Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD) – co to, objawy, leczenie

Najważniejsze informacje:

• Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD) to przewlekłe zaburzenie psychiczne charakteryzujące się nawracającymi epizodami manii (lub hipomanii) i depresji, które przeplatają się z okresami remisji. Choroba ma cykliczny przebieg z różnym nasileniem objawów i indywidualnym czasem trwania epizodów.
• Choroba obejmuje dwa przeciwstawne stany: manię/hipomanię (podwyższony, euforyczny lub drażliwy nastrój, wzmożona aktywność, impulsywność) oraz depresję (obniżony nastrój, anhedonia, zmęczenie, myśli samobójcze). Hipomania to łagodniejsza forma manii, a epizody mogą także się mieszać.
• ChAD ma złożone podłoże genetyczne, neurobiologiczne (dysregulacja neuroprzekaźników, zaburzenia struktur mózgu, oś HPA, procesy zapalne) oraz środowiskowe (stres, używki, zaburzenia rytmu snu), które razem wpływają na rozwój i przebieg choroby.
• Objawy choroby różnią się w zależności od fazy. Mania obejmuje m.in. podwyższony nastrój, gonitwę myśli, impulsywność, natomiast depresja – smutek, beznadzieję, trudności koncentracji, myśli samobójcze. Diagnostyka opiera się głównie na wywiadzie klinicznym, wspomaganym badaniami wykluczającymi inne choroby oraz testami psychologicznymi.
• ChAD często mylona jest z depresją jednobiegunową i schizofrenią. Kluczowe jest rozpoznanie epizodów manii/hipomanii w historii pacjenta, ponieważ leczenie i rokowanie różnią się w zależności od rozpoznania. W ChAD objawy psychotyczne są zgodne z nastrojem, a w schizofrenii dominują objawy psychotyczne niezależne od nastroju.

Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD), znana również jako psychoza maniakalno-depresyjna, to zespół zaburzeń psychicznych, które znacząco wpływają na nastrój, energię i poziom aktywności. Charakteryzują się naprzemiennymi epizodami manii (lub hipomanii) i depresji, rozdzielonymi okresami remisji lub stabilnego nastroju. Dowiedz się, na czym polega ta choroba, są jej objawy i jak żyć ze zdiagnozowaną chorobą afektywną dwubiegunową.

Co to jest choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD)?

Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD), znana również jako zaburzenie dwubiegunowe lub bipolar, to grupa przewlekłych zaburzeń psychicznych, charakteryzujących się nawracającymi epizodami zaburzeń nastroju. Epizody te obejmują zarówno stany podwyższonego nastroju (mania lub hipomania), jak i obniżonego nastroju (depresja). Pomiędzy epizodami mogą występować okresy remisji, czyli ustąpienia objawów, choć u niektórych pacjentów mogą utrzymywać się objawy rezydualne.

W klasyfikacji ICD-10 choroba afektywna dwubiegunowa jest umieszczona w sekcji F31 jako Zaburzenie afektywne dwubiegunowe. 

Na czym polega dwubiegunowość w ChAD?

Dwubiegunowość w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej odnosi się do występowania 2 przeciwstawnych biegunów nastroju: manii (lub hipomanii) i depresji. Dolegliwości, jakie pojawiają się w spektrum choroby afektywnej dwubiegunowej, doświadczane są naprzemiennie, z różnym nasileniem i częstotliwością.

• Biegun maniakalny/hipomaniakalny – charakteryzuje się nienaturalnie podwyższonym, euforycznym lub drażliwym nastrojem, wzmożoną aktywnością, zmniejszoną potrzebą snu, gonitwą myśli, wzmożoną gadatliwością, poczuciem wielkości i impulsywnością. W manii objawy są znacznie nasilone, często prowadzą do poważnych problemów w funkcjonowaniu i mogą wiązać się z objawami psychotycznymi (np. urojeniami, halucynacjami). Hipomania jest łagodniejszą formą manii, gdzie objawy są mniej nasilone i zazwyczaj nie prowadzą do tak drastycznych konsekwencji.
• Biegun depresyjny – charakteryzuje się obniżonym nastrojem, utratą zainteresowań i przyjemności (anhedonia), zmęczeniem, zaburzeniami snu i apetytu, poczuciem winy i beznadziei, trudnościami w koncentracji, myślami samobójczymi. Objawy te są podobne do objawów depresji jednobiegunowej, jednak w kontekście ChAD są częścią szerszego cyklu zmian nastroju.

