Jak rozpoznać depresję sezonową? Poznaj objawy, leczenie, przyczyny i domowe sposoby

Najważniejsze informacje:

• Depresja to długotrwałe obniżenie nastroju połączone zwykle z innymi dolegliwościami, takimi jak poczucie zmęczenia, problemy z koncentracją, zaburzenia apetytu, czy bezsenność. Zaś depresja sezonowa ma cykliczny charakter — objawy nawracają w określonych porach roku.
• Najczęściej epizody depresyjne dotyczą sezonu jesienno-zimowego, co wiąże się z niedoborem światła słonecznego i proporcjami pomiędzy długością dnia i nocy.
• Skuteczną metodą leczenia depresji sezonowej jest fototerapia, psychoterapia, a niekiedy również farmakoterapia.

Depresja sezonowa to cyklicznie występujące obniżenie nastroju, często występujące wraz z innymi symptomami towarzyszącymi zaburzeniom afektywnym. Charakterystyczną cechą sezonowej depresji są nawroty objawów w określonych porach roku. Dowiedz się, jakie dolegliwości mogą sugerować występowanie zaburzenia. Jakie są przyczyny i sposoby leczenia depresji sezonowej?

Depresja sezonowa — co to jest i dlaczego się pojawia

Depresja sezonowa, określana również skrótem SAD (Seasonal Affective Disorder), tak jak „klasyczna” depresja, jest rodzajem zaburzenia afektywnego. Różnica polega na cykliczności występowania objawów. W depresji sezonowej nawroty wiążą się z konkretną porą roku. Najczęściej niepokojące symptomy pojawiają się w połowie jesieni lub na początku zimy i ustępują samoistnie wraz z początkiem wiosny. Przypadki depresji sezonowej letniej lub wiosennej zdarzają się bardzo rzadko.

Występowanie zjawiska sezonowej depresji jest dość powszechne i dotyczy wszystkich kontynentów. W strefach wyższych szerokości geograficznych dotyka większej części populacji (nawet 10 proc.) niż w strefach umiarkowanych (4 proc.), co wskazuje na związek pomiędzy zaburzeniem a intensywnością światła słonecznego.

Depresja sezonowa dotyczy przede wszystkim kobiet (4 razy częściej niż mężczyzn),  a pierwsze epizody pojawiają się zwykle pomiędzy 20. a 30. rokiem życia.

Przyczyny depresji sezonowej

Ponieważ zaburzenie dotyczy najczęściej okresu jesienno-zimowego, uznaje się, że głównym czynnikiem odpowiedzialnym za występowanie depresji sezonowej jest niedobór światła słonecznego. Podejrzewa się również, że pewne znaczenie mają skłonności genetyczne, ale jak dotąd nie znaleziono mutacji, która mogłaby odpowiadać za predyspozycje do pojawiania się zaburzenia.

Badania wykazały, że w przebiegu depresji sezonowej, tak jak w typowej, klasycznej depresji, poziom serotoniny w mózgu jest wyraźnie obniżony.

Serotonina jest jednym z głównych neuroprzekaźników, który odpowiada m.in. za regulację nastroju, samopoczucia, snu i nazywana jest hormonem szczęścia. Jej niedobór odpowiada za występowanie poważnych zaburzeń funkcjonowania.

Na aktywność serotoniny może wpływać witamina D, której wytwarzanie jest związane z oddziaływaniem promieniowania słonecznego na skórę. Niedobór słońca w okresie jesienno-zimowym może doprowadzać do deficytu witaminy D w organizmie, przyczyniać się do obniżenia nastroju i pośrednio wpływać na występowanie depresji sezonowej.

Depresja sezonowa — objawy

Depresja sezonowa jest zaburzeniem podobnym do typowej depresji, dlatego nie ma znaczących różnic pomiędzy objawami w obu przypadłościach. Istotna jest ta związana z cyklicznym charakterem nawrotów, sezonowością ich pojawiania się i remisji w innych porach roku. Dodatkowo zauważa się, że zwykle w depresji sezonowej obserwuje się wzrost apetytu (szczególnie na węglowodany) oraz brak energii występujący przed spadkiem nastroju, a w depresji klasycznej zazwyczaj mamy do czynienia z odwrotną sytuacją.

