Egzema (AZS) – objawy, przyczyny, leczenie i dieta przy atopowym zapaleniu skóry

Egzema, określana również mianem wyprysku, jest przypadłością, z którą boryka się wiele dorosłych i dzieci. Mimo iż często utożsamiana jest z atopowym zapaleniem skóry, to warto pamiętać, że jest to tylko jedna z jej postaci. Zmianom skórnym towarzyszy stan zapalny, pieczenie oraz silny świąd. Schorzenie po pewnym czasie przybiera formę przewlekłą, stając się powodem znacznie obniżonej jakości życia. W zależności od objętej okolicy ciała wyróżniamy kilka rodzajów egzemy. Jak skutecznie leczyć egzemę? W jaki sposób dbać o skórę, aby zapobiegać jej nawrotom?

Co to jest egzema i jakie są jej przyczyny?

Egzema nazywana również wypryskiem to jedna z najczęściej występujących chorób alergicznych o nieinfekcyjnym podłożu zapalnym, co oznacza, że nie jest zaraźliwa. Pod jej nazwą kryją się różne typy zmian skórnych, których wspólnym objawem jest wspomniany wcześniej stan zapalny skóry (naskórka oraz warstwy brodawkowatej skóry właściwej), a także towarzyszący temu wyprysk. Egzema bardzo często występuje u małych dzieci – cierpi na nią około 5-20% dzieci i 1-2 % dorosłych. Obecnie uważa się, że za powstanie choroby odpowiada wrodzone uszkodzenie skóry polegające na zaburzeniu działania filagryny – białka odpowiadającego za prawidłowe ukształtowanie komórek budulcowych skóry. W wyniku nieodpowiedniego nawodnienia oraz rozluźnienia jej połączeń skóra nie stanowi tak dobrej bariery dla wszelkich drobnoustrojów i alergenów. Za inne przyczyny choroby uznawane są także:

• obniżenie odporności,
• skłonności alergiczne,
• niewłaściwa dieta,
• przewlekły stres.

Rodzaje egzemy

W zależności od czynnika, który predysponuje do rozwoju choroby można wyróżnić dwa typy egzemy – egzemę endogenną oraz egzemę egzogenną. Na egzemę endogenną wpływ mają bodźce wewnętrzne, bez udziału środowiska zewnętrznego. Jest uwarunkowana genetycznie. Jeśli do powstania zmian na skórze przyczyniają się czynniki zewnętrzne, wtedy mówimy o egzemie egzogennej, inaczej kontaktowej. Występujące wówczas zmiany skórne ograniczone są do konkretnych obszarów ciała – mogą występować jako egzema na twarzy, egzema na dłoniach i stopach czy też podudziach. 

Odmienny rodzaj egzemy może powodować dolegliwości o różnym charakterze. Najważniejsze z nich to:

• wyprysk kontaktowy (alergiczny) – egzema kontaktowa, nazywana jest również kontaktowym zapaleniem skóry. Zmiany chorobowe powstają w miejscu, gdzie doszło do kontaktu z substancjami alergicznymi. Może być wywołana przez różnego rodzaju czynniki chemiczne, takie jak chrom, nikiel lub kobalt, które znajdują się w wielu przedmiotach – kosmetykach, biżuterii i ubraniach. Typowymi lokalizacjami dla tego typu egzemy są dłonie i przedramiona,
• wyprysk atopowy – ten rodzaj egzemy uwarunkowany jest predyspozycją genetyczną, a czynnikami wywołującymi są alergeny pokarmowe (np.cytrusy, gluten, laktoza), jak również alergeny wziewne (np.pyłki traw). Predysponuje do powstania atopowego zapalenia skóry. Zmiany skórne najczęściej pojawiają się we wczesnym dzieciństwie i współistnieją z innymi schorzeniami o podłożu alergicznym (astmą, katarem siennym),
• wyprysk łojotokowy – z tym rodzajem egzemy mamy do czynienia wówczas, gdy w określonych miejscach dochodzi do nasilonej produkcji łoju. Należy do nich: owłosiona skóra głowy, okolice nosa, brwi, policzków, fałdów nosowo-wargowych, skóra za małżowinami usznymi, na plecach oraz między łopatkami. Oprócz typowych cech wyprysku łojotokowe zapalenie skóry cechuje się powstawaniem wysięku, który zasycha ma skórze pod postacią żółtych strupów.

Objawy egzemy

W początkowym etapie choroby pojawia się zmiany na skórze w postaci:

• zaczerwienienia,
• grudek,
• pęcherzyków,
• niekiedy sączących się ranek.

