Co to są antybiotyki i jak je stosować? Najważniejsze informacje

• Antybiotyki stosuje się w leczeniu infekcji wywołanych przez bakterie – zapalenia płuc oraz ucha środkowego, zakażenia dróg moczowych, anginy paciorkowcowej (ropnego zapalenia gardła) czy infekcji skórnych. 
• Leki te zaburzają podstawowe procesy życiowe bakterii, co prowadzi do ich śmierci (działanie bakteriobójcze) lub zahamowania wzrostu (działanie bakteriostatyczne). Antybiotyki nie działają z kolei na wirusy, dlatego są nieskuteczne w leczeniu przeziębienia, grypy czy COVID-19. 
• Antybiotyki należy stosować zgodnie z zaleceniami lekarza – przez ściśle określony czas i w konkretnych dawkach, nawet jeśli objawy ustąpią wcześniej. Przerwanie terapii może prowadzić do nawrotu infekcji i rozwoju oporności bakterii na leczenie.
• Podczas stosowania antybiotyków u niektórych pacjentów występują działania niepożądane, m.in. reakcje alergiczne, dolegliwości żołądkowo-jelitowe (np. nudności, biegunka) oraz zaburzenia równowagi mikroflory jelitowej. Niekiedy rozwijają się również poważniejsze powikłania, np. uszkodzenie wątroby lub nerek czy zaburzenia hematologiczne, które wymagają natychmiastowej konsultacji lekarskiej.

Antybiotyki umożliwiają efektywne leczenie wielu chorób bakteryjnych, m.in.: zapalenia płuc, anginy paciorkowcowej, zakażenia układu moczowego czy sepsy. Mimo wysokiej skuteczności leki te wymagają odpowiedniego stosowania – zarówno pod względem wskazań, jak i dawkowania. Przyjmowanie antybiotyków w przypadku infekcji wirusowych czy samodzielne przerywanie terapii może prowadzić do narastania problemu antybiotykooporności – zjawiska uznawanego dziś za jedno z największych zagrożeń zdrowia publicznego na świecie. W konsekwencji dochodzi do sytuacji, w których standardowe terapie przestają być skuteczne, a leczenie – nawet łagodnych infekcji – staje się znacznie trudniejsze.

Czym są antybiotyki?

Antybiotyki to substancje stosowane w leczeniu infekcji bakteryjnych, takich jak: zapalenie płuc czy ucha środkowego, infekcje dróg moczowych, skóry i tkanek miękkich, a także zakażenia układu pokarmowego oraz sepsa.​ Bywają także wykorzystywane profilaktycznie – np. przed operacjami chirurgicznymi lub u pacjentów z osłabionym układem odpornościowym. 

Antybiotyki są dostępne na receptę, ponieważ ich niewłaściwe stosowanie – nieprawidłowe dawkowanie, przedwczesne przerwanie leczenia lub stosowanie w przypadku infekcji wirusowych – może prowadzić do rozwoju antybiotykooporności, która stanowi jedno z największych zagrożeń zdrowia publicznego. Bakterie oporne na antybiotyki są znacznie trudniejsze do leczenia, co prowadzi do wydłużenia czasu terapii, wzrostu kosztów opieki zdrowotnej oraz zwiększonej śmiertelności. Przykładami takich drobnoustrojów są MRSA (Staphylococcus aureus oporny na metycylinę) oraz VRE (enterokoki oporne na wankomycynę). 

Antybiotyki są dostępne w formie tabletek, kapsułek, syropów, maści, kremów, zawiesin doustnych, a także zastrzyków lub infuzji dożylnych.

Klasyfikacje antybiotyków

Segmentacja antybiotyków stanowi istotny element racjonalnej farmakoterapii zakażeń. Różnorodność dostępnych preparatów wymaga ich podziału według określonych kryteriów, które ułatwiają zarówno zrozumienie mechanizmów działania tych leków, jak i właściwy dobór terapii w praktyce klinicznej. 

