Wyprysk potnicowy (potnica) – jak wygląda, objawy, leczenie

Najważniejsze informacje:

• Wyprysk potnicowy to przewlekła choroba dermatologiczna, która charakteryzuje się obecnością drobnych, swędzących pęcherzyków. Zmiany pojawiają się najczęściej na palcach rąk i stóp, wewnętrznej powierzchni dłoni i podeszwach stóp.
• Choroba ma charakter nawrotowy, a zaostrzenia mogą być wywoływane przez liczne czynniki wewnętrzne i zewnętrzne, m.in. stres, pot, alergeny i środki drażniące. Przyczyny potnicy nie są do końca poznane.
• Podstawą leczenia są glikokortykosteroidy miejscowe i emolienty. Kluczowe jest unikanie narażenia na znane czynniki nasilające dolegliwości.
• Potnica nie jest chorobą zakaźną. W diagnostyce różnicowej konieczne jest wykluczenie grzybicy.

Wyprysk potnicowy to przewlekła i nawrotowa choroba skóry, która objawia się swędzącymi pęcherzykami na dłoniach i stopach. Choć jej dokładna przyczyna nie jest znana, istnieje wiele czynników mogących prowokować zaostrzenia – od stresu i potliwości po alergeny kontaktowe. Dowiedz się, jak wygląda potnica, jaki jest przebieg choroby i jak się ją leczy.

Czym jest wyprysk potnicowy (potnica)?

Wyprysk potnicowy (inaczej potnica lub egzema potnicowa) to przewlekła i nawrotowa postać wyprysku, objawiająca się silnie swędzącą wysypką w postaci drobnych, głęboko osadzonych pęcherzyków z płynem surowiczym. Zmiany najczęściej występują na dłoniach oraz stopach, w szczególności na bokach palców i podeszwach. Typowy jest nagły początek objawów, którym może towarzyszyć uczucie pieczenia, mrowienia lub napięcia skóry.

Choć dokładna przyczyna potnicy nie została określona, wiadomo, że w przebiegu tej choroby skóra ulega silnemu stanowi zapalnemu. Zmiany pęcherzykowe zazwyczaj pojawiają się okresowo, w postaci rzutów, które mogą się nasilać pod wpływem różnych czynników środowiskowych lub wewnętrznych, takich jak stres czy potliwość.

Po kilku dniach od pojawienia się pęcherzyków dochodzi do ich pękania lub samoistnego wchłonięcia, czemu towarzyszy łuszczenie, wysuszenie i pękanie naskórka. W fazie przewlekłej skóra staje się pogrubiała i zrogowaciała, a świąd często utrzymuje się nawet po ustąpieniu pęcherzy. Ze względu na lokalizację zmian i uciążliwe objawy, wyprysk potnicowy może znacząco wpływać na jakość życia i utrudniać pracę manualną, chodzenie czy wykonywanie codziennych czynności.

Przyczyny i czynniki ryzyka egzemy potnicowej

Etiologia wyprysku potnicowego jest złożona i nie w pełni poznana. Wiadomo, że za rozwój zmian odpowiada jednoczesne działanie czynników wewnętrznych (np. predyspozycji genetycznych) i zewnętrznych (np. środowiskowych).

Do najczęściej opisywanych przyczyn i czynników ryzyka należą:

• Stres psychiczny – uznawany za jeden z głównych czynników wywołujących nawroty choroby. Do zaostrzeń często dochodzi w okresach zwiększonego napięcia psychicznego.
• Nadmierna potliwość – zwiększone wydzielanie potu, zwłaszcza na dłoniach i stopach, może sprzyjać pojawianiu się pęcherzyków. Choroba często nasila się w miesiącach letnich.
• Alergie kontaktowe – u niektórych osób stwierdza się nadwrażliwość na metale, szczególnie nikiel, chrom i kobalt. W przewlekłych postaciach choroby warto rozważyć wykonanie testów płatkowych.
• Atopia – osoby z wywiadem atopowego zapalenia skóry, astmy lub alergicznego nieżytu nosa (lub z rodzinnym występowaniem tych chorób) są bardziej podatne na rozwój potnicy.
• Podrażnienie skóry przez detergenty i chemikalia – częsty kontakt z wodą, mydłami, środkami czystości, a także noszenie rękawiczek wykonanych z syntetycznych materiałów może prowadzić do uszkodzenia bariery naskórkowej i ułatwiać rozwój zmian.
• Czynniki środowiskowe – rozwojowi choroby sprzyjają wysoka temperatura i wilgotność oraz brak odpowiedniej wentylacji dłoni lub stóp (np. noszenie ciasnego obuwia).

