Najważniejsze informacje:

• Glikokortykosteroidy to leki o działaniu przeciwzapalnym, przeciwobrzękowym i immunosupresyjnym. Są syntetycznymi odpowiednikami naturalnych hormonów kory nadnerczy.
• Wskazania do stosowania glikokortykosteroidów obejmują m.in. choroby autoimmunologiczne, astmę, alergiczny nieżyt nosa, atopowe zapalenie skóry oraz niewydolność kory nadnerczy.
• Dostępne są glikokortykosteroidy doustne, wziewne, donosowe, dożylne, domięśniowe, a także do stosowania miejscowego na skórę, do oka i ucha.
• Glikokortykosteroidy powinny być zawsze stosowane pod nadzorem lekarza, zwłaszcza gdy konieczna jest długotrwała terapia.

Glikokortykosteroidy to jedne z najczęściej stosowanych leków. Mają wielokierunkowe działanie, dzięki czemu wykazują skuteczność w wielu chorobach o podłożu zapalnym, alergicznym czy autoimmunologicznym. Dowiedz się, jaki jest mechanizm działania glikokortykosteroidów i jakie są wskazania do ich stosowania, a także poznaj ich działania niepożądane.

Co to glikokortykosteroidy?

Glikokortykosteroidy należą do hormonów kory nadnerczy i są wytwarzane w środkowej (pasmowatej) warstwie tego narządu. Głównym naturalnym glikokortykoidem jest kortyzol, nazywany też hormonem stresu ze względu na jego rolę w mobilizacji zasobów energetycznych w warunkach stresu psychologicznego i fizycznego.

Oprócz naturalnych glikokortykosteroidów odgrywających rolę w procesach metabolicznych, istnieje wiele <!–insert-toc–>syntetycznych związków stosowanych jako leki. Syntetyczne glikokortykosteroidy znalazły szerokie zastosowanie w medycynie. Do tej grupy należy kilkadziesiąt substancji czynnych, różniących się między innymi siłą i czasem działania, zastosowaniem oraz formą podania.

Przykłady glikokortykosteroidów stosowanych jako leki to:

• prednizon, prednizolon, metyloprednizolon,
• deksametazon,
• betametazon,
• hydrokortyzon,
• triamcynolon,
• budezonid,
• cyklezonid,
• flutykazon,
• mometazon,
• beklometazon.

Jak działają glikokortykosteroidy?

Naturalne glikokortykosteroidy odgrywają kluczową rolę w regulacji procesów metabolicznych. Wpływają na gospodarkę węglowodanową i lipidową, prowadząc do wzrostu poziomu glukozy i trójglicerydów we krwi. Jednocześnie powodują rozpad białek. W medycynie glikokortykosteroidy wykorzystuje się głównie ze względu na ich właściwości przeciwzapalne, przeciwobrzękowe, przeciwalergiczne i immunosupresyjne.

Sterydy ograniczają procesy zapalne poprzez kilka mechanizmów. Hamują migrację neutrofilów i monocytów, a także ograniczają produkcję cytokin prozapalnych, takich jak IL-1, IL-6, TNF-α. Są to endogenne związki, które silnie pobudzają komórki stanu zapalnego. Ponadto glikokortykosteroidy zmniejszają aktywność limfocytów T i B, hamują dojrzewanie limfocytów T i powodują apoptozę niektórych białych krwinek. Ich działanie przeciwobrzękowe wynika z obniżania przepuszczalności naczyń krwionośnych. Z kolei właściwości przeciwalergiczne glikokortykosteroidów mają związek z hamowaniem odpowiedzi zapalnej i redukowaniem obrzęku, a także (w mniejszym stopniu) zmniejszonym wydzielaniem histaminy.

W jakiej formie są stosowane glikokortykosteroidy?

Glikokortykosteroidy to jedne z najpowszechniej stosowanych leków. Są podawane drogą doustną, wziewną, parenteralną, do oczu, do uszu, a także miejscowo na skórę. Występują w następujących postaciach farmaceutycznych:

• tabletki, tabletki o przedłużonym lub zmodyfikowanym uwalnianiu,
• aerozol inhalacyjny, zawiesina do nebulizacji, proszek do inhalacji,
• aerozol do nosa,
• proszek do sporządzania roztworu do infuzji lub do wstrzykiwań, roztwór do wstrzykiwań,
• krople do oczu, krople do uszu,
• czopki doodbytnicze,
• maści, kremy, aerozole na skórę.

Glikokortykosteroidy (leki) – w jakich chorobach są wykorzystywane?

Glikokortykosteroidy mają szeroki wachlarz możliwości terapeutycznych. Są stosowane w wielu dziedzinach medycyny, takich jak reumatologia, alergologia, pulmonologia, gastroenterologia, dermatologia, intensywna terapia czy neurologia. Używa się ich zarówno w stanach ostrych (jak ciężka reakcja alergiczna czy obrzęk mózgu), jak i w leczeniu schorzeń przewlekłych (np. zapaleń stawów).