Klasyfikacje antybiotyków opierają się m.in. na ich budowie chemicznej, mechanizmie działania, spektrum aktywności przeciwbakteryjnej czy właściwościach farmakokinetycznych. Dzięki nim możliwe jest skuteczne i bezpieczne leczenie zakażeń, z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb pacjenta oraz charakterystyki drobnoustroju chorobotwórczego.

• Podział ze względu na pochodzenie
  • Naturalne – produkowane przez mikroorganizmy (np. penicylina z Penicillium notatum, streptomycyna z Streptomyces griseus).
  • Półsyntetyczne – antybiotyki naturalne, które zostały zmodyfikowane chemicznie w laboratorium, w celu poprawy ich skuteczności, odporności na enzymy bakteryjne (np. β-laktamazy) oraz spektrum działania (np. amoksycylina – pochodna penicyliny, cefalosporyny II generacji).
  • Syntetyczne – w całości otrzymywane na drodze syntezy chemicznej, bez wykorzystania naturalnych prekursorów. Niektóre leki syntetyczne są uznawane za antybiotyki, mimo że nie mają naturalnych odpowiedników (np. sulfonamidy, chinolony, niektóre fluorochinolony, np. cyprofloksacyna).
•  Podział według grup chemicznych
  • β-laktamy – penicyliny, cefalosporyny, karbapenemy, monobaktamy
  • Aminoglikozydy – gentamycyna, amikacyna, streptomycyna
  • Tetracykliny – tetracyklina, doksycyklina
  • Makrolidy – erytromycyna, azytromycyna
  • Fluorochinolony – cyprofloksacyna, lewofloksacyna
  • Glikopeptydy – wankomycyna, teikoplanina
  • Linkozamidy – klindamycyna
  • Sulfonamidy – sulfametoksazol (często w skojarzeniu z trimetoprimem)
  • Oksazolidynony – linezolid
• Podział według aktywności wobec bakterii tlenowych i beztlenowych
  • Tlenowce (aminoglikozydy, fluorochinolony) – działają głównie na bakterie tlenowe. 
  • Beztlenowce (metronidazol, klindamycyna, amoksycylina z kwasem klawulanowym) – działają również na florę beztlenową. 
• Podział ze względu na zakres (spektrum) działania
  • Wąskie spektrum – działają na ograniczoną grupę bakterii, najczęściej bakterie Gram-dodatnie (np. penicylina G, metycylina). Należy zaznaczyć, że niektóre z tych antybiotyków mogą działać na wybrane bakterie Gram-ujemne w szczególnych przypadkach (np. Neisseria gonorrhoeae).
  • Szerokie spektrum – działają na wiele różnych bakterii, zarówno Gram-dodatnich, jak i Gram-ujemnych (np. amoksycylina, tetracykliny, karbapenemy, cefalosporyny III generacji). Leki te są przydatne w leczeniu zakażeń o nieznanym patogenie, ale ich nadmierne stosowanie może prowadzić do rozwoju oporności na antybiotyki.
• Podział ze względu na drogę podania
  • Doustne – amoksycylina, doksycyklina, azytromycyna
  • Dożylne – meropenem, wankomycyna, ceftriakson
  • Miejscowe – mupirocyna (maści), neomycyna (krople do ucha, maści)

Antybiotyki – na wirusy czy bakterie?

Antybiotyki są przeznaczone wyłącznie do leczenia infekcji bakteryjnych i nie są skuteczne w przypadku infekcji wywołanych przez wirusy, które różnią się budową i mechanizmem działania od bakterii.

Bakterie to jednokomórkowe organizmy posiadające własną strukturę komórkową, w tym ścianę i błonę komórkową, własne mechanizmy metaboliczne oraz zdolność do samodzielnego rozmnażania się. Antybiotyki działają poprzez zakłócenie tych struktur lub procesów, np.: niszcząc ścianę komórkową (penicyliny), hamując syntezę białek (tetracykliny) czy zakłócając replikację DNA (chinolony). Prowadzi to do śmierci bakterii lub zahamowania ich wzrostu. 