U wielu pacjentów nie udaje się jednoznacznie wskazać przyczyny pojawienia się wyprysku. W takich przypadkach mówimy o postaci idiopatycznej.

Jak wygląda wyprysk potnicowy? Objawy

Objawy wyprysku potnicowego są dość charakterystyczne, choć mogą różnić się intensywnością w zależności od stadium choroby i indywidualnej reaktywności skóry. Typowy obraz kliniczny obejmuje:

• drobne, głęboko osadzone pęcherzyki – mają średnicę od 1 do 2 mm, zawierają przejrzysty płyn surowiczy i zwykle występują w skupiskach,
• świąd i pieczenie – często poprzedzają pojawienie się pęcherzyków i mogą być bardzo nasilone,
• pękanie i złuszczanie naskórka – po kilku dniach pęcherzyki mogą samoistnie pękać lub wchłaniać się, pozostawiając po sobie wyschnięty, łuszczący się naskórek i bolesne nadżerki,
• zgrubienie skóry (lichenizacja) – w postaciach przewlekłych dochodzi do pogrubienia i zwiększenia szorstkości skóry, czasem z obecnością pęknięć i wtórnych nadżerek,
• ból – zmiany zlokalizowane na podeszwach stóp lub w miejscach ucisku mogą powodować znaczny dyskomfort podczas chodzenia lub wykonywania prac manualnych.

Objawy potnicy mają charakter nawrotowy – występują w postaci epizodów, które mogą być wyzwolone przez określone czynniki. Dolegliwości mogą ustępować samoistnie lub wskutek leczenia dermatologicznego.

Gdzie najczęściej lokalizują się zmiany skórne? Potnica na stopach i na dłoniach

Wyprysk potnicowy występuje niemal wyłącznie na dłoniach i stopach. Są to części ciała o największym zagęszczeniu gruczołów potowych ekrynowych. Pęcherzyki najczęściej tworzą się na bocznych powierzchniach palców dłoni, na wewnętrznej części dłoni oraz w okolicach kłębu kciuka. Mogą mieć charakter symetryczny i zajmować obie ręce. Na stopach zmiany skórne występują zwykle na podeszwach, zwłaszcza w okolicy śródstopia i palców. W cięższych przypadkach zmiany mogą rozszerzać się także na grzbiet dłoni lub stóp lub pojawiać się jednocześnie na dłoniach i stopach.

Potnica (wyprysk potnicowy) a grzybica potnicowa

Wyprysk potnicowy bywa mylony z grzybicą potnicową stóp (tinea pedis dyshydrotica), zwłaszcza w przypadkach, gdy zmiany są zlokalizowane wyłącznie na jednej stopie. Oba schorzenia mogą objawiać się pęcherzykami, świądem i złuszczaniem skóry, jednak ich przyczyny i leczenie zasadniczo się różnią.

W diagnostyce różnicowej kluczowe znaczenie ma badanie mykologiczne. Polega ono na pobraniu materiału z okolicy zmiany (np. łusek naskórka) i wykonaniu posiewu. Brak grzybów w hodowli przemawia za rozpoznaniem wyprysku potnicowego.

Diagnostyka wyprysku potnicowego – jakie badania?

Rozpoznanie wyprysku potnicowego najczęściej opiera się na obrazie klinicznym i dokładnym wywiadzie lekarskim. Badania laboratoryjne i mikrobiologiczne zazwyczaj nie są niezbędne do postawienia diagnozy.

Kiedy udać się do lekarza? Kto leczy egzemę potnicową?

Choć łagodne postaci wyprysku potnicowego mogą ustąpić samoistnie lub pod wpływem podstawowej pielęgnacji, w większości przypadków konieczna jest konsultacja lekarska, zwłaszcza gdy objawy mają charakter nawrotowy, nasilony lub utrzymują się mimo stosowania domowych metod.

Do lekarza warto zgłosić się w następujących przypadkach:

• świąd skóry i pieczenie są intensywne i utrudniają codzienne funkcjonowanie,
• zmiany skórne obejmują coraz większe obszary dłoni lub stóp,
• pojawiają się pęcherze z mętnym płynem, rumień, ból lub inne objawy, które mogą sugerować nadkażenie bakteryjne,
• leczenie miejscowe nie przynosi efektów,
• występują objawy nawrotowe mimo wyeliminowania potencjalnych czynników wyzwalających.