Wraz z przebiegiem schorzenia skóra staje się sucha i pogrubiała. Egzema na dłoniach powoduje widoczne zaznaczenie bruzd. Z kolei egzema na powiekach może pogorszyć widzenie z powodu zmian zapalnych powiek i struktur budujących gałkę oczną. Obraz atopowego zapalenia skóry zmienia się w zależności od wieku. Wyprysk atopowy u dzieci do 2 roku życia przybiera formę pęcherzyków, grudek lub strupów z sączącą się wydzieliną. Zmiany pojawiają się najczęściej na policzkach, czole i głowie, a także plecach i ramionach. Starsze dzieci (pomiędzy 2. a 12. rokiem życia) mają suche, łuszczące się grudki czy „blaszki” na wewnętrznych częściach nadgarstków, łokci i kolan. Egzema u dorosłych pojawia się zazwyczaj na twarzy, karku, dłoniach i stopach.

Egzema – fazy przebiegu

Egzema przebiega w czterech następujących po sobie etapach – początkowo zmiany chorobowe mają postać rumienia, następnie pojawiają się grudki, które w szybkim czasie przekształcają się w pęcherzyki. W ostatniej fazie powstają strupy. Zmianą chorobowym bardzo często towarzyszy obrzęk skóry oraz świąd o różnym nasileniu.

Fazy egzemy można również podzielić ze względu na nasilenie objawów chorobowych:

• faza ostra – po kilku godzinach od kontaktu z potencjalnym alergenem pojawia się silny rumień oraz towarzyszące mu pęcherzyki i wysięk,
• faza podostra – wówczas w miejscu chorobowo zmienionym jest zauważalne niewielkie złuszczenie oraz strupki,
• faza przewlekła – dochodzi do niej w wyniku długo utrzymującego się stanu zapalnego. Charakteryzuje się przerostem naskórka oraz silnym jego złuszczaniem. Intensywny świąd powoduje rozdrapywanie zmian skórnych. W wyniku czego powstają przeczosy – linijne ubytki naskórka tworzące się na skutek drapania oraz pęknięcia.

Egzema u dzieci

Egzema u dzieci może być spowodowana kontaktem z substancjami uczulającymi. Należą do nich barwniki, konserwanty oraz metale – między innymi nikiel, będący częstym materiałem zapięć w dziecięcych ubrankach. Do konserwantów, które mogą zwiększać ryzyko powstania egzemy u dzieci zalicza się np. formaldehyd. Uczulające działanie wykazuje również lanolina zawarta w kosmetykach. Jest to wosk, w skład którego wchodzą estry kwasów tłuszczowych oraz sterole (np. cholesterol). Lanolina znalazła szerokie zastosowanie w kosmetyce – bardzo dobrze się wchłania, a także wykazuje właściwości nawilżające i wspomaga naturalną barierę ochronną naskórka, jednak pomimo tego niejednokrotnie doprowadza do powstania egzemy na delikatnej skórze dziecka. Wyprysk u dzieci lokalizuje się najczęściej na plecach lub ramionach. Tam, gdzie znajdują się metalowe guziki od ubranek. Początkowo skóra jest zaczerwieniona, pokryta małymi grudkami, które po czasie przekształcają się w pęcherzyki – wypryski na skórze są wypełnione płynem.

Wśród rodzajów egzemy, która może dotknąć dzieci częstą dolegliwością jest wyprysk łojotokowy. Zmiany w tej postaci przybierają postać tłustych, szaro żółtych łusek i strupów. Widoczne jest wyraźne ścieńczenie skóry. Towarzyszy temu rumień i wysięk. Wykwity pojawiają się na owłosionej skórze głowy (ciemieniucha), mogą się stopniowo rozszerzać, zajmując czoło, okolicę małżowin usznych, policzki, szyję. Wraz z pojawieniem się pierwszych zmian u dziecka wskazane jest delikatne wyczesywanie łuski przy użyciu szczotek z miękkim włosiem. Rekomendowane jest również w tym przypadku stosowanie preparatów zmiękczających skórę. W przypadku rozwoju większego stanu zapalnego z wykwitami sączącymi lub w łojotokowym zapaleniu skóry zajmującym rozległe powierzchnie, w tym okolicę pieluszkową, wskazana jest konsultacja dermatologiczna.

Leczenie egzemy

Podstawą w leczeniu egzemy jest rozpoznanie rodzaju zmian skórnych oraz przyczyny jej powstania. Jeśli uda się zidentyfikować czynnik wywołujący wyprysk, należy bezwzględnie go unikać. Do zwalczania zmian chorobowych stosuje się szeroką gamę leków o działaniu przeciwzapalnym, wspierających organizm w walce ze schorzeniami. W przypadku egzemy obejmującej skórę głowy zalecane są płyny i roztwory na skórę, natomiast zmiany na nieowłosionej skórze głowy są leczone za pomocą maści i kremów. Główną grupę preparatów farmakologicznych stanowią stosowane miejscowo kortykosteroidy. Ze względu na moc działania są one podzielone na:

• słabe np. hydrokortyzon,
• średnio silne np. betametazon,
• silne np. mometazon,
• bardzo silne np. klobetazol.