Dwubiegunowość oznacza, że pacjent nie doświadcza ciągłego stanu obniżonego nastroju (jak w depresji jednobiegunowej), lecz cykliczne wahania między tymi skrajnościami. Okresy stabilnego nastroju (eutymii) mogą być krótkie lub długie, w zależności od indywidualnego przebiegu choroby.

Choroba afektywna dwubiegunowa – przyczyny

Przyczyny choroby afektywnej dwubiegunowej są złożone i obejmują zarówno czynniki genetyczne, biologiczne, jak i środowiskowe. Najważniejsze przyczyny choroby dwubiegunowej to:

• czynniki genetyczne – ChAD jest zaburzeniem o silnym podłożu genetycznym. Ryzyko zachorowania jest znacznie wyższe u osób, których krewni pierwszego stopnia cierpią na tę chorobę. Badania wskazują na poligeniczny charakter dziedziczenia, co oznacza, że za predyspozycje odpowiada wiele genów, a nie jeden konkretny gen;
• czynniki neurobiologiczne – istotną rolę odgrywają tu takie mechanizmy jak:
  • dysregulacja neuroprzekaźników – uważa się, że zaburzenia równowagi neuroprzekaźników w mózgu, takich jak dopamina, noradrenalina, serotonina i GABA, odgrywają bardzo ważną rolę w patogenezie choroby afektywnej dwubiegunowej. Nadmierna aktywność dopaminergiczna może być związana z epizodami manii, natomiast niedobory serotoniny i noradrenaliny z depresją;
  • zaburzenia w strukturze i funkcjonowaniu mózgu – badania neuroobrazowe wskazują na pewne różnice w objętości i aktywności niektórych obszarów mózgu u osób z ChAD, w tym w obszarach odpowiedzialnych za regulację emocji (np. kora przedczołowa, ciało migdałowate, hipokamp). Stwierdza się również zaburzenia w połączeniach neuronalnych i sieciach mózgowych;
  • dysfunkcja osi podwzgórze-przysadka-nadnercza – oś HPA odpowiada za reakcję organizmu na stres. U osób z objawami choroby afektywnej często obserwuje się dysregulację tej osi, co prowadzi do podwyższonego poziomu kortyzolu i może przyczyniać się do nawrotów choroby;
  • procesy zapalne i stres oksydacyjny – coraz więcej dowodów wskazuje na udział procesów zapalnych i stresu oksydacyjnego w patogenezie ChAD, wpływając na funkcjonowanie neuronów i plastyczność mózgu;
• czynniki środowiskowe – choć genetyka i aspekty neurobiologiczne są najważniejsze w przypadku choroby afektywnej, czynniki środowiskowe mogą prowokować lub modyfikować przebieg choroby u osób predysponowanych. Należą do nich:
  • stresujące wydarzenia życiowe – trauma, utrata bliskiej osoby, trudności finansowe;
  • stosowanie substancji psychoaktywnych – nadużywanie alkoholu, narkotyków (zwłaszcza stymulantów) może wywołać epizody manii lub depresji, a także pogorszyć przebieg choroby;
  • zaburzenia rytmu okołodobowego – nieregularny sen, praca zmianowa, jet lag mogą destabilizować nastrój i wywoływać epizody depresyjne.

Choroba dwubiegunowa – objawy

Objawy ChAD są bardzo zróżnicowane i zależą od fazy choroby.

Epizody maniakalne

Epizod maniakalny to okres utrzymującego się, nienaturalnie podwyższonego, ekspansywnego lub drażliwego nastroju, połączony ze wzmożoną aktywnością i energią. Objawy choroby dwubiegunowej z objawami maniakalnymi trwają co najmniej tydzień i są na tyle nasilone, że znacząco zaburzają funkcjonowanie. Mogą obejmować:

• nastrój – uporczywie podwyższony, euforyczny, nieadekwatny do sytuacji. Często występuje też silna drażliwość, gniew, agresja;
• aktywność – wzmożona aktywność celowa lub bezcelowa, trudność w usiedzeniu w miejscu, pobudzenie psychoruchowe;
• mowa – przyspieszone tempo mowy, przechodzenie z tematu na temat, trudności w przerwaniu wypowiedzi;
• myślenie – gonitwa myśli, przeskakiwanie z jednego pomysłu na drugi, poczucie wielkości, urojenia wielkościowe (np. przekonanie o posiadaniu specjalnych mocy, bogactwa, sławy), urojenia prześladowcze (w cięższych epizodach);
• sen – znacznie zmniejszona potrzeba snu (np. spanie tylko 2-3 godziny na dobę) bez odczuwania zmęczenia;
• apetyt – zwiększony apetyt lub całkowity jego brak;
• zachowanie – impulsywność, podejmowanie ryzykownych decyzji (finansowych, seksualnych), lekkomyślność, zakupoholizm, nieprzemyślane inwestycje, zwiększone libido;
• objawy psychotyczne – w ciężkich epizodach manii mogą pojawić się objawy psychotyczne, takie jak urojenia (najczęściej wielkościowe, rzadziej prześladowcze) lub halucynacje (słuchowe, rzadziej wzrokowe).

Hipomania

Hipomania to łagodniejsza forma manii. Objawy są podobne, ale mniej nasilone i trwają co najmniej 4 dni. Nie prowadzą do znacznego upośledzenia funkcjonowania i nie występują objawy psychotyczne. Osoby w hipomanii mogą być bardziej produktywne, kreatywne, towarzyskie, ale ich nastrój jest wyraźnie zmieniony w stosunku do zwykłego stanu.

Epizody depresyjne

Epizod depresyjny w ChAD jest podobny do epizodu depresji jednobiegunowej. Objawy choroby afektywnej dwubiegunowej z epizodami depresyjnymi trwają co najmniej 2 tygodnie i obejmują:

• nastrój – utrzymujące się obniżenie nastroju, smutek, płaczliwość, pustka emocjonalna;
• anhedonia – utrata zainteresowania i przyjemności z aktywności, które wcześniej sprawiały radość;
• zmęczenie – znaczący spadek energii, chroniczne zmęczenie, brak sił do wykonywania codziennych czynności;
• zaburzenia snu – bezsenność (trudności z zasypianiem, wczesne budzenie się) lub nadmierna senność (hipersomnia);
• zaburzenia apetytu – zmniejszony apetyt i utrata masy ciała lub zwiększony apetyt i przyrost masy ciała;
• poczucie winy i beznadziei – nadmierne poczucie winy i beznadziei;
• trudności w koncentracji – problemy z uwagą, pamięcią, podejmowaniem decyzji;
• myśli samobójcze – nawracające myśli o śmierci, plany samobójcze, próby samobójcze (ryzyko samobójstwa w ChAD jest znacząco zwiększone, zwłaszcza w fazie depresji i epizodów mieszanych);
• pobudzenie lub zahamowanie psychoruchowe – może występować spowolnienie ruchowe (wolniejsze ruchy, mowa) lub pobudzenie (niepokój, niemożność usiedzenia w miejscu);
• objawy psychotyczne – w ciężkich epizodach depresyjnych mogą pojawić się urojenia (np. winy, kary, ubóstwa, choroby) lub halucynacje.

Epizody mieszane

Epizod mieszany to stan, w którym objawy manii/hipomanii i depresji występują równocześnie lub szybko po sobie, przez co najmniej tydzień. Pacjent może doświadczać zarówno podwyższonego nastroju i energii, jak i smutku, drażliwości i myśli samobójczych. Są to epizody szczególnie trudne i niebezpieczne, ze względu na wysokie ryzyko samobójstwa.

Choroba afektywna dwubiegunowa – przebieg

Przebieg ChAD jest zazwyczaj przewlekły i nawracający, z okresami zaostrzeń i remisji. Częstotliwość i nasilenie epizodów są bardzo indywidualne.

• Choroba charakteryzuje się cyklicznymi zmianami nastroju. Długość cyklu może być różna – od kilku dni do wielu miesięcy lub nawet lat.
• Pomiędzy epizodami mogą występować okresy remisji, w których pacjent odzyskuje pełne funkcjonowanie. Niestety, u niektórych pacjentów mogą utrzymywać się łagodne objawy resztkowe, takie jak trudności z koncentracją, anhedonia czy drażliwość.
• Bez leczenia epizody mogą stawać się częstsze, dłuższe i cięższe. Każdy kolejny epizod może zwiększać ryzyko wystąpienia kolejnego.
• Choroba afektywna znacząco wpływa na życie pacjenta, prowadząc do problemów w relacjach międzyludzkich, utraty pracy, problemów finansowych, a w skrajnych przypadkach do hospitalizacji.