Leczeniem wyprysku potnicowego zajmuje się dermatolog. W niektórych przypadkach wskazana może być konsultacja z alergologiem, zwłaszcza gdy podejrzewa się reakcję alergiczną. Jeśli zmiany skórne nie są zaawansowane, wystarczająca może być okazać się pomoc lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, szczególnie w fazie podtrzymującej.

Badania na wyprysk potnicowy

W diagnostyce potnicy rutynowo nie wykonuje się badań. Znajdują one zastosowanie w przypadku niejednoznacznego obrazu klinicznego, zmian skórnych opornych na leczenie, podejrzenia nadkażenia bakteryjnego lub zaawansowanej postaci choroby.

Do najczęściej wykonywanych badań należą:

• Badanie mykologiczne – polega na pobraniu materiału (łusek naskórka, treści z pęcherzyków) i wykonaniu preparatu bezpośredniego oraz posiewu w kierunku grzybów. Jest to kluczowe w różnicowaniu potnicy z grzybicą stóp lub dłoni. 
• Testy alergiczne (patch tests) – stosowane w diagnostyce alergii kontaktowej, zwłaszcza na metale, kosmetyki, detergenty czy inne potencjalne alergeny. Mają znaczenie zwłaszcza w postaciach przewlekłych lub nawrotowych. Pozwalają zidentyfikować czynniki zewnętrzne odpowiedzialne za zaostrzenia choroby.
• Biopsja skóry (pobranie wycinka skóry) – zlecana wyjątkowo, gdy obraz kliniczny budzi wątpliwości (np. przy podejrzeniu chorób pęcherzowych lub innych postaci egzemy). Preparat histopatologiczny wykazuje typowy obraz wyprysku z gąbczastością naskórka, pęcherzami śródnaskórkowymi oraz naciekami zapalnymi.
• Badania dodatkowe – w niektórych przypadkach wykonuje się morfologię, IgE całkowite (jeśli podejrzewa się tło atopowe), wymazy bakteriologiczne (w razie cech nadkażenia) lub inne badania dobrane indywidualnie przez lekarza.

Wyprysk potnicowy – leczenie

Leczenie wyprysku potnicowego jest trudne i wymaga kompleksowego podejścia: od eliminacji czynników wyzwalających, przez odpowiednią pielęgnację skóry, po stosowanie leków miejscowych lub ogólnych w zależności od ciężkości choroby. Terapia powinna być indywidualnie dobrana, z uwzględnieniem postaci choroby, lokalizacji zmian oraz odpowiedzi na wcześniejsze leczenie.

Jak wygląda leczenie potnicy?

Leczenie potnicy opiera się przede wszystkim na łagodzeniu objawów zapalenia skóry oraz eliminacji czynników prowokujących nawroty. W zależności od stopnia nasilenia zmian dermatolog podejmuje decyzję o wdrożeniu leczenia miejscowego, ogólnego lub skojarzonego.

W terapii potnicy zastosowanie znajdują następujące metody:

• Eliminacja czynników drażniących i alergenów – unikanie kontaktu z metalami (nikiel, chrom), detergentami, rozpuszczalnikami, a także zmniejszenie ekspozycji na wodę i pot. Pomocne mogą być rękawiczki ochronne z bawełnianą wyściółką.
• Pielęgnacja skóry – regularne stosowanie emolientów odbudowujących barierę hydrolipidową. Należy unikać tradycyjnych mydeł – zalecane są środki myjące bez detergentów.
• Leczenie miejscowe – w ostrych stanach zapalnych stosuje się silne glikokortykosteroidy miejscowe lub miejscowe inhibitory kalcyneuryny.
• Leczenie ogólne – w przypadku ciężkich, rozległych lub opornych zmian dermatolog może zalecić krótkotrwałe leczenie steroidami doustnymi, fototerapię (np. PUVA) lub leki immunomodulujące.
• Leczenie infekcji współistniejących – przy wtórnym nadkażeniu zmian konieczna może być antybiotykoterapia miejscowa lub ogólna, a w przypadku zakażenia grzybiczego – leki przeciwgrzybicze.

Leki na wyprysk potnicowy

W łagodnych postaciach wyprysku potnicowego stosuje się preparaty miejscowe, natomiast w bardziej zaawansowanych przypadkach konieczne może być wdrożenie leczenia ogólnego.

Glikokortykosteroidy miejscowe to podstawowe leki stosowane w ostrych i nawrotowych rzutach potnicy. Wykorzystuje się preparaty o wysokiej mocy (np. klobetazol, mometazon), szczególnie w zmianach o dużym nasileniu. Alternatywę dla sterydów stanowi takrolimus – miejscowy inhibitor kalcyneuryny. Stosuje się go głównie w leczeniu podtrzymującym, aby uniknąć skutków ubocznych długoterminowej terapii glikokortykosteroidami.