W przypadku stwierdzenia towarzyszącego nadkażenia bakteryjnego lekarz może zalecić stosowanie prepartów mających w swoim składzie zarówno antybiotyki, jak i sterydy. Wyprysk łojotokowy wymaga włączenia dodatkowej terapii przeciwgrzybiczej. W zależności od nasilenia zmian chorobowych zazwyczaj leczenie rozpoczyna się od silnego preparatu sterydowego, a następnie zastępuje się go słabszym lekiem. Za bezpieczny czas stosowania sterydów o średniej mocy uznaje się u dorosłych – 12 tygodni, a u dzieci, ze względu na dużo delikatniejszą skórę – 4 tygodnie. Szczególną ostrożność należy zachować, aplikując kortykosterydy na skórę twarzy. Wówczas zalecane jest stosowanie słabych sterydów przez maksymalnie 7 dni. W przeciwnym razie skutki uboczne, takie jak: ścieńczenie skóry, rozszerzenie naczynek lub rumień mogą być trwałe. Szczególnie niebezpieczne może okazać się stosowanie sterydów na okolice oczu. Grozi to rozwojem jaskry i zaćmy. Pod żadnym pozorem nie można stosować ich do robienia opatrunków. Należy zachować ostrożność, aplikując je w fałdy skórne np. pod pachami. Do innych działań niepożądanych zalicza się: rozstępy, posterydowe zapalenie skóry, trądzik posterydowy oraz zwiększenie skłonności do nadkażeń bakteryjnych. Dlatego te substancje powinny być zawsze używane zgodnie z zaleceniami lekarza. Alternatywą dla sterydów jest takrolimus – inhibitor kalcyneuryny o działaniu przeciwzapalnym, dostępny na rynku w postaci maści. Nie wykazuje powikłań miejscowych, jest bezpieczny i powszechnie stosowany.

Kiedy u pacjenta stwierdza się wyprysk o charakterze atopowym wówczas kluczowe znaczenie w łagodzeniu dolegliwości ma pielęgnacja skóry za pomocą płynów oraz środków natłuszczających – emolientów. Ich głównym zadaniem jest zapobieganie wysychaniu skóry. Kolejnym sposobem leczenia jest światłoterapia przy wykorzystaniu promieniowania ultrafioletowego UVA I UVB. Kiedy wszystkie dotychczasowe metody zawiodą rozwiązaniem jest leczenie immunosupresyjne, które hamuje nadmiernie aktywny układ odpornościowy. Do najczęściej stosowanych immunosupresantów należą cyklosporyna i azatiopryna. Leczenie przyczynowe w przypadku egzemy na nogach wymaga dodatkowo środków działających wzmacniających ściany naczyń i poprawiających krążenie żylne.

Dieta i domowe sposoby w walce z egzemą

Odpowiednia dieta w walce z egzemą jest kluczowa w łagodzeniu dolegliwości i zapobieganiu nawrotom. Jej podstawa powinna opierać się na wyeliminowaniu składników, których działanie predysponuje do alergii lub nadwrażliwości. Bardzo często za powstanie zmian odpowiada mleko krowie, jajka czy tłuszcze zwierzęce. Warto również ograniczyć spożycie kofeiny, herbaty oraz alkoholu, gdyż zaostrzają objawy egzemy. W ciągu dnia poleca się picie naparów z pokrzywy oraz korzenia łopianu. Należy pamiętać o odpowiednim nawodnieniu organizmu. Domowe sposoby w leczeniu egzemy polegają na kąpielach i stosowaniu okładów. W przypadku egzemy pojawiającej się między innymi na dłoniach bardzo dobrze sprawdzi się smarowanie zmian maścią nagietkową i żywokostową. Składniki w nich zawarte przyspieszają gojenie podrażnionych miejsc. Można również zastosować okłady z aloesu – skutecznie łagodzą zmiany zapalne. Jeśli egzema dotknęła całe ciało, szczególnie pomocne jest stosowanie ciepłych kąpieli z dodatkiem nadmanganianu potasu lub z dwiema łyżeczkami sody oczyszczonej.

Pielęgnacja w AZS

Odpowiednia pielęgnacja skóry jest podstawą w leczeniu atopowego zapalenia skóry – musi być stosowana zarówno w trakcie zaostrzenia objawów, jak i remisji. Osoby cierpiące na AZS powinny sięgać po preparaty przeznaczone dla skóry atopowej. Zawarte w nich składniki łagodzą stan zapalny i wspomagają odbudowę naturalnej bariery hydrolipidowej skóry. Skóra atopowa jest wymagająca i w wielu przypadkach reaguje podrażnieniem, swędzeniem oraz zaostrzeniem przebiegu. Ważne jest, aby wychodząc na zewnątrz stosować filtry ochronne o wysokim SPF i zakrywać możliwie duże powierzchnie ciała najlepiej jasnymi, przewiewnymi tkaninami. Nadmierna potliwość powoduje szybsze przesuszanie skóry, stąd konieczne jest odpowiednie dbanie o higienę.