Leczenie depresji – sprawdź metody, diagnostykę i sposoby na depresję. Jak wygląda terapia?

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) depresja należy do grupy czterech najpoważniejszych chorób na świecie. Według szacunków, zaburzenia depresyjne staną się najczęściej diagnozowaną chorobą na świecie do 2030 roku. Ta poważna choroba jest też jedną z głównych przyczyn samobójstw. To dlatego tak ważne jest dobre rozpoznanie objawów depresji, trafna diagnoza u specjalisty oraz wdrożenie wielokierunkowego leczenia zaburzeń depresyjnych. Równolegle do prowadzonego leczenia farmakologicznego stosuje się psychoterapię, dobraną odpowiednio wspólnie z lekarzem psychiatrą.

Temat depresji, choć często bagatelizowany, jest poważnym problemem. Nieleczona depresja wpływa zarówno na osobisty, jak i na społeczne funkcjonowanie. Odpowiednio wcześnie zauważone objawy depresyjne i obniżenie nastroju pozwalają na skuteczną diagnozę, co pomaga w dobraniu odpowiedniej terapii. Depresja diagnozowana jest przede wszystkim między 20. a 40. rokiem życia. Coraz częściej dotyka również dzieci i młodzież, a także osoby starsze.

Rozpoznanie pierwszych objawów depresji – do jakiego lekarza zgłosić się?

Osoby lub bliscy osób, którzy podejrzewają pojawienie się objawów depresji, zastanawiają się kto prowadzi leczenie depresji i do kogo należy zwrócić się po pomoc. Zawsze, kiedy pojawiają się niepokojące symptomy (m.in. obniżony nastrój, uczucie apatii i zmęczenia, zaburzenia snu, bóle głowy, smutek, niemożliwość cieszenia się z rzeczy, które dotychczas przynosiły radość, tzw. anhedonia) związane ze zdrowiem psychicznym, warto szukać pomoc u specjalisty. Wymienione objawy depresji powinny skłonić do rozpoczęcia diagnostyki i wdrożenia leczenia, mogą jednak wskazywać także na inne zaburzenia psychiczne. Dlatego tak ważne jest zwrócenie się o pomoc do specjalisty

Pierwsze kroki należy skierować do lekarza pierwszego kontaktu, który przeprowadzi wywiad z pacjentem i skieruje go do lekarza specjalisty do poradni zdrowia psychicznego. Należy udać się do lekarza psychiatry, który posiada odpowiednie kompetencje w zakresie diagnozowania różnych rodzajów zaburzeń depresyjnych oraz prowadzenia leczenia.

Jak wygląda diagnoza i rozpoznanie depresji?

Jak rozpoznać depresję? Jak odróżnić ją od „zwykłego” obniżenia nastroju? Wstępną diagnozę zaburzeń depresyjnych może postawić psychiatra już na podstawie odpowiedzi na kilka pytań, związanych z odczuwaniem smutku, przygnębienia, uczucia braku nadziei oraz osłabienia odczuwania przyjemności. Jeśli tego rodzaju objawy utrzymywały się przez dłużej niż dwa tygodnie, wówczas z dużym prawdopodobieństwem pacjent zmaga się z zaburzeniami depresyjnymi.

Podstawą do postawienia prawidłowej diagnozy jest szczegółowy wywiad lekarski, ocena stanu pacjenta oraz dokładne badania psychiatryczne. Pomocna jest także rozmowa z bliskimi i znajomymi pacjenta. Pomaga ocenić kondycję chorego oraz rodzaj zaburzeń depresyjnych.

W szczegółowym rozpoznaniu depresji, poza dokładnymi badaniami psychiatrycznymi, stosuje się specjalne testy i kwestionariusze, m.in. skalę Montgomery-Asberg, inwentarz depresji Becka czy skalę depresji Hamiltona. Są one dużą pomocą w ocenie stopnia nasilenia choroby oraz do monitorowania postępów leczenia.