Wśród objawów depresji (sezonowej) wymienia się:

• obniżenie nastroju (przygnębienie, smutek, niska samoocena, poczucie winy);
• problemy z odczuwaniem przyjemności (nawet w trakcie czynności, które dotąd wywoływały radość);
• przewlekłe zmęczenie (zmniejszenie energii, kłopoty z wykonywaniem codziennych zajęć);
• zaburzenia snu (bezsenność lub nadmierna senność);
• problemy z koncentracją;
• poczucie braku perspektyw, obawa o przyszłość;
• zaburzenia apetytu;
• myśli samobójcze (w ciężkich przypadkach).

Depresja sezonowa — test i diagnostyka

Specjaliści przestrzegają przed samodzielnym diagnozowaniem chorób i zaburzeń. Dostępne w internecie testy na depresję mają charakter ogólny i nie są w stanie wychwycić niuansów pomiędzy zaburzeniami. 

Jeśli chcesz przekonać się, czy dotyczy Cię problem depresji, zadaj sobie dwa pytania:

1. Czy ostatnio (w ciągu 4 tygodni) często odczuwasz smutek, przygnębienie i trudno Ci z nadzieją myśleć o przyszłości?
2. Czy ostatnio (w ciągu 4 tygodni) masz problemy z odczuwaniem przyjemności, zaangażowaniem się, skoncentrowaniem na konkretnych czynnościach?

Jedna odpowiedź twierdząca jest wskazaniem do konsultacji ze specjalistą. Psychiatra posiada odpowiednie kwalifikacje oraz ma do dyspozycji sprofilowane, ścisłe testy i skale, które umożliwiają mu rozpoznanie lub wykluczenie określonych zaburzeń. Kluczowa jest jednak rozmowa i obserwacja zachowań pacjenta.

Lekarz może zdiagnozować depresję u pacjenta, który zgłasza, że przez ostatnie dwa tygodnie cierpi na (wystarczą 2 z 3 objawów):

• obniżenie nastroju;
• nieumiejętność odczuwania radości;
• zmniejszenie energii;

oraz występują u niego przynajmniej 2 z objawów dodatkowych:

• trudności z koncentracją;
• niska samoocena;
• trudności z patrzeniem w przyszłość;
• poczucie winy;
• problemy ze snem;
• zaburzenia apetytu;
• myśli autodestrukcyjne.

Rozpoznanie depresji sezonowej opiera się o informację uzyskaną od pacjenta, dotyczącą występowania dolegliwości tylko w określonej porze roku np. w sezonie jesienno-zimowym.

Depresja sezonowa — jak sobie radzić z przypadłością

Chociaż cechą charakterystyczną sezonowej depresji jest to, że samoistnie ustępuje (np. wraz z początkiem wiosny), nie należy jej bagatelizować, ponieważ znaczne nasilenie objawów może nie tylko uniemożliwiać codzienne funkcjonowanie, ale może również stanowić zagrożenie życia (rosnące ryzyko samobójstwa). Dlatego, jeśli u siebie lub u swoich bliskich zauważasz symptomy depresji, koniecznie skontaktuj się ze specjalistą.

Depresja sezonowa — leczenie

Można wyróżnić cztery sposoby postępowania po rozpoznaniu depresji sezonowej.

