Liszajec zakaźny – objawy, drogi zakażenia, leczenie

Najważniejsze informacje

• Liszajec zakaźny to bakteryjna choroba skóry, która rozwija się głównie u dzieci. Wyróżnia się dwie formy liszajca: pierwotną (rozwija się na zdrowej skórze) i wtórną (po uszkodzeniu skóry, np. w wyniku zadrapania).
• Zakażenie wywołują głównie bakterie Staphylococcus aureus i Streptococcus pyogenes. Czynniki ryzyka to obniżona odporność, niska higiena, ciepłe i wilgotne środowisko oraz współistniejące choroby skóry.
• Objawy liszajca obejmują: czerwone plamki, pęcherzyki, miodowo-żółte strupy, świąd i ból. Zmiany najczęściej występują na twarzy, dłoniach, ramionach i pośladkach.
• Liszajec jest chorobą w pełni wyleczalną. W leczeniu stosuje się antybiotyki miejscowe (maści, kremy) lub doustne w przypadku bardziej rozległych zmian. Leczenie trwa od kilku dni do 2 tygodni.
• Liszajec zakaźny jest wysoce zakaźny, ale przestaje być zaraźliwy 24-48 godzin po rozpoczęciu leczenia. Profilaktyka obejmuje dbanie o higienę osobistą, unikanie kontaktu z chorymi oraz dezynfekcję przedmiotów osobistego użytku.

Liszajec zakaźny jest jedną z najczęstszych infekcji bakteryjnych skóry, która obejmuje powierzchowną warstwę skóry. Choć dotyczy głównie dzieci w wieku przedszkolnym, może rozwinąć się u osób w każdym wieku. Choroba charakteryzuje się szybkim rozwojem zmian skórnych w postaci pęcherzy, owrzodzeń i strupków, które mogą prowadzić do bolesnych ran. Dowiedz się, co odpowiada za rozwój liszajca zakaźnego i na czym polega jego leczenie.

Czym jest liszajec zakaźny?

Liszajec zakaźny (ICD-10: L01, łac. impetigo) to bakteryjna choroba skóry o wysokim stopniu zakaźności. Najczęściej dotyczy dzieci w wieku przedszkolnym, choć może rozwinąć się u osób w każdym wieku. Charakteryzuje się powstawaniem zmian skórnych w postaci pęcherzy, owrzodzeń i strupków, które mogą prowadzić do bolesnych ran.

Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje liszajca zakaźnego:

• liszajec pierwotny – rozwija się na zdrowej, nieuszkodzonej wcześniej skórze. Zakażenie może wystąpić w wyniku bezpośredniego kontaktu z osobą zakażoną lub powierzchniami zanieczyszczonymi bakteriami;
• liszajec wtórny – forma zakażenia, która rozwija się w miejscach już wcześniej uszkodzonej skóry, np. w wyniku zadrapania, oparzenia, otarcia lub w przypadku już istniejących chorób skóry, takich jak egzema czy łuszczyca. Obserwuje się też rozwój liszajca wtórnego po przebytych infekcjach wirusowych, takich jak ospa wietrzna, gdzie uszkodzona skóra staje się podatna na wtórne zakażenie bakteryjne.

Przyczyny liszajca zakaźnego

Liszajec zakaźny rozwija się w wyniku zakażenia jednym z dwóch patogenów:

• gronkowiec złocisty (Staphylococcus aureus) – bakteria gram-dodatnia, która naturalnie występuje w nosie i na skórze zdrowych osób, ale w odpowiednich warunkach może wywołać zakażenie. W ponad 90% przypadków odpowiada za rozwój liszajca zakaźnego;
• paciorkowiec beta-hemolizujący z grupy A (Streptococcus pyogenes) – wydziela toksyny, które mogą powodować uszkodzenie skóry i przyczyniać się do powstawania charakterystycznych pęcherzy i strupków. Może wywołać zarówno infekcje gardła, jak i zakażenia skóry.

Istnieje też szereg czynników, które sprzyjają rozwojowi liszajca i jego rozprzestrzenianiu. Te najważniejsze to:

• obniżona odporność organizmu;
• niska higiena osobista;
• ciepłe i wilgotne środowisko;
• współistniejące choroby skóry, takie jak atopowe zapalenie skóry, egzema, kontaktowe zapalenie skóry czy świerzb.

Liszajec zakaźny rozprzestrzenia się głównie w środowiskach, gdzie mamy bliski kontakt z innymi osobami, a także w miejscach o obniżonej higienie. Są to m.in.:

• środowiska zamknięte, w tym żłobki, przedszkola, szkoły;
• miejsca o dużym skupisku ludzi, np. szkoły, internaty, domy opieki czy obozy;
• miejsca, gdzie uprawia się sporty kontaktowe – osoby uprawiające sporty kontaktowe, np. piłka nożna, zapasy, są narażone na przenoszenie bakterii poprzez wspólne używanie sprzętu sportowego, noszenie tych samych ubrań, a także kontakt skóry ze skórą.

Jak można zarazić się liszajcem?