Częścią rozpoznania depresji jest także ocena ogólnego stanu zdrowia pacjenta oraz przeprowadzenie szeregu badań laboratoryjnych. Wyniki tych badań pozwolą wykluczyć lub potwierdzić inne zaburzenia ogólnomedyczne, co pomoże ustalić przyczyny depresji lub inne dolegliwości współistniejące (np. zaburzenie pracy tarczycy: nadczynność lub niedoczynność). Zdarzają się przypadki, kiedy przyczyną depresji jest inna dolegliwość, np. choroba afektywna dwubiegunowa. To dlatego specjalista musi potwierdzić lub wykluczyć inne choroby podczas szczegółowej diagnostyki.

Specjalista oceni ryzyko wystąpienia depresji, ale przeprowadzi także badania w kierunku innych, możliwie współistniejących zaburzeń psychicznych (np. stanów lękowych, często towarzyszących obniżeniu nastroju).

Leczenie depresji to indywidualna współpraca z lekarzem

Chociaż z każdym rokiem wzrasta świadomość depresji, to wciąż wielu chorych ukrywa objawy choroby przed bliskimi i znajomymi, zmagając się z problemem bez specjalistycznej pomocy z zewnątrz. Tymczasem depresja, która znacząco obniża jakość życia chorego, może stanowić dla niego spore zagrożenie. Dlatego leczenie depresji jest konieczne – a umożliwiają je dostępne we współczesnej medycynie metody farmakologiczne i terapeutyczne. 

Zgodnie z aktualnymi publikacjami naukowymi, optymalnym sposobem leczenia depresji jest kompleksowe działanie, obejmujące zarówno farmakologię, jak i psychoterapię. Jak dowodzą badania, leczenie depresji jest najskuteczniejsze, gdy obie te metody są wdrażane jednocześnie i uzupełniająco wobec siebie. Należy pamiętać, że wyleczona depresja może nawrócić. Jeżeli towarzyszą jej inne zaburzenia psychiczne, chory może wymagać długotrwałego lub nieprzerwanego leczenia.

Na podstawie wyników badań, wywiadu lekarskiego i stanu pacjenta, specjalista wspólnie z chorym dobiera najlepiej dopasowane metody leczenia depresji. Ważna jest ścisła współpraca i okresowe badanie skuteczności terapii oraz wpływu stosowanych leków na stan pacjenta. 

Należy pamiętać, że leczenie depresji jest długotrwałe, a stosowanie leków przeciwdepresyjnych i psychoterapii obejmuje zazwyczaj jeszcze przynajmniej kilka tygodni lub miesięcy po stwierdzeniu wyraźnej poprawy u pacjenta. Jest to szczególnie ważne, jeśli u chorego zdiagnozowano zaburzenia depresyjne nawracające.

Sposoby leczenia depresji

Smutek, apatia, obniżenie nastroju, objawiające się spadkiem energii i brakiem radości z działania to objawy depresji wymagające leczenia. Podstawowe metody w walce z depresją to przede wszystkim leczenie farmakologiczne i psychoterapia. Prowadzone równolegle, wzajemnie uzupełniają się i ułatwiają wyjście pacjenta z choroby. 

Uzupełnieniem tych dwóch metod leczenia depresji jest psychoedukacja (rozmowy i poszerzanie wiedzy pacjenta na temat przyczyny depresji oraz sposobów radzenia sobie z nią), a jeśli leczenie farmakologiczne nie przynosi efektów, wówczas specjalista może zalecić stosowanie elektrowstrząsów.

Leki przeciwdepresyjne (farmakoterapia) – jak działają?

Leki na depresję dobierane są indywidualnie do objawów i stanu konkretnego pacjenta. Lekarz uwzględnia także choroby współistniejące, długotrwale stosowane inne leki oraz potencjalne ryzyko pojawienia się działań niepożądanych. Istotna jest też historia choroby pacjenta oraz ryzyko pojawienia się nawracających zaburzeń depresyjnych. Leki przeciwdepresyjne są przepisywane przez lekarza psychiatrę, w zdecydowanej większości są dostępne wyłącznie na receptę.

Leki przeciwdepresyjne stosuje się codziennie, przez dłuższy czas, zazwyczaj to przynajmniej okres 6 miesięcy. Pacjent przyjmuje je codziennie zgodnie z zaleceniami lekarza. Schemat leczenia depresji opiera się na rozpoczęciu terapii od mniejszej dawki początkowej i stopniowym zwiększaniu ilości leku aż do osiągnięcia optymalnej dla konkretnego pacjenta skutecznej dawki terapeutycznej. Pierwsze efekty leczenia są zazwyczaj widoczne po 2-4 tygodniach od rozpoczęcia stosowania leków.