1. Fototerapia — metoda stosowana od lat 80. XX wieku. Pacjentów poddaje się oddziaływaniu światła emitowanego przez lampy do fototerapii o natężeniu światła od 2500 do 10 000 luksów. Czas naświetlania waha się od 30 do 120 min/dzień, w zależności od natężenia światła. Fototerapia trwa od 2 do 3 tygodni i prowadzi do obniżenia stężenia melatoniny, której nadmiar jest depresjogenny. Fototerapia przynosi szybkie, ale nie długotrwałe efekty.
2. Psychoterapia — za szczególnie pomocną uznaje się terapię behawioralno-poznawaczą (CBT). Jej zadaniem jest nauczenie pacjentów radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Niektóre ośrodki psychoterapeutyczne mają w ofercie terapię skierowaną wyłącznie do osób doświadczających depresji sezonowej (CBT-SAD). Jej istotną częścią jest zaplanowanie sobie angażujących zajęć (aktywacja behawioralna), zapobiegających jesienno-zimowemu zmniejszeniu aktywności. Efekty psychoterapii nie są natychmiastowe, ale w przeciwieństwie do fototerapii przynoszą długotrwałe korzyści. Nie ma przeciwwskazań do łączenia obu metod.
3. Farmakoterapia — ponieważ w depresji sezonowej, podobnie jak w klasycznej, obserwuje się zaburzenia aktywności serotoniny, w leczeniu farmakologicznym stosuje się przede wszystkim selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (np. Asertin 50, Asentra, Sertagen, Fluoksetyna EGIS, Citaxin, Paroxetine Vitama). W profilaktyce nawrotów depresji sezonowej stosuje się również inhibitor zwrotnego wychwytu dopaminy i noradrenaliny — bupropion (np. Wellbutrin XR, Bupropion Neuraxpharm). Ze względu na pośredni związek pomiędzy występowania depresji sezonowej a niedoborem witaminy D, zaleca się jej suplementację w okresie jesienno-zimowym. Dawki powinny być dostosowane do indywidualnych potrzeb pacjenta. 
4. Domowe sposoby — depresji nie da się wyleczyć samodzielnie, ale istnieje kilka sposobów mogących wpłynąć na zmniejszenie dokuczliwych objawów. Ponieważ w żaden sposób nie kolidują z pozostałymi, profesjonalnymi metodami leczenia sezonowej depresji, mogą mieć charakter wspomagający. Wśród domowym sposobów można wyróżnić:

• aktywność fizyczną (czasami trudno zmusić się do jakiegokolwiek wysiłku, ale naprawdę warto np. pójść na spacer);
• zdrową, zrównoważoną dietę (szczególnie bogatą w tłuste ryby, oleje roślinne, jaja, orzechy i nasiona, węglowodany złożone);
• nasłonecznienie — korzystaj ze słońca, kiedy tylko się pojawi, a jeśli to możliwe wyjedź na parę dni gdzieś, gdzie go nie brakuje (możesz np. zaplanować wcześniej wakacje w listopadzie);
• dbanie o relacje międzyludzkie — bezpośredni kontakt z drugim człowiekiem poprawia nastrój.

Ile trwa depresja sezonowa?

Epizod depresyjny trwa zazwyczaj od kilku do kilkunastu tygodni. Depresja jesienno-zimowa może się przedłużyć w przypadku szczególnie niekorzystnych warunków atmosferycznych. Należy pamiętać, że depresja sezonowa ma charakter nawracający, dlatego trudno mówić o wyleczeniu, nawet po ustąpieniu objawów.

Wielomiesięczna terapia behawioralno-poznawcza ma szansę przynieść pacjentom długotrwałe korzyści i w znacznym stopniu poprawić poziom ich funkcjonowania w sezonie depresyjnym.

Wiedza o tym, kiedy zazwyczaj pojawiają się dolegliwości (depresja sezonowa wiosenna, letnia, jesienno-zimowa) daje pacjentowi szanse na odpowiednie przygotowanie, podjęcie działań minimalizujących ryzyko wystąpienia ciężkiego lub długo trwającego epizodu.

W przypadku depresji jesiennej objawy mogą być lżejsze u pacjentów korzystających profilaktycznie z fototerapii, suplementujących witaminę D oraz wykorzystujących domowe sposoby walki z depresją.