Wirusy natomiast są znacznie prostszymi strukturami biologicznymi składającymi się głównie z materiału genetycznego (RNA lub DNA) otoczonego białkowym kapsydem, a czasami także dodatkową lipidową otoczką. Nie mają własnych organelli ani mechanizmów metabolicznych – do namnażania się potrzebują komórek gospodarza, które infekują i wykorzystują do produkcji nowych wirusów. Ze względu na brak struktur, takich jak ściana komórkowa czy rybosomy, wirusy nie są wrażliwe na działanie antybiotyków. 

Co więcej, stosowanie antybiotyków w leczeniu infekcji wirusowych jest nie tylko nieskuteczne, ale też potencjalnie niebezpieczne, ponieważ zwiększa ryzyko rozwoju antybiotykooporności, czyli zdolności bakterii do przetrwania mimo działania antybiotyków. 

Antybiotyki – jak działają? 

Głównym zadaniem antybiotyków jest zahamowanie wzrostu bakterii (działanie bakteriostatyczne) lub ich bezpośrednie zabicie (działanie bakteriobójcze). W zależności od swojej budowy chemicznej oraz miejsca działania w komórce mogą ingerować w różne procesy życiowe bakterii. 

Niszczenie ściany komórkowej bakterii (działanie bakteriobójcze)

Jednym z najczęstszych mechanizmów działania jest niszczenie ściany komórkowej bakterii. Antybiotyki beta-laktamowe (np. penicyliny, cefalosporyny, karbapenemy, monobaktamy), glikopeptydy (np. wankomycyna, teikoplanina), fosfomycyna, cykloseryna hamują syntezę składników ściany komórkowej (np. peptydoglikanu). Uszkodzenie ściany komórkowej prowadzi do osłabienia bakterii, zwiększenia ich podatności na pęknięcia pod wpływem ciśnienia osmotycznego i ostatecznie do śmierci komórki.

Hamowanie syntezy białek (działanie bakteriostatyczne lub bakteriobójcze)

Niektóre antybiotyki działają poprzez hamowanie syntezy białek niezbędnych do życia bakterii, wiążąc się z ich rybosomami (30S lub 50S), co zakłóca proces translacji.

• Aminoglikozydy (np. gentamycyna, amikacyna) – działają bakteriobójczo, powodując błędy w syntezie białek i destabilizację błony komórkowej.
• Tetracykliny (np. doksycyklina, tetracyklina) – działają głównie bakteriostatycznie, blokując przyłączanie tRNA do rybosomu.
• Makrolidy (np. erytromycyna, azytromycyna), linkozamidy (np. klindamycyna) oraz ketolidy – działają przeważnie bakteriostatycznie, blokując elongację łańcucha białkowego.

Hamowanie syntezy kwasów nukleinowych (DNA lub RNA) 

Innym mechanizmem działania antybiotyków jest hamowanie syntezy lub funkcji kwasów nukleinowych. Uniemożliwia to namnażanie się bakterii i prowadzi do ich śmierci.

• Chinolony (np. ciprofloksacyna, lewofloksacyna) – hamują gyrazę DNA (topoizomerazę II) i topoizomerazę IV, co blokuje replikację i naprawę DNA.
• Rifampicyna – hamuje syntezę RNA poprzez blokowanie polimerazy RNA zależnej od DNA.

Uszkadzanie błony komórkowej

Niektóre antybiotyki działają poprzez bezpośrednie uszkodzenie błony komórkowej bakterii, co prowadzi do utraty integralności błony, wycieku zawartości komórki i jej śmierci.

• Polimyksyny (np. polimyksyna B, polimyksyna E/kolistyna) – działają głównie na bakterie Gram-ujemne.
• Daptomycyna – działa na bakterie Gram-dodatnie poprzez depolaryzację błony cytoplazmatycznej.

Jak szybko działa antybiotyk?

Pacjenci często pytają, po jakim czasie działa antybiotyk. Lek rozpoczyna swoje działanie już po kilku godzinach od przyjęcia pierwszej dawki, ale poprawa samopoczucia pojawia się w ciągu 1–3 dni. Szybkość działania zależy od rodzaju infekcji i zastosowanego leku – niektóre antybiotyki, jak penicylina przy anginie, działają szybciej, podczas gdy inne, np. w leczeniu zapalenia zatok, wymagają więcej czasu.