Leki antydepresyjne zaliczają się do kilku grup, choć ich mechanizm działania jest podobny. Powodują wzrost stężenia neuroprzekaźników (serotoniny, noradrenaliny, dopaminy) w mózgu, co w konsekwencji prowadzi do stymulacji przekazywania impulsów pomiędzy komórkami nerwowymi. Odwracają proces, który uważany jest za przyczynę depresji, czyli zahamowanie neuroprzekaźnictwa i obniżenie poziomu neuroprzekaźników.

Leki przeciwdepresyjne należą do kilku grup substancji:

• selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) – m.in.: citalopram, escitalopram, fluoksetyna, fluwoksamina, paroksetyna i sertralina;
• selektywne inhibitory wychwytu noradrenaliny i serotoniny (SNRI) – zalicza się do nich wenlafaksynę, duloksetynę i milnacipran;
• trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD) – do grupy tej należą: amitryptylina, dezypramina, imipramina, klomipramina, nortryptylina i doksepina;
• inhibitory monoaminooksydazy (IMAO) np. moklobemid.

Działanie leków antydepresyjnych polega na modyfikacji stężenia kluczowych neuroprzekaźników w ośrodkowym układzie nerwowym. Leki przywracają równowagę chemiczną w mózgu i stymulują przekazywanie impulsów nerwowych.

Psychoterapia w depresji – jaką formę pomocy wybrać?

Psychoterapia w depresji pozwala choremu na lepsze zrozumienie choroby. Dzięki niej dowiaduje się, w jaki sposób i dlaczego uaktywniają się u niego negatywne myśli, emocje i zachowania prowadzące do stanów depresyjnych.

Terapia w gabinecie psychoterapeuty może stanowić uzupełnienie terapii farmakologicznej lub być prowadzona bez przyjmowania środków farmakologicznych. Do osiągnięcia pożądanych efektów, podobnie jak w przypadku zażywania leków antydepresyjnych, potrzebny jest czas.

Istnieją różne rodzaje terapii, które dobiera się do określonej sytuacji emocjonalnej pacjenta, a także do jego preferowanych sposobów rozwiązywania problemów.

Najskuteczniejszą terapią w leczeniu depresji jest terapia poznawczo-behawioralna (CBT). Jej główne cele to zmiana negatywnych wzorców myślowych i destruktywnych zachowań. Terapia ta jest skuteczna nie tylko w leczeniu depresji, ale również nerwicy, lęków napadowych, fobii, nerwicy natręctw czy stresu pourazowego.

Inną metodą jest terapia psychodynamiczna, która wywodzi się z nurtu psychoanalizy. Polega ona na odkryciu wspólnie z terapeutą przyczyn depresji i na pracy nad dokonaniem koniecznych zmian, które w konsekwencji pomogą wyjść z choroby. Celem jest wprowadzenie stałych zmian w sposobie myślenia i w życiu pacjenta, a proces ten może być długotrwały. Dlatego nie zaleca się tego rodzaju psychoterapii w przypadku bardzo silnej depresji.

W niefarmakologicznym leczeniu depresji wykorzystuje się również terapię interpersonalną. Koncentruje się ona na relacjach społecznych chorego na depresję. Podczas spotkań w gabinecie psychoterapeuty, pacjent pracuje nad poprawą komunikacji, rozwijaniem mocnych stron i podniesieniem samooceny. Terapia interpersonalna wykazuje wysoką skuteczność chorych odizolowanych od społeczeństwa i tych, którzy mają za sobą doświadczenie śmierci bliskiej osoby lub rozwodu.

Fototerapia – jak leczyć depresję sezonową?

W okresie jesienno-zimowym ryzyko depresji wyraźnie wzrasta. W wielu przypadkach spadek nastroju utrzymuje się przez kilka tygodni i zazwyczaj samoistnie przemija z pojawieniem się wiosny, dłuższych dni i większej ekspozycji na promienie słoneczne. W takich przypadkach rozwija się depresja sezonowa. Można z nią walczyć doraźnie, stosując domowe sposoby walki z depresją oraz fototerapię. Jednak jeśli epizody depresji nadal utrzymują się, a obniżony nastrój nie przemija, wówczas warto porozmawiać z lekarzem.

