Atopowe zapalenie skóry (AZS) – przyczyny, objawy

Najważniejsze informacje:

• Atopowe zapalenie skóry (AZS) to jedna z najczęściej występujących chorób alergicznych skóry.
• W większości przypadków atopowe zapalenie skóry zaczyna się w okresie wczesnego dzieciństwa i ma charakter nawrotowy, z naprzemiennymi okresami wyciszenia objawów i zaostrzeń.
• Atopowe zapalenie skóry to choroba o podłożu genetycznym, która charakteryzuje się uporczywym świądem, przesuszeniem i zaczerwienieniem skóry.

Atopowe zapalenie skóry (AZS) to przewlekła, nawrotowa choroba zapalna skóry, której może towarzyszyć silny świąd skóry oraz zmiany skórne przypominające liszaje. Choroba ta dotyka około 15-20% dzieci i należy do najczęstszych chorób skóry w tej grupie wiekowej. Co ciekawe, na AZS choruje też 1-3% osób dorosłych. Dowiedz się, od czego bierze się atopowe zapalenie skóry i jak wygląda przebieg AZS.

Co to jest atopowe zapalenie skóry?

Atopowe zapalenie skóry (ICD-10 L20, łac. atopic dermatitis), jest dolegliwością, która zyskała na znaczeniu w ostatnim stuleciu. Wzrost liczby przypadków tej choroby został zaobserwowany pod koniec XX wieku, co przyczyniło się do jej klasyfikacji jako choroby związanej z rozwojem cywilizacyjnym. Obecne dane epidemiologiczne wskazują, że problem atopowego zapalenia skóry dotyka znaczącej części populacji – szacuje się, że w grupie dzieci może to być od 15-20%, natomiast wśród osób dorosłych odsetek ten wynosi od 1-3%. Analizując skalę globalną, można przypuszczać, że nawet do 30% ludzi na całym świecie może borykać się z tym schorzeniem.

Warto też podkreślić, że charakterystyczne dla atopowego zapalenia skóry są przewlekłe stany zapalne, które dotykają głównie powierzchniowych warstw skóry. Lokalizacja zmian skórnych może się różnić i często jest uzależniona od wieku osoby dotkniętej tym schorzeniem. Pierwsze oznaki choroby zazwyczaj pojawiają się we wczesnym dzieciństwie, przy czym większość przypadków dotyczy dzieci poniżej 5. roku życia. W dalszym życiu przebieg choroby może być różnorodny, z okresami zaostrzeń i remisji. Istnieje również możliwość, że objawy AZS mogą zanikać w miarę dorastania pacjenta, co bywa określane jako „wyrastanie” z choroby.

Atopowe zapalenie skóry – przyczyny

Atopowe zapalenie skóry jest wynikiem nieprawidłowej odpowiedzi układu odpornościowego, który nadmiernie reaguje na niewielkie ilości antygenów dotykających skórę. W efekcie w organizmie dochodzi do zwiększonej produkcji przeciwciał typu IgE, które mają za zadanie zwalczać alergeny obecne w naszym środowisku. Przyczyny wywołujące to schorzenie są wielowymiarowe i nie zostały jeszcze w pełni wyjaśnione. Skłonność do rozwoju atopowego zapalenia skóry jest determinowana przez różnorodne czynniki, które mogą wpływać na nasilenie objawów w różnym stopniu. Są to m.in.:

• czynniki genetyczne – ryzyko wystąpienia atopowego zapalenia skóry w populacji dzieci, gdzie jeden z rodziców jest dotknięty tą chorobą, zwiększa się do poziomu 20-40%. Szczególnie istotne jest to, gdy matka jest osobą chorą, gdyż jej wpływ na ryzyko zachorowania dziecka jest większy niż w przypadku ojca. Jeżeli obydwoje rodzice cierpią na atopowe zapalenie skóry, szanse na wystąpienie choroby u potomstwa mogą wzrosnąć nawet do 60-80%. Ponadto bliźnięta jednojajowe są znacznie częściej dotknięte AZS niż bliźnięta dwujajowe;
• zanieczyszczenie środowiska i warunki klimatyczne – substancje chemiczne, które znajdują się w powietrzu zanieczyszczonym przez spaliny, mogą osłabiać naturalne mechanizmy obronne organizmu, co ułatwia penetrację alergenów. Istotna jest również tzw. hipoteza nadmiernej higieny, według której nadmierna ochrona dzieci przed alergenami, poprzez utrzymywanie ich w środowisku o wysokim stopniu czystości, może przyczyniać się do nieprawidłowego rozwoju układu odpornościowego i zwiększać ryzyko alergii w przyszłości;
• czynniki psychogenne – stres i silne emocje mogą nasilać objawy AZS. Pacjenci, którzy nie potrafią skutecznie radzić sobie ze stresem, często doświadczają zaostrzenia objawów choroby;
• czynniki klimatyczne – wysoka temperatura sprzyja nadmiernemu poceniu się, co może pogarszać stan skóry osób z atopowym zapaleniem skóry. Różnorodność środowiska naturalnego, zależna od warunków klimatycznych, wpływa na ilość i rodzaj alergenów w otoczeniu;
• substancje drażniące – kontakt z czynnikami drażniącymi, takimi jak detergenty, konserwanty, rozpuszczalniki czy dym tytoniowy, a także kontakt skóry z twardą wodą czy szorstkimi materiałami, mogą uszkodzić delikatną barierę ochronną skóry, co z kolei może zaostrzać objawy AZS;
• alergeny pokarmowe – są szczególnie niebezpieczne dla dzieci poniżej 2. roku życia. W tym okresie układ immunologiczny przewodu pokarmowego jest jeszcze niedojrzały, co zwiększa ryzyko, że pojawi się alergia pokarmowa na takie produkty jak białka mleka krowiego, jaja, orzechy, ryby czy skorupiaki;
• alergeny powietrzopochodne – alergeny wziewne, takie jak roztocza, sierść zwierząt, pyłki roślin oraz alergeny grzybicze i bakteryjne, są znaczącymi czynnikami przyczyniającymi się do rozwoju AZS.