Jak rozpoznać chorobę dwubiegunową? Testy, badania

Rozpoznanie ChAD opiera się przede wszystkim na szczegółowym wywiadzie klinicznym z pacjentem i, jeśli to możliwe, z jego rodziną lub bliskimi. Nie ma jednego specyficznego testu laboratoryjnego ani badania obrazowego, które mogłoby jednoznacznie zdiagnozować ChAD. Diagnoza jest stawiana na podstawie kryteriów diagnostycznych zawartych w klasyfikacjach ICD-10 lub DSM-5.

Testy i badania (pomocnicze)

Choć nie ma specyficznych testów diagnostycznych dla ChAD, wykonuje się szereg badań, aby wykluczyć inne schorzenia (np. niedoczynność/nadczynność tarczycy, guzy mózgu, padaczka, stwardnienie rozsiane, niektóre infekcje, niedobory witamin), a także ocenić ogólny stan zdrowia pacjenta.

Badania krwi:

• Morfologia krwi z rozmazem w celu oceny ogólnego stanu zdrowia.
• Badania funkcji tarczycy (TSH, fT3, fT4), ponieważ zaburzenia tarczycy mogą imitować objawy ChAD.
• Elektrolity (Na, K, Ca, Mg) – zaburzenia elektrolitowe mogą wpływać na nastrój i funkcjonowanie mózgu.
• Poziom witamin (np. B12, D) – ich niedobory mogą wpływać na samopoczucie.
• Badania funkcji wątroby i nerek – niezbędne przed rozpoczęciem leczenia lekami stabilizującymi nastrój, które mogą obciążać te organy (np. lit, walproiniany).
• Poziom litu we krwi – jeśli pacjent jest leczony litem, regularne monitorowanie jego poziomu jest kluczowe dla bezpieczeństwa i skuteczności leczenia.

Badania obrazowe mózgu

Badania, takie jak tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny, zazwyczaj nie są rutynowo wykonywane w diagnostyce ChAD, ale mogą być wskazane w przypadku podejrzenia zmian strukturalnych mózgu, które mogłyby tłumaczyć objawy psychiczne. Przydatne może być też badanie EEG, w celu różnicowania choroby z padaczką.

Testy psychologiczne/psychiatryczne

• Skale oceny nastroju – mogą być używane do obiektywizacji nasilenia objawów, choć nie służą do stawiania diagnozy (np. Skala Manii Younga – YMRS, Skala Depresji Hamiltona – HAM-D).
• Kwestionariusze przesiewowe, np. Mood Disorder Questionnaire (MDQ) – narzędzie przesiewowe, które może pomóc zidentyfikować osoby z prawdopodobieństwem ChAD i skierować je do dalszej diagnostyki. Nie służy do ostatecznej diagnozy.

Jak odróżnić zaburzenie dwubiegunowe od innych chorób?

Różnicowanie ChAD od innych zaburzeń psychicznych jest niezbędne dla właściwego leczenia i stanowi jedno z największych wyzwań diagnostycznych w psychiatrii. Szczególnie trudne jest odróżnienie ChAD od depresji jednobiegunowej, a także od niektórych zaburzeń ze spektrum schizofrenii.

Odróżnienie od depresji jednobiegunowej

To najczęstsze wyzwanie diagnostyczne, ponieważ pacjenci z ChAD często zgłaszają się do lekarza w fazie depresji, a epizody manii/hipomanii mogą być niezauważone przez pacjenta lub bagatelizowane.

Bardzo ważne jest w tym przypadku dopytywanie o historię epizodów podwyższonego nastroju (manii/hipomanii), nawet jeśli pacjent aktualnie jest w depresji.

Odróżnienie do schizofrenii i zaburzeń schizoafektywnych

• Schizofrenia – główną cechą choroby są uporczywe objawy psychotyczne (urojenia, halucynacje, dezorganizacja myślenia i mowy, objawy negatywne) trwające co najmniej 6 miesięcy, przy czym zaburzenia nastroju są albo nieobecne, albo mają charakter przemijający i są wtórne do psychozy. W schizofrenii funkcjonowanie społeczne i zawodowe ulega znacznemu pogorszeniu, a objawy psychotyczne są dominujące.
• Zaburzenie schizoafektywne (ICD-10: F25) – jest to zaburzenie, w którym równocześnie występują wyraźne objawy zaburzeń nastroju (depresyjne lub maniakalne/mieszane) i objawy psychotyczne typowe dla schizofrenii. Kluczowe jest to, że objawy psychotyczne występują również w okresach, gdy objawy zaburzeń nastroju są minimalne lub nieobecne, przez co najmniej dwa tygodnie. Jest to swoisty „pomost” między ChAD a schizofrenią.