Regularność stosowania antybiotyku ma fundamentalne znaczenie dla skuteczności leczenia. Pomijanie dawek może prowadzić do opóźnienia efektu terapeutycznego i zwiększać ryzyko nawrotu choroby. Kurację należy doprowadzić do końca, nawet jeśli objawy ustąpią wcześniej – przedwczesne zakończenie leczenia może sprzyjać rozwojowi oporności bakterii.

Brak poprawy po trzech dniach antybiotykoterapii może świadczyć o konieczności modyfikacji leczenia lub potrzebie ponownej oceny stanu zdrowia pacjenta, zwłaszcza w przypadku wątpliwości co do bakteryjnego charakteru infekcji.

Czy antybiotyk osłabia?

Antybiotyki eliminują nie tylko bakterie chorobotwórcze, ale także pożyteczne mikroorganizmy, zwłaszcza te obecne w jelitach. Zaburzenie równowagi mikroflory jelitowej może prowadzić do obniżenia odporności oraz dolegliwości, takich jak biegunki czy infekcje grzybicze. Dlatego – nawet po zakończeniu leczenia antybiotykiem – warto rozważyć stosowanie probiotyków, które wspierają odbudowę naturalnej flory bakteryjnej i pomagają w przywróceniu jej równowagi. 

Jak długo działa antybiotyk po odstawieniu?

Czas działania antybiotyku po zakończeniu kuracji zależy od jego okresu półtrwania (t₁/₂), rodzaju leku oraz indywidualnych cech pacjenta (wiek, funkcja nerek i wątroby czy masa ciała). 

Większość antybiotyków utrzymuje się w organizmie przez kilkanaście godzin po przyjęciu ostatniej dawki, a ich całkowite usunięcie następuje zazwyczaj w ciągu 1–3 dni. Niektóre jednak mają znacznie dłuższy okres półtrwania i mogą działać jeszcze przez kilka dni po zakończeniu leczenia (np. działanie azytromycyny może utrzymywać się nawet do 5–7 dni po zażyciu ostatniej dawki). 

Warto pamiętać, że obecność leku w organizmie nie zawsze oznacza, że działa on nadal w sposób terapeutyczny – jego stężenie może być zbyt niskie, aby skutecznie zwalczać infekcję, co ma znaczenie przy planowaniu kolejnych terapii lub ocenie ryzyka interakcji z innymi lekami.

Antybiotyk a antykoncepcja – czy antybiotyki wpływają na działanie tabletek antykoncepcyjnych?

Większość antybiotyków (w tym penicyliny, cefalosporyny, makrolidy) nie osłabia skuteczności antykoncepcji hormonalnej, jednak ryfamycyny (np. ryfampicyna, ryfabutyna) znacząco przyspieszają metabolizm hormonów w wątrobie, zmniejszając skuteczność tabletek antykoncepcyjnych.

W przypadku stosowania ryfamycyn, lub w razie wystąpienia biegunki czy wymiotów podczas antybiotykoterapii (co może wpływać na wchłanianie hormonów), zaleca się stosowanie dodatkowych metod zabezpieczenia (np. prezerwatyw) w trakcie i przez 7 dni po zakończeniu leczenia.

„Naturalny antybiotyk” – czy jest skuteczny?

„Naturalne antybiotyki” to substancje pochodzenia roślinnego, zwierzęcego lub mineralnego, które wykazują działanie przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze lub przeciwwirusowe. 

• Czosnek – zawiera allicynę, która działa przeciwbakteryjnie i przeciwwirusowo.
• Miód (zwłaszcza manuka) – działa przeciwzapalnie, antybakteryjnie, wspiera gojenie ran.
• Imbir – wykazuje działanie przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe, szczególnie na układ oddechowy.
• Kurkumina – działa przeciwzapalnie i przeciwbakteryjnie.
• Echinacea (jeżówka) – wspiera układ odpornościowy.
• Olejek z oregano – zawiera karwakrol i tymol, które wykazują właściwości antybakteryjne.
• Propolis (kit pszczeli) – działa antybakteryjnie, przeciwwirusowo i przeciwgrzybiczo.

