji z lekarzem. W łagodzeniu objawów liszaja mogą pomóc następujące działania:

• stosowanie emolientów – preparaty nawilżające i natłuszczające (np. zawierające masło shea, glicerynę, mocznik czy ceramidy), które pomagają odbudować barierę ochronną skóry i łagodzą świąd. Najlepiej aplikować je tuż po kąpieli, gdy skóra jest jeszcze lekko wilgotna;

• unikanie czynników drażniących – wybierajmy delikatne kosmetyki bez alkoholu, barwników i substancji zapachowych. Ubrania powinny być bawełniane, przewiewne, najlepiej w jasnych kolorach;
• kompresy z aloesu, rumianku lub zielonej herbaty – niektóre osoby stosują chłodne okłady z naturalnych składników o potencjalnym działaniu przeciwzapalnym i łagodzącym. Ich skuteczność nie została potwierdzona jednoznacznie w badaniach, ale mogą przynieść ulgę w świądzie;
• kąpiele z dodatkiem płatków owsianych lub siemienia lnianego – działają kojąco, łagodzą swędzenie i pomagają zredukować stan zapalny skóry;
• higiena jamy ustnej – w przypadku zmian w jamie ustnej warto unikać ostrych, gorących i kwaśnych potraw. Płukanie jamy ustnej naparem z szałwii lub wodą z dodatkiem soli może łagodzić podrażnienia.

Co ważne, należy unikać drapania zmian skórnych, ponieważ może to prowadzić do nadkażeń bakteryjnych oraz nasilenia objawów.

Nieleczony liszaj płaski – czy jest groźny?

Liszaj płaski nie zagraża bezpośrednio życiu, jednak bez wdrożenia odpowiedniego leczenia może prowadzić do wielu powikłań:

• przewlekłe zmiany skórne – mogą utrzymywać się miesiącami lub latami, prowadząc do trwałych przebarwień, zgrubień i blizn;
• przewlekły świąd i ból – znacząco pogarszają komfort życia, wpływają na sen i codzienne funkcjonowanie;
• nadżerki i nadkażenia – zwłaszcza w miejscach drapanych lub objętych otarciami;
• rak jamy ustnej – nieleczony liszaj płaski może doprowadzić do bolesnych nadżerek, a w rzadkich przypadkach zwiększa się ryzyko rozwoju raka jamy ustnej (zwłaszcza w formach nadżerkowych i zanikowych);
• problemy z paznokciami – liszaj paznokciowy może prowadzić do trwałych deformacji, zgrubień i utraty płytek.

Profilaktyka liszaja – jak zapobiegać pojawieniu się tych zmian skórnych?

Nie istnieje stuprocentowa metoda zapobiegania wystąpieniu liszaja płaskiego. Można jednak minimalizować ryzyko nawrotów i nasilenia choroby poprzez odpowiednie działania profilaktyczne:

• redukcja stresu – stres psychiczny jest jednym z głównych czynników wyzwalających lub nasilających objawy. Pomocne mogą być techniki relaksacyjne, medytacja, joga czy psychoterapia;
• zdrowa dieta – bogata w warzywa, owoce, kwasy omega-3 i produkty przeciwzapalne. Warto ograniczyć spożycie alkoholu, cukru i wysoko przetworzonej żywności;
• unikanie urazów skóry – zadrapania, otarcia i mikrourazy mogą wywołać pojawienie się nowych zmian (objaw Koebnera);
• leczenie chorób współistniejących – np. cukrzycy, chorób tarczycy, WZW C czy innych chorób autoimmunologicznych;
• monitorowanie reakcji na leki – niektóre substancje (np. leki przeciwmalaryczne, tiazydy, beta-blokery, NLPZ) mogą prowokować wystąpienie zmian przypominających liszaj płaski (tzw. liszaj polekowy);
• regularne wizyty kontrolne u dermatologa – szczególnie u osób z nawracającym liszajem lub jego przewlekłą postacią.

FAQ

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące liszaja płaskiego.