Zdrowa skóra a skóra z atopowym zapaleniem skóry

Zdrowa skóra jest zabezpieczona przez unikalną barierę ochronną, zwaną płaszczem hydrolipidowym, który składa się z sebum wytwarzanego przez gruczoły łojowe oraz lipidów pochodzących z komórek naskórka. Ta ochronna warstwa zapewnia skuteczną ochronę przed różnorodnymi czynnikami środowiskowymi. Pod płaszczem znajduje się warstwa rogowa, która można porównać do solidnej ściany zbudowanej z korneocytów, czyli zrogowaciałych komórek naskórka, które układają się warstwowo. Komórki te są ze sobą ściśle połączone przez substancję, która działa jak cement, zapewniając tym samym szczelność tej warstwy. Dzięki temu warstwa rogowa skutecznie ogranicza przenikanie wody przez skórę.

W przypadku osób cierpiących na atopowe zapalenie skóry (AZS), struktura skóry jest znacząco zmieniona, co prowadzi do jej zwiększonej podatności na działanie szkodliwych czynników drażniących. Warstwa hydrolipidowa, która normalnie chroni skórę, nie jest kompletna. Zaburzenia funkcjonowania bariery skórnej prowadzą do sytuacji, gdzie komórki skórne nie łączą się ze sobą w sposób optymalny z powodu defektów w tzw. cemencie międzykomórkowym.

W rezultacie skóra atopowa pacjentów z atopowym zapaleniem skóry przypomina rodzaj przesiewu, przez który mogą przenikać różnego rodzaju alergeny i substancje drażniące. Takie działanie prowadzi do występowania stanów zapalnych oraz innych niepożądanych zmian skórnych. Z tego powodu tak ważne jest, aby w leczeniu atopowego zapalenia skóry odpowiednio pielęgnować skórę atopową i dbać o jej nawilżenie.

Jak wygląda atopowe zapalenie skóry? Objawy AZS

Objawy atopowego zapalenia skóry są wyraźne i zazwyczaj łatwe do rozpoznania. Wśród pierwszych oznak choroby znajduje się uczucie suchości skóry, zaczerwienienie i uporczywy świąd. Należy podkreślić, że dolegliwości takie jak świąd i suchość skóry nasilają się zwykle wieczorem oraz w nocy, co może prowadzić do zaburzeń snu i pogorszenia ogólnego samopoczucia pacjenta. Nawet w okresach remisji, kiedy to objawy wydają się ustępować, mogą one nadal utrzymywać się.

Co ważne, nieustanny świąd prowokuje pacjentów do drapania, co może prowadzić do kolejnych uszkodzeń skóry. Osoby zmagające się z atopowym zapaleniem skóry są bardziej narażone na infekcje bakteryjne, co sprawia, że skóra atopowa jest bardziej podatna na podrażnienia i zapalenia, co z kolei może jeszcze bardziej nasilać świąd. Ten mechanizm tworzy rodzaj „błędnego koła”, które komplikuje proces leczenia osób dotkniętych atopowym zapaleniem skóry.

Atopowe zapalenie skóry – objawy AZS u dzieci

Atopowe zapalenie skóry często ujawnia się już w pierwszych miesiącach życia dziecka. Dane wskazują, że aż 70-80% dzieci może wykazywać symptomy tej choroby przed ukończeniem 1. roku życia. W miarę dorastania prawdopodobieństwo wystąpienia AZS stopniowo maleje, osiągając poziom około 10% w okresie od 6. do 20. roku życia. Istotnym jest fakt, że w okresie dojrzewania i w dorosłości, to kobiety częściej zmagają się z tym schorzeniem.