„Naturalne antybiotyki” sprawdzają się najlepiej w przypadku łagodnych infekcji lub jako element profilaktyki – szczególnie w sezonie przeziębień. Nie zastąpią jednak antybiotyków przepisanych przez lekarza w przypadku poważnych zakażeń, takich jak angina paciorkowcowa czy zapalenie płuc. Co więcej, nie wszystkie wspomniane substancje zostały dokładnie przebadane klinicznie, dlatego zawsze należy stosować je z rozwagą – najlepiej jako uzupełnienie zbilansowanej diety. 

Jak stosować antybiotyki?

Antybiotyki powinny być stosowane ściśle według zaleceń lekarskich, które mają zasadnicze znaczenie dla skuteczności leczenia i ograniczenia ryzyka rozwoju oporności bakterii na antybiotyki. 

Jak brać antybiotyki, aby działały?

O czym należy pamiętać podczas antybiotykoterapii? 

• Aby antybiotyk był skuteczny, należy przyjmować go regularnie, o stałych porach.
• Nie wolno samodzielnie zmieniać ani pomijać dawki leku, ponieważ może to wpłynąć na jego działanie. 
• Nie należy przerywać antybiotykoterapii bez wyraźnego zalecenia lekarza (nawet jeśli objawy choroby ustąpią wcześniej), ponieważ może to prowadzić do nawrotu infekcji.

Czy antybiotyk można brać na czczo?

Sposób przyjmowania antybiotyku zależy od jego właściwości, dlatego zawsze należy przestrzegać wskazówek lekarza i zaleceń zawartych w ulotce. 

Antybiotyk przed czy po jedzeniu?

Niektóre antybiotyki powinny być przyjmowane na czczo (przed posiłkiem), inne – po posiłku. Ogólnie zależy to od rodzaju antybiotyku oraz jego interakcji z układem pokarmowym. Jakie są najważniejsze zasady? 

• Doksycyklina – powinna być przyjmowana co najmniej godzinę przed posiłkiem lub co najmniej 2 godziny po jedzeniu, aby zwiększyć jej wchłanianie i skuteczność. Przyjęcie jej z jedzeniem lub mlekiem może zmniejszyć jej biodostępność i prowadzić do mniejszej skuteczności leczenia. Dodatkowo doksycyklina może podrażniać przełyk, dlatego zaleca się popić ją dużą ilością wody, aby uniknąć problemów z przełykiem. 
• Erytromycyna i klindamycyna – należy przyjmować je w trakcie lub po posiłku, ponieważ spożycie ich z jedzeniem zmniejsza ryzyko podrażnienia żołądka. Mimo to, niektóre osoby mogą doświadczać bólu brzucha lub nudności nawet przy stosowaniu ich po posiłkach.

Podczas kuracji antybiotykowej warto unikać wymienionych niżej produktów spożywczych, ponieważ mogą wpływać na skuteczność leczenia lub powodować efekty uboczne. 