Przykłady chorób, w których stosuje się glikokortykoidy, to:

• astma oskrzelowa,
• alergiczny nieżyt nosa,
• reumatoidalne zapalenie stawów (RZS),
• łuszczyca,
• atopowe zapalenie skóry,
• niewydolność kory nadnerczy,
• toczeń rumieniowaty układowy,
• zapalenia naczyń,
• zapalenie skórno-mięśniowe, zapalenie wielomięśniowe,
• sarkoidoza,
• zespół nerczycowy,
• niektóre nowotwory,
• obrzęk mózgu,
• rzuty stwardnienia rozsianego,
• miastenia,
• zapalenie spojówek, zapalenie rogówki, zapalenie błony naczyniowej przedniego odcinka oka,
• stan po przeszczepie narządu,
• obrzęk naczynioruchowy, wstrząs alergiczny.

Glikokortykosteroidy – skutki uboczne

Ze stosowaniem glikokortykoidów jest związane ryzyko wystąpienia licznych skutków ubocznych, w szczególności jeśli leczenie jest długotrwałe, a leki są podawane doustnie lub parenteralnie. Wynika to z faktu, że leki aplikowane tą drogą mają działanie ogólnoustrojowe, podczas gdy miejscowe glikokortykosteroidy (np. glikokortykosteroidy donosowe czy glikokortykosteroidy w postaci maści) w mniejszym stopniu wpływają na narządy odległe od miejsca podania leku.

Działania niepożądane typowe dla glikokortykoidów to:

• metaboliczne: hiperglikemia (wysoki poziom cukru), cukrzyca, zaburzenia lipidowe,
• skóra i tkanki miękkie: rozstępy, trądzik, hirsutyzm, obrzęki, łysienie, zaburzone gojenie się ran, wybroczyny, łatwe siniaczenie się, ścieńczenie naskórka,
• układ ruchu: osteoporoza, martwica kości, miopatia, utrata masy mięśniowej,
• układ sercowo-naczyniowy: nadciśnienie tętnicze, choroba wieńcowa, choroba niedokrwienna serca,
• narząd wzroku: jaskra, zaćma, infekcje oka,
• układ pokarmowy: nieżyt żołądka, choroba wrzodowa, krwawienia z przewodu pokarmowego, zapalenie trzustki,
• układ odpornościowy: immunosupresja, podatność na infekcje bakteryjne,
• psychika: zmiany nastroju, wahania nastroju, depresja, lęk, zaburzenia poznawcze, zaburzenia snu, psychoza, demencja,
• opóźnienie wzrostu u dzieci.

U osób przewlekle stosujących glikokortykosteroidy w wysokich dawkach może rozwinąć się sylwetka cushingoidalna. Składają się na nią:

• otyłość centralna (nadmierne odkładanie tłuszczu w okolicy brzucha),
• „księżycowata twarz” (okrągła, pełna),
• „bawoli kark” (tłuszczowe zgrubienie na karku i w górnej części pleców),
• zanik mięśni kończyn, szczupłe kończyny,
• cienka skóra z tendencją do siniaczenia się,
• rozstępy,
• trądzik,
• hirsutyzm.

Kto nie powinien stosować glikokortykosteroidów?

U niektórych pacjentów ze względu na towarzyszące schorzenia stosowanie glikokortykosteroidów jest przeciwwskazane. Należy poinformować lekarza o wszystkich problemach zdrowotnych, ponieważ może to pomóc w dobraniu bezpiecznego i skutecznego leczenia.

Ogólne przeciwwskazania charakterystyczne dla glikokortykosteroidów to:

• uczulenie na substancję czynną lub jakikolwiek inny składnik preparatu,
• osteoporoza,
• niekontrolowana hiperglikemia,
• cukrzyca,
• jaskra,
• niekontrolowane nadciśnienie tętnicze,
• zastoinowa niewydolność serca,
• martwica kości,
• planowane przyjęcie żywej szczepionki,
• infekcja grzybicza lub wirusowa,
• zakażenie ogólnoustrojowe,
• choroba wrzodowa żołądka,
• zaburzenia psychotyczne,
• planowane przyjęcie żywej szczepionki.

Poszczególne preparaty mogą różnić się przeciwwskazaniami, co wynika z zawartości konkretnej substancji czynnej oraz specyficznej drogi podania. Z tego powodu przed rozpoczęciem sterydoterapii należy omówić z lekarzem zasady bezpiecznego stosowania leku oraz zapoznać się z ulotką.

Należy stosować lek zgodnie z zaleceniami lekarza. Wydłużenie terapii lub zwiększenie dawki może zwiększać ryzyko wystąpienia skutków ubocznych.

FAQ