Fototerapia (leczenie światłem) jest bezpieczną i skuteczną metodą leczenia depresji sezonowej. Polega na zwiększonej i powtarzalnej ekspozycji na światło o określonej długości i natężeniu. Takie zabiegi światłem stosuje się powtarzalnie w zaleconych seriach.

Elektrowstrząsy – gdy nie działa farmakoterapia

W przypadku chorych na depresję, u których prawidłowo prowadzona farmakoterapia nie przyniosła efektów i objawy depresji nadal utrzymują się, wówczas lekarz może zalecić zastosowanie elektrowstrząsów. Obecnie zabiegi są bezpieczne i wykazują się dużą skutecznością.

Elektrowstrząsy to też metoda leczenia depresji stosowana w przypadkach, gdy podanie leków przeciwdepresyjnych nie jest wskazane, a stan pacjenta wymaga interwencji. Metodę tę stosuje się także, kiedy ciężka depresja i jej skutki zagrażają życiu pacjenta.

Ile trwa leczenie depresji?

Leczenie farmakologiczne powinno trwać co najmniej 6 miesięcy od momentu, kiedy pojawi się pierwszy epizod depresyjny. W zależności od reakcji pacjenta na terapię oraz ryzyka pojawienia się nawracających epizodów depresyjnych, lekarz psychiatra w porozumieniu z chorym ustala długość trwania terapii. 

Często także po stwierdzeniu wyraźnej poprawy, specjalista może zalecić jeszcze przez pewien czas stosowanie leków przeciwdepresyjnych. Zazwyczaj leczenie depresji trwa przynajmniej rok, a często dłużej.

Stałe przyjmowanie antydepresantów jest konieczne, jeżeli chory cierpi na zaburzenia depresyjne nawracające. Wieloletnie leczenie depresji przewlekłej jest działaniem profilaktycznym, obniżającym ryzyko ponownego rozwoju choroby w przyszłości.

Leczenie depresji – w domu czy hospitalizacja?

Jedną z kwestii dotyczących sposobu leczenia depresji jest to, czy powinna być ona leczona w modelu opieki ambulatoryjnej (pacjent przebywa w domu i okresowo udaje się na konsultacje do lekarza psychiatry), czy też chorego należy hospitalizować w oddziale całodobowym lub dziennym. Decyzja ta podejmowana jest na podstawie stanu klinicznego pacjenta. Obraz kliniczny nasilenia objawów choroby determinuje decyzję lekarza o konieczności podjęcia leczenia szpitalnego. Pod uwagę brane jest przede wszystkim ryzyko związane z bezpieczeństwem pacjenta, np. występujące myśli samobójcze i próby odebrania sobie życia.

Leczenie depresji w ciąży i po porodzie

Szacuje się, że depresja w ciąży dotyczy około 10-20% ciężarnych. Główne przyczyny depresji w ciąży to przede wszystkim intensywne i gwałtowne zmiany hormonalne, które zachodzą w ciele kobiety przez 9 miesięcy. Dochodzą do tego czynniki społeczne i kulturowe, takie jak: zmiany w życiu związane z macierzyństwem, wsparcie partnera czy sytuacja finansowa i zawodowa. Wysokie ryzyko rozwoju depresji w ciąży występuje u kobiet, które już wcześniej zmagały się z tego rodzaju zaburzeniami.

Leczenie depresji w ciąży opiera się przede wszystkim na indywidualnie prowadzonej psychoterapii i udziale w grupie wsparcia. Jeśli stan pacjentki na to powala, raczej unika się stosowania leków przeciwdepresyjnych w okresie ciąży, ponieważ mogą one powodować uszkodzenie płodu oraz wpływać na bezpieczny przebieg ciąży oraz na zdrowie dziecka po porodzie.