Skóra dzieci jest szczególnie wrażliwa na różnego rodzaju podrażnienia, wysychanie i infekcje ze względu na swoją specyficzną strukturę. Naskórek u niemowląt jest jeszcze niedojrzały i cienki, co sprawia, że nie zapewnia on odpowiedniej ochrony. Woda łatwo wyparowuje z powierzchni skóry, prowadząc do jej przesuszenia, a substancje aktywne mogą bez trudu przenikać przez naskórek. Ponadto warstwa hydrolipidowa, która chroni skórę, jest jeszcze w fazie formowania się i charakteryzuje się mniejszą zawartością lipidów. Neutralne pH skóry oraz ograniczona zdolność do termoregulacji sprawiają, że skóra niemowląt jest mniej odporna na niekorzystne czynniki środowiskowe. Jednakże, ze względu na swoją gładkość, miękkość i elastyczność maluszki wymagają szczególnej pielęgnacji skóry.

Atopowe zapalenie skóry u niemowląt

Atopowe zapalenie skóry u najmłodszych pacjentów to początkowo głównie suchość skóry i szorstkość wybranych obszarów ciała, a także występowanie grudek, strupów i nadżerek. Zmiany te najczęściej pojawiają się na twarzy, a następnie mogą rozprzestrzeniać się na szyję i tułów. Uczucie swędzenia, które towarzyszy tym zmianom, może zakłócać sen dziecka, prowadząc do częstego budzenia się z płaczem. Ponadto sączące się zmiany skórne mogą być przyczyną wtórnych infekcji. Mimo że zmiany skórne mogą ustąpić samoistnie do 2. roku życia, to wystąpienie AZS zwiększa ryzyko rozwoju innych chorób alergicznych, takich jak astma oskrzelowa oraz alergiczny nieżyt nosa.

Atopowe zapalenie skóry u starszych dzieci

W przypadku starszych dzieci cierpiących na atopowe zapalenie skóry obserwuje się mniejszą częstość występowania wilgotnych zmian skórnych, które mogą być przyczyną nawrotowych zakażeń skóry. W tym wieku charakterystyczne są zmiany skórne w postaci grudek i pogrubiałych plam, które są wynikiem przewlekłego zapalenia i nawykowego drapania.

U dzieci dotkniętych tym schorzeniem, zmiany skórne najczęściej pojawiają się na wewnętrznej stronie kończyn, w tym na rękach i stopach, a także w okolicach nadgarstków, kostek oraz w zgięciach łokciowych i kolanowych. Czynniki takie jak pot, urazy fizyczne czy otarcia mogą utrudniać proces gojenia się zmian i sprzyjać rozwojowi nadkażeń bakteryjnych, przez co choroba może przybierać bardziej skomplikowany przebieg. Warto zaznaczyć, że u dzieci z objawami atopowego zapalenia skóry często dochodzi do pojawienia się białawego łupieżu oraz powiększenia węzłów chłonnych, co jest związane z ogólnoustrojowym stanem zapalnym. Mimo że zmiany skórne mogą być dla dzieci uciążliwe, istnieje możliwość ich samoistnego ustąpienia. W okresie remisji choroby mogą wystąpić tymczasowe przebarwienia skóry.

Atopowe zapalenie skóry u dorosłych – jak się objawia?

Atopowe zapalenie skóry to przewlekła dolegliwość, która może towarzyszyć pacjentom przez całe ich życie. U osób dotkniętych tym schorzeniem obserwuje się okresy zaostrzenia symptomów atopowego zapalenia skóry, przeplatane z fazami ich złagodzenia lub nawet całkowitego ustąpienia.

Skóra pacjentów przy atopowym zapaleniu skóry często charakteryzuje się suchością, szorstkością, a także może być pogrubiona i przybierać lekko brązowawy odcień. W wyniku uszkodzeń mechanicznych, takich jak drapanie, zmiany pojawiają się w postaci nacieków zapalnych czy otarć, znanych jako przeczosy, a także krwistych strupów. Charakterystyczne dla tej choroby są również błyszczące paznokcie. U osób dorosłych często diagnozuje się także objawy atopowego zapalenia skóry na owłosionej skórze głowy.Z powodu przewlekłego przebiegu choroby u pacjentów może dochodzić do formowania się rozległych, zlichenizowanych zmian skórnych, które przeważnie pojawiają się symetrycznie i lokalizują się w określonych obszarach ciała, takich jak twarz, górne partie ramion i pleców, kończyny, a także na grzbietach dłoni i stóp oraz palców. Atopowe zapalenie skóry u dorosłych może być źródłem intensywnego świądu, który nasila się nocą i może prowadzić do problemów ze snem, uczucia zmęczenia i drażliwości, a w niektórych przypadkach tak obniżać jakość życia chorego, że skutkuje rozwojem depresji. Warto również zwrócić uwagę, że czynniki takie jak nadmierny stres czy długotrwałe wystawienie na działanie promieni słonecznych mogą pogarszać stan skóry u osób dorosłych cierpiących na to schorzenie.