Zakażenie liszajcem zakaźnym przenosi się głównie przez bezpośredni kontakt z osobą chorą, zwłaszcza gdy dochodzi do kontaktu ze zmianami skórnymi. Dodatkowo choroba może szerzyć się przez przedmioty codziennego użytku, takie jak ręczniki, odzież, zabawki, wspólne sprzęty sportowe.

Istnieje także możliwość zakażenia przez kontakt z zanieczyszczonymi powierzchniami lub wspólnymi urządzeniami, jak np. sprzętem sportowym. Drobnoustroje gronkowce i paciorkowce mogą kolonizować skórę wielu osób, jednak tylko w przypadku, gdy bakterie przełamią barierę ochronną naskórka, dochodzi do rozwoju infekcji.

Czy liszajec jest wyleczalny?

Liszajec jest chorobą w pełni wyleczalną, zwłaszcza przy zastosowaniu odpowiedniego leczenia. W łagodnych przypadkach choroba ustępuje samoistnie w ciągu 2-3 tygodni, jednak wdrożenie leczenia znacznie przyspiesza proces gojenia, zmniejsza ryzyko zakażeń wtórnych i powikłań oraz ogranicza zakaźność.

Liszajec zakaźny – objawy u dzieci i dorosłych

Objawy liszajca zakaźnego są dosyć charakterystyczne, co ułatwia postawienie diagnozy na podstawie obrazu klinicznego. Najczęściej są to:

• drobne, czerwone plamki, które przekształcają się w pęcherze wypełnione treścią surowiczą lub ropną. Pęcherze szybko pękają, pozostawiając nadżerki;
• zmiany skórne tworzące charakterystyczne, miodowożółte strupy;
• świąd w obrębie zmian skórnych oraz uczucie pieczenia;
• powiększenie okolicznych węzłów chłonnych.

U niektórych osób mogą wystąpić też inne dolegliwości, takie jak podwyższona temperatura ciała czy złe samopoczucie.

Jak wygląda liszajec? Gdzie występuje?

Liszajec na skórze często objawia się w postaci pęcherzyków, które mają cienką pokrywę i szybko pękają, pozostawiając nadżerki i cienkie strupy o charakterystycznym, miodowożółtym zabarwieniu.

Zmiany mogą pojawić się w różnych miejscach na ciele, najczęściej na:

• twarzy (wokół ust i nosa);
• dłoniach;
• ramionach;
• tułowiu, pośladkach oraz w pachwinach (głównie u niemowląt).

Bardzo często zmiany te są wynikiem uszkodzenia skóry, co umożliwia bakteriom wejście w głąb naskórka i wywołanie zakażenia.

Liszajec pęcherzowy a niepęcherzowy

Liszajec pęcherzowy i niepęcherzowy to dwie formy choroby, które różnią się pod względem klinicznym i sposobem leczenia.

• Liszajec pęcherzowy występuje głównie u dzieci i charakteryzuje się pojawieniem licznych, większych pęcherzy, które wypełnione są przezroczystą treścią. Po ich pęknięciu zostają nadżerki, a następnie cienkie strupy. U pacjentów rzadko obserwuje się powiększenie okolicznych węzłów chłonnych.
• Liszajec niepęcherzowy to częstsza postać liszajca, która rozwija się w wyniku powstawania drobnych, czerwonych plamek, szybko przekształcających się w pęcherzyki, a następnie w charakterystyczne, żółtawe strupy. Zmiany często występują na twarzy, rękach, a rzadziej na pośladkach i pachwinach. W tej postaci mogą wystąpić również powiększone węzły chłonne, ból oraz intensywny świąd.

Liszajec zakaźny – objawy u dorosłych

Liszajec zakaźny u dorosłych ma zwykle łagodniejszy przebieg niż u dzieci. Zmiany skórne (pęcherze, strupy, świąd) wyglądają podobnie, jednak objawy ogólne, takie jak gorączka czy złe samopoczucie, zdarzają się rzadziej niż w młodszej grupie wiekowej. U osób z obniżoną odpornością, np. chorujących na cukrzycę, choroby nerek lub tarczycy, liszajec zakaźny może mieć cięższy przebieg i prowadzić do powikłań.

Liszajec zakaźny u dzieci

Dzieci, zwłaszcza w wieku przedszkolnym, są szczególnie narażone na rozwój liszajca zakaźnego. Objawy w tej grupie wiekowej mogą być bardziej intensywne, zmiany skórne pojawiają się na całym ciele, a świąd staje się bardzo uciążliwy.

Dzieci są także bardziej podatne na rozprzestrzenianie się infekcji na inne obszary ciała, przez co ważne jest szybkie wprowadzenie leczenia. Liszajec zakaźny u dzieci może też prowadzić do powikłań, takich jak ropień lub zapalenie węzłów chłonnych.

Jak rozpoznać liszajec zakaźny? Jakie badania należy wykonać?