• Alkohol – osłabia działanie niektórych antybiotyków, a także nasila efekty uboczne. W przypadku niektórych antybiotyków (np. metronidazol, tinidazol) alkohol może wywołać rumień, nudności, wymioty, bóle głowy i wzrost ciśnienia krwi.
• Produkty mleczne (mleko, jogurty czy sery) – wapń może wiązać się z niektórymi antybiotykami (np. tetracykliną, cyprofloksacyną), utrudniając ich wchłanianie. Aby temu zapobiec, warto unikać spożywania nabiału na dwie godziny przed oraz dwie godziny po przyjęciu leku.
• Błonnik – może opóźniać wchłanianie antybiotyku, dlatego nie należy spożywać jego dużych ilości bezpośrednio przed lub tuż po przyjęciu leku.
• Czekolada, kawa i napoje zawierające kofeinę – cyprofloksacyna czy lewofloksacyna mogą zwiększać poziom kofeiny w organizmie, prowadząc do niepożądanych efektów, takich jak: bezsenność, nerwowość czy przyspieszony rytm serca. Z tego względu warto ograniczyć spożycie kofeiny podczas antybiotykoterapii. 
• Sok z grejpfruta – wpływa na metabolizm niektórych antybiotyków (np. erytromycyny) przez hamowanie aktywności enzymów wątrobowych, które są odpowiedzialne za ich rozkład. Może to prowadzić do podwyższonego poziomu leku we krwi, co zwiększa ryzyko działań niepożądanych. 
• Pokarmy bogate w witaminę K (np. zielone warzywa liściaste) – w przypadku niektórych antybiotyków, zwłaszcza tych, które wpływają na florę bakteryjną jelit (np. antybiotyki z grupy cefalosporyn), nadmierne spożycie pokarmów bogatych w witaminę K (np. szpinak, brokuły) może zaburzać równowagę w organizmie, szczególnie w kontekście stosowania leków przeciwzakrzepowych.
• Napoje słodzone i napoje energetyczne – sprzyjają rozwojowi niekorzystnych bakterii w jelitach, co jest szczególnie niepożądane podczas kuracji antybiotykowej, która zaburza równowagę mikroflory. Napoje energetyczne zawierające kofeinę, cukier i inne substancje pobudzające mogą wchodzić w interakcje z lekami i nasilać działania niepożądane.
• Pokarmy o dużej zawartości tłuszczu – spowalniają wchłanianie niektórych antybiotyków oraz dodatkowo obciążają wątrobę, która jest zaangażowana w metabolizowanie leków podczas kuracji. 
• Sól – niektóre antybiotyki (gentamycyna oraz niektóre cefalosporyny) mogą obciążać nerki. Z kolei nadmiar soli w diecie sprzyja zatrzymywaniu wody i podnosi ciśnienie krwi, co dodatkowo obciąża zarówno nerki, jak i serce.

Czy można przerwać antybiotyk?

Nie wolno przerywać leczenia antybiotykiem bez konsultacji z lekarzem, nawet w przypadku wyraźnej poprawy stanu zdrowia, ponieważ wiąże się to z ryzykiem nawrotu infekcji oraz rozwoju oporności bakterii, a także koniecznością zastosowania silniejszych i bardziej toksycznych leków w przyszłości.

Wyjątkiem są sytuacje, gdy wystąpi silna reakcja alergiczna lub działania niepożądane (np. wysypka, duszność, biegunka z krwią). W takich przypadkach należy natychmiast skontaktować się z lekarzem. 

„Osłona na antybiotyk” – po co i kiedy stosować?

„Osłona na antybiotyk” to potoczna nazwa dla preparatów, które mają chronić organizm przed negatywnym wpływem antybiotykoterapii. Dzięki stosowaniu preparatów osłonowych, takich jak probiotyki, prebiotyki czy synbiotyki, możliwe jest zminimalizowanie ryzyka wystąpienia biegunek i wzdęć, ochrona przed rozwojem infekcji grzybiczych (np. kandydozy) oraz utrzymanie prawidłowej równowagi mikrobioty, co wspomaga odporność i zdrowie jelit.

• Probiotyki – preparaty zawierające żywe kultury bakterii, tj.: Lactobacillus rhamnosus GG, Bifidobacterium spp. czy Saccharomyces boulardii (drożdże odporne na działanie antybiotyków).
• Prebiotyki – substancje wspierające rozwój pożytecznych bakterii, np. inulina, FOS (fruktooligosacharydy).
• Synbiotyki – preparaty łączące probiotyki i prebiotyki.

Osłonę warto stosować w trakcie antybiotykoterapii, a także kilka dni po jej zakończeniu. Aby preparaty osłonowe mogły spełnić swoją funkcję, należy przyjmować je 2–3 godziny po zażyciu antybiotyku.

Stosowanie osłony jest szczególnie zalecane przy antybiotykach o szerokim spektrum działania, podczas długotrwałej antybiotykoterapii, a także u osób z wrażliwym układem pokarmowym, dzieci, seniorów oraz pacjentów z obniżoną odpornością.

Antybiotyk a alkohol – czy można pić alkohol podczas stosowania leku?