Co ważne, w ChAD dominują objawy zaburzeń nastroju, a objawy psychotyczne (jeśli występują) są zazwyczaj zgodne z nastrojem (np. urojenia wielkościowe w manii, urojenia winy w depresji) i pojawiają się tylko w czasie epizodów. W schizofrenii dominują objawy psychotyczne, często niezgodne z nastrojem. W zaburzeniu schizoafektywnym współistnieją oba rodzaje objawów, przy czym psychotyczne występują niezależnie od nastroju.

ChAD ma charakter cykliczny, z wyraźnymi okresami remisji. Schizofrenia charakteryzuje się przewlekłym przebiegiem z często utrzymującymi się objawami resztkowymi i znacznym pogorszeniem funkcjonowania. Zaburzenie schizoafektywne jest również przewlekłe, ale charakteryzuje się epizodami zaostrzeń, w których występują zarówno objawy nastroju, jak i psychozy.

Choroba dwubiegunowa – leczenie

Leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej jest procesem złożonym, długotrwałym i prowadzonym indywidualnie dla każdego pacjenta. Jego celem jest stabilizacja nastroju, zapobieganie nawrotom, minimalizowanie objawów i poprawa jakości życia pacjenta. Leczenie obejmuje farmakoterapię, psychoterapię i psychoedukację.

Psychoterapia

Psychoterapia jest kluczowym elementem kompleksowego leczenia ChAD, uzupełniającym farmakoterapię. Pomaga pacjentom radzić sobie z chorobą, rozpoznawać wczesne objawy nawrotu, poprawiać funkcjonowanie społeczne i redukować stres.

• Psychoedukacja – niezbędna zarówno w leczeniu, jak i profilaktyce choroby afektywnej dwubiegunowej. Ma na celu dostarczenie pacjentowi i jego rodzinie wiedzy na temat choroby (objawy, przyczyny, przebieg, leczenie), co zwiększa zaangażowanie w terapię i umiejętność radzenia sobie z objawami.
• Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) – pomaga pacjentom identyfikować i zmieniać negatywne schematy myślenia i zachowania, które mogą przyczyniać się do pogorszenia nastroju lub nawrotów. Uczy strategii radzenia sobie ze stresem, regulacji emocji i poprawy funkcjonowania.
• Terapia interpersonalna i rytmów społecznych (IPSRT) – skupia się na poprawie rytmów okołodobowych (sen, aktywność), które są często zaburzone w ChAD, oraz na poprawie relacji interpersonalnych, które mogą być czynnikiem wyzwalającym nawroty.
• Terapia skoncentrowana na rodzinie (FFT) – włącza rodzinę w proces leczenia, edukuje ją na temat choroby, poprawia komunikację i pomaga w rozwiązywaniu konfliktów, co może zmniejszyć ryzyko nawrotów.

Pozostałe metody leczenia

W niektórych przypadkach, szczególnie w ciężkich i lekoopornych epizodach, mogą być stosowane inne metody:

• Terapia elektrowstrząsowa (EW) – skuteczna w leczeniu ciężkiej depresji dwubiegunowej, ciężkiej manii, a także epizodów mieszanych, zwłaszcza gdy inne metody zawiodły lub gdy istnieje wysokie ryzyko samobójstwa.
• Stymulacja magnetyczna mózgu (rTMS) – nowa metoda, która może być rozważana w leczeniu depresji dwubiegunowej.
• Światłoterapia – może być pomocna w depresji sezonowej u niektórych pacjentów z ChAD.