W diagnostyce liszajca zakaźnego niezwykle ważny jest obraz kliniczny pacjenta, który obejmuje charakterystyczne zmiany skórne. W rzadkich przypadkach, kiedy obraz kliniczny jest nietypowy lub zmiany są oporne na leczenie, może być konieczne wykonanie badań bakteriologicznych, w tym:

• pobranie wymazu ze zmiany skórnej, aby zidentyfikować bakterię:
• wykonanie antybiogramu, aby dobrać odpowiednią metodę leczenia, szczególnie w przypadku liszajca zakaźnego wtórnego lub zakażeń wywołanych przez szczepy lekooporne.

Kiedy i do jakiego lekarza zgłosić się z liszajcem?

Z pierwszymi objawami liszajca zakaźnego warto udać się do lekarza rodzinnego, który po ocenie klinicznej może skierować pacjenta do dermatologa w przypadku wątpliwości co do diagnozy. Liszajec zakaźny u dzieci wymaga konsultacji również z pediatrą, zwłaszcza jeśli zmiany skórne są rozległe, towarzyszy im gorączka, powiększenie okolicznych węzłów chłonnych lub inne objawy ogólne.

Liszajec zakaźny – leczenie

Leczenie liszajca zakaźnego jest w dużej mierze zależne od rozległości zmian skórnych, rodzaju bakterii oraz ogólnego stanu zdrowia pacjenta.

Leki na liszajec zakaźny (miejscowe i ogólne)

W leczeniu miejscowym stosuje się antybiotyki w postaci maści lub kremów, zawierające takie składniki jak:

• kwas fusydowy;
• mupirocyna;
• bacytracyna;
• erytromycyna.

Preparaty te nakłada się bezpośrednio na zmiany skórne oraz na skórę wokół nich, aby zapobiec rozprzestrzenianiu się infekcji. Leczenie trwa zwykle od 5 do 7 dni, a maść stosuje się 2-3 razy dziennie.

W przypadku bardziej zaawansowanych, rozległych zmian, które obejmują dużą powierzchnię ciała stosuje się antybiotyki doustne, w tym:

• cefalozporiny I generacji;
• makrolidy (np. azytromycyna);
• klindamycynę.

Antybiotykoterapia doustna jest szczególnie istotna u osób z obniżoną odpornością oraz w przypadkach opornych na leczenie miejscowe.

W leczeniu liszajca zakaźnego bardzo ważnym elementem jest także usuwanie strupów, które mogą stanowić siedlisko bakterii. Należy to robić delikatnie, aby nie powodować dodatkowych uszkodzeń skóry. Strupy można zmiękczyć np. za pomocą okładów z roztworu soli fizjologicznej, a następnie ostrożnie usunąć.

Ile trwa leczenie liszajca?

Czas leczenia zależy od rozległości i rodzaju zmian skórnych, jednak zwykle wynosi 7-14 dni. W przypadku braku leczenia choroba może ustąpić samoistnie w ciągu 2-3 tygodni, jednak istnieje wówczas ryzyko powikłań, takich jak zakażenia wtórne, co wydłuża czas rekonwalescencji. Szybsze wdrożenie leczenia zmniejsza ryzyko powikłań oraz rozprzestrzeniania się zakażenia na inne części ciała.

Jak uniknąć powikłań i nawrotów choroby?

Aby uniknąć powikłań (np. ropnia, zapalenia węzłów chłonnych, zapalenia nerek) i nawrotów liszajca zakaźnego, należy:

• dokładnie przestrzegać zaleceń lekarza, stosując leczenie przez cały zalecany okres, nawet jeśli objawy ustąpią przedwcześnie;
• dbać o higienę osobistą – regularne mycie rąk i unikanie zbyt mocnego drapania strupów;
• stosować się do zasad dezynfekcji – pranie pościeli, ręczników i odzieży w wysokiej temperaturze;
• skracać paznokcie i unikać dotykania zmian skórnych.

W przypadku nawracających infekcji warto rozważyć leczenie również dla osób z bliskiego otoczenia pacjenta, aby zapobiec rozprzestrzenianiu się zakażenia.

Kiedy chory przestaje zarażać?

Liszajec zakaźny przestaje być zakaźny zazwyczaj 24-48 godzin po rozpoczęciu skutecznego leczenia antybiotykowego (zarówno miejscowego, jak i ogólnego). Ważne jest jednak, aby strupy zaczęły się goić i nie pojawiały się nowe zmiany. W przypadku braku leczenia zakaźność utrzymuje się, dopóki wszystkie zmiany skórne nie ustąpią.

Jak zapobiegać zakażeniu? Profilaktyka

Profilaktyka liszajca zakaźnego obejmuje:

• unikanie kontaktu z osobami chorymi (szczególnie w miejscach publicznych) oraz dzielenia się przedmiotami osobistego użytku, takimi jak ręczniki, odzież, czy zabawki;
• codzienne mycie rąk i higiena skóry, szczególnie u dzieci, które są bardziej podatne na zakażenia;
• leczenie i dezynfekcja drobnych urazów skóry oraz innych stanów sprzyjających zakażeniom, takich jak atopowe zapalenie skóry czy kontaktowe zapalenie skóry.

FAQ

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące liszajca zakaźnego.