Unikanie alkoholu podczas antybiotykoterapii jest zalecane, ponieważ:

• nasila działania niepożądane (np. nudności, zawroty głowy, zaburzenia żołądkowo-jelitowe);
• może wchodzić w niebezpieczne interakcje (np. metronidazol, cefalosporyny – reakcja disulfiramowa: zaczerwienienie, tachykardia, wymioty); 
• obciąża wątrobę, szczególnie przy stosowaniu antybiotyków metabolizowanych we wspomnianym narządzie. 

Ze względów bezpieczeństwa i dla optymalizacji działania leku najlepiej zrezygnować z picia alkoholu w czasie antybiotykoterapii.

Czy można stosować antybiotyk w ciąży?

Nie wszystkie antybiotyki są bezpieczne w czasie ciąży. W zależności od rodzaju mogą przenikać przez łożysko i potencjalnie powodować wady wrodzone, uszkodzenia narządów lub inne zaburzenia rozwojowe, zwłaszcza w pierwszym trymestrze.

Antybiotyki bezpieczne dla kobiet w ciąży to: 

• penicyliny (np. amoksycylina);
• cefalosporyny (np. cefaleksyna);
• erytromycyna (w pewnych postaciach);
• azytromycyna (w określonych sytuacjach).

Do antybiotyków przeciwwskazanych w ciąży zaliczają się m.in.:

• tetracykliny (ryzyko przebarwień zębów i zaburzeń wzrostu kości);
• fluorochinolony (mogą uszkadzać chrząstkę u płodu);
• aminoglikozydy (ryzyko uszkodzenia słuchu u dziecka).

Przed rozpoczęciem jakiejkolwiek kuracji antybiotykowej kobieta w ciąży powinna skonsultować się z lekarzem, który oceni ryzyko i dobierze najbezpieczniejszy możliwy lek, uwzględniając trymestr ciąży oraz charakter infekcji.

Antybiotyk przy karmieniu piersią – czy ma wpływ na dziecko?

Większość antybiotyków przenika do mleka matki w niewielkich ilościach i nie stanowi zagrożenia dla dziecka, jednak niektóre z nich mogą powodować efekty uboczne u niemowlęcia – biegunkę, rozdrażnienie, wysypkę, w rzadkich przypadkach – reakcje alergiczne.

Antybiotyki uznawane za bezpieczne podczas laktacji to:

• penicyliny (np. amoksycylina);
• cefalosporyny (np. cefaleksyna);
• makrolidy (np. erytromycyna, azytromycyna – choć makrolidy stosuje się ostrożnie u noworodków).

Podczas karmienia piersią należy unikać: 

• tetracyklin (przy długotrwałym stosowaniu mogą wpływać na rozwój kości i zębów);
• chloramfenikolu (ryzyko zespołu szarego dziecka);
• sulfonamidów u noworodków (ryzyko żółtaczki jądrowej).

W większości przypadków nie ma potrzeby przerywania karmienia piersią, ponieważ lekarz dobiera antybiotyk pod kątem bezpieczeństwa zarówno matki, jak i dziecka.

Skutki uboczne antybiotyków

Antybiotyki, choć skuteczne w leczeniu infekcji bakteryjnych, mogą wywoływać różne działania niepożądane, których nasilenie zależy od rodzaju leku, dawki, czasu terapii i indywidualnej reakcji organizmu. 

Do najczęstszych skutków ubocznych należą: 

• zaburzenia żołądkowo-jelitowe, takie jak biegunka, w tym ciężka postać związana z zakażeniem Clostridioides difficile;
• reakcje alergiczne (wysypki, świąd, obrzęki, a nawet wstrząs anafilaktyczny);
• uszkodzenia wątroby lub nerek;
• zakażenia grzybice (np. pochwy lub jamy ustnej);
• objawy neurologiczne (bóle i zawroty głowy, drgawki);
• bóle mięśni i stawów;
• gorączka polekowa;
• zaburzenia rytmu serca;
• zmiany w składzie krwi. 

W przypadku wystąpienia niepokojących objawów należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem, ponieważ może istnieć potrzeba przerwania leczenia lub zmiany antybiotyku.

FAQ

Najczęstsze pytania dotyczące antybiotyków i ich stosowania