W ciężkich przypadkach dermatolog może wdrożyć leczenie systemowe, takie jak:

• doustne glikokortykosteroidy (prednizon),
• fototerapia PUVA (obejmuje doustną podaż psoralenu i naświetlania UVA),
• leki immunosupresyjne (np. metotreksat, mykofenolan mofetylu, cyklosporyna),
• doustne retinoidy (np. alitretynoina),
• leki biologiczne (np. dupilumab).

Wspomagająco, w leczeniu silnego świądu stosuje się czasami doustne leki przeciwhistaminowe (np. difenhydraminę, prometazynę, klemastynę, dimetynden, hydroksyzynę).

Jak długo trwa leczenie potnicy i kiedy będzie widoczna poprawa?

Czas leczenia wyprysku potnicowego zależy od nasilenia zmian, odpowiedzi na wdrożoną terapię oraz przestrzegania zaleceń pielęgnacyjnych. Pojedynczy rzut choroby zwykle trwa od 2 do 3 tygodni, jednak objawy mogą się utrzymywać dłużej, szczególnie w przypadku przewlekłego przebiegu lub wtórnych nadkażeń. Poprawa kliniczna może być widoczna już po kilku dniach od rozpoczęcia stosowania miejscowych glikokortykosteroidów. W bardziej zaawansowanych przypadkach, np. przy zgrubiałej skórze czy przewlekłym złuszczaniu, leczenie może trwać nawet kilka tygodni. Terapię podtrzymującą powinno się kontynuować także po ustąpieniu ostrych objawów, aby zapobiec nawrotom (zgodnie z zaleceniami lekarza).

Wyprysk potnicowy – naturalne i domowe sposoby

Domowe sposoby mogą stanowić uzupełnienie leczenia wyprysku potnicowego, jednak nie powinny zastępować profesjonalnego leczenia dermatologicznego. Ich głównym celem jest złagodzenie świądu, zmniejszenie podrażnień oraz wspomaganie regeneracji naskórka. Do bezpiecznych i najczęściej polecanych domowych metod należą:

• nawilżanie skóry – regularne stosowanie emolientów pozbawionych substancji zapachowych i konserwantów,
• moczenie skóry w nadmanganianie potasu – działają ściągająco, antyseptycznie i wspomagają wysychanie pęcherzyków,
• noszenie bawełnianych rękawiczek i skarpetek – chronią przed nadmiernym poceniem się dłoni i stóp oraz pozwalają skórze oddychać.

Nie zaleca się stosowania nieprzebadanych preparatów ziołowych ani samodzielnego przerywania leczenia farmakologicznego. W razie pogorszenia stanu skóry należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem.

Jak zapobiegać potnicy na stopach i na dłoniach?

Codzienna profilaktyka ma kluczowe znaczenie w zapobieganiu nawrotom wyprysku potnicowego. Szczególnie istotne są odpowiednie nawyki higieniczne i ochrona skóry przed czynnikami drażniącymi.

Należy przestrzegać następujących zasad:

• Do mycia rąk należy używać letniej wody oraz łagodnych środków myjących o neutralnym pH. Zwykłe mydła mają zazwyczaj odczyn zasadowy i mogą uszkadzać skórę.
• Powinno się unikać długotrwałego moczenia rąk. Po umyciu dłoni należy je dokładnie osuszyć, unikając pozostawiania wilgoci między palcami.
• Bezpośrednio po wysuszeniu skóry powinno się aplikować emolienty tak często, jak to możliwe w ciągu dnia.
• Podczas prac z użyciem wody lub środków chemicznych należy nosić winylowe lub inne nielateksowe rękawice, pod które zakłada się bawełniane rękawiczki ochronne. Przed przystąpieniem do pracy należy zdjąć pierścionki, zegarki i bransoletki, ponieważ mogą one dodatkowo drażnić skórę.
• W chłodne dni należy nosić rękawiczki, aby chronić skórę przed zimnem. 
• Należy unikać kontaktu skóry z substancjami drażniącymi i alergenami, w tym niektórymi metalami (tj. nikiel, chrom, kobalt), silnymi detergentami, rozpuszczalnikami, farbami do włosów oraz kwaśnymi produktami spożywczymi, jak cytrusy.
• Aby zmniejszyć ryzyko potnicy stóp, należy nosić przewiewne obuwie wykonane z naturalnych materiałów oraz bawełniane skarpetki.

FAQ