Leki na chorobę afektywną dwubiegunową

Farmakoterapia jest podstawą leczenia ChAD. Główne grupy leków stosowanych w ChAD to:

• Leki stabilizujące nastrój (normotymiki) – leki pierwszego rzutu zarówno w leczeniu ostrych epizodów, jak i w profilaktyce nawrotów. Zalicza się do nich:
  • lit (Li) – najlepiej przebadany i najskuteczniejszy lek w profilaktyce nawrotów, zarówno manii, jak i depresji. Wykazuje również działanie przeciwmaniakalne i zmniejsza ryzyko samobójstwa. Wymaga regularnego monitorowania stężenia we krwi ze względu na wąski indeks terapeutyczny;
  • walproiniany (kwas walproinowy, walproinian sodu) – skuteczne w leczeniu ostrych epizodów manii i w profilaktyce, zwłaszcza w przypadku szybkiej cykliczności i epizodów mieszanych;
  • karbamazepina – skuteczna w leczeniu manii i w profilaktyce, szczególnie w przypadku szybkiej cykliczności;
  • lamotrygina – skuteczna przede wszystkim w profilaktyce epizodów depresyjnych w ChAD, ma mniejsze działanie przeciwmaniakalne.
• Leki przeciwpsychotyczne (atypowe) – wiele atypowych leków przeciwpsychotycznych ma udowodnione działanie stabilizujące nastrój i jest stosowanych zarówno w leczeniu ostrych epizodów (zwłaszcza manii z objawami psychotycznymi, a także depresji dwubiegunowej), jak i w profilaktyce. Są to m.in.:
  • kwetiapina – skuteczna w leczeniu depresji dwubiegunowej, manii i w profilaktyce;
  • olanzapina – wskazana w manii (szczególnie z objawami psychotycznymi) i w profilaktyce;
  • arypiprazol – zalecany w manii i w profilaktyce;
  • lurasidon – wspiera leczenie depresji dwubiegunowej;
  • klozapina – stosowana w przypadkach opornych na leczenie.
• Leki przeciwdepresyjne – stosowanie leków przeciwdepresyjnych w ChAD jest kontrowersyjne i wymaga dużej ostrożności. Mogą one wywołać epizody manii/hipomanii lub przyspieszyć cykliczność. Zazwyczaj są stosowane tylko w ciężkich epizodach depresyjnych i to zawsze w skojarzeniu z lekiem stabilizującym nastrój/przeciwpsychotycznym, pod ścisłą kontrolą lekarza. Preferowane są takie leki jak np. bupropion.
• Leki nasenne i anksjolityczne (np. benzodiazepiny) – stosowane krótkoterminowo w celu złagodzenia bezsenności, lęku lub pobudzenia, szczególnie na początku leczenia, zanim zaczną działać leki stabilizujące nastrój.

Czy osoby z ChAD mogą prowadzić normalne życie?

ChAD jest chorobą przewlekłą, jednak wielu pacjentów może prowadzić satysfakcjonujące i produktywne życie. Wymaga to zaangażowania w leczenie i odpowiedniej strategii radzenia sobie z objawami. Szczególnie ważne jest:

• przestrzeganie zaleceń terapeutycznych – regularne przyjmowanie leków zgodnie z zaleceniami lekarza jest niezbędne. Samodzielne odstawianie lub modyfikowanie dawek leków jest jedną z głównych przyczyn nawrotów;
• aktywna psychoterapia i psychoedukacja – zrozumienie choroby, nauka rozpoznawania wczesnych objawów nawrotu i rozwijanie umiejętności radzenia sobie ze stresem i wyzwaniami życiowymi;
• regularne wizyty u psychiatry – monitorowanie stanu zdrowia, dostosowywanie leczenia, reagowanie na ewentualne działania niepożądane leków;
• utrzymywanie zdrowego stylu życia, w tym regularny sen, unikanie substancji psychoaktywnych, zbilansowana dieta oraz regularna aktywność fizyczna;
• wsparcie społeczne – bliscy mogą pomóc w rozpoznaniu objawów nawrotu i zachęcić do szukania pomocy;
• akceptacja choroby – ważne jest zrozumienie, że ChAD jest przewlekłą chorobą, która wymaga stałej uwagi, ale nie definiuje całej osoby.

Wielu ludzi z ChAD osiąga sukcesy zawodowe, buduje trwałe relacje, zakłada rodziny i realizuje swoje pasje. Niemniej jednak, życie z ChAD wiąże się z pewnymi wyzwaniami i wymaga większej dyscypliny i świadomości niż w przypadku osób bez tego zaburzenia. Ważne jest, aby pacjenci i ich rodziny mieli realistyczne oczekiwania i koncentrowali się na strategiach, które umożliwiają stabilne funkcjonowanie i minimalizowanie wpływu choroby na życie.

FAQ

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące ChaD (choroby afektywnej dwubiegunowej).