Obniżenie nastroju i inne objawy depresji mogą pojawić się także u kobiet po urodzeniu dziecka – to tzw. depresja poporodowa. W łagodnych przypadkach terapia polega na zastosowaniu psychoterapii, psychoedukacji i wsparcia psychologicznego. Metody niefarmakologiczne są szczególnie ważne w przypadku, gdy kobieta karmi piersią. Bowiem składniki wielu leków na depresję mogą przenikać do mleka kobiecego i mieć wpływ na zdrowie i prawidłowy rozwój dziecka. W bardziej nasilonym przypadku depresji poporodowej specjalista może zalecić stosowanie leków antydepresyjnych lub skierowanie na leczenie w warunkach szpitalnych.

Domowe leczenie depresji – naturalne sposoby wspierające leczenie

Chociaż w depresji najczęściej wykorzystuje się leczenie farmakologiczne i psychoterapię, to warto wspomóc się również naturalnymi metodami leczenia.

Dieta w depresji 

W walce z depresją pomocna okazać się może przede wszystkim zbilansowana dieta. Warto, aby w codziennym jadłospisie chorego znalazły się składniki, których niedobory obserwuje się w przebiegu depresji. To przede wszystkim: kwasy omega-3 oraz kwas foliowy, magnez, cynk i selen – obecne przede wszystkim w warzywach i owocach. Chorym na depresję zaleca się prowadzenie diety śródziemnomorskiej, która sprzyja prawidłowemu funkcjonowaniu jelitowej flory bakteryjnej.

Tryptofan to składnik, który bierze udział w produkty serotoniny (spadek poziomu tego neuroprzekaźnika jest jedną z przyczyn depresji). Warto włączyć do diety produkty bogate w tryptofan, takie jak: mięso indyka, ryby, orzechy i jaja. 

Do diety na depresję warto włączyć produkty takie jak:

• produkty pełnoziarniste
• zielone warzywa: szpinak, brokuły, sałata, brukselka
• olej i siemię lniane
• tłuste ryby morskie, takie jak makrela, halibut czy łosoś
• mleko, jaja, sery
• orzechy, pestki dyni.

Z jadłospisu warto usunąć żywność, która może nasilać objawy depresji. To przede wszystkim cukier, nasycone kwasy tłuszczowe i nienasycone kwasy tłuszczowe typu trans. Sprzyjają niestrawności i przyczyniają się do zaburzenia nastroju, dlatego należy ograniczyć ich udział w codziennych posiłkach. Należy unikać żywności wysoko przetworzonej i tłustego mięsa. Warto sięgać po produkty ekologiczne wolne od pozostałości pestycydów. 

Aktywność fizyczna i zdrowy sen w walce z depresją

Regularna i dopasowana do kondycji pacjenta aktywność fizyczna ma pozytywny wpływ na zdrowie psychiczne osób z depresją. Systematyczne ćwiczenia angażują ciało i umysł, dzięki czemu łagodzą symptomy choroby. Ruch podnosi też poziom serotoniny i dopaminy, które poprawiają samopoczucie przy obniżonym nastroju.

Udowodnione działanie w walce z depresją wykazuje również medytacja. Mindfulness, czyli tak zwany trening uważności, to doskonałe narzędzie uczące nas kontroli umysłu. Medytowanie wspomaga przy tym relaksację, poprawia koncentrację i wpływa na poprawę snu.

Nie bez znaczenia w leczeniu depresji jest również zdrowy i relaksujący sen. Odpowiednia jego dawka – minimum 7-8 godzin każdego dnia, łagodzi objawy choroby i pozytywnie wpływa na samopoczucie chorego. Zaburzenia snu są jednym z głównym symptomów choroby. Praca nad zapewnieniem odpowiedniej higieny i zdrowego, dającego wypoczynek snu jest ważna w celu zapobiegania pojawieniu się uczucia zmęczenia, apatii i przygnębienia.

Depresja lekooporna – jak ją leczyć?

W niektórych przypadkach u chorych może rozwinąć się depresja lekooporna, która polega na braku reakcji na dwa różne leki antydepresyjne, przyjmowane w maksymalnych dawkach i przez określony czas. 

W tym przypadku lekarz może zmienić leki antydepresyjne, dołączyć do nich środki zwiększające ich działanie lub zalecić terapię elektrowstrząsową. To trudne przypadki w tym rodzaju depresji, wymagające specjalnego podejścia lekarza, szczególnie gdy nasilone objawy zagrażają zdrowiu i życiu pacjenta.