Najczęstsze choroby układu oddechowego

Najważniejsze informacje

• Choroby układu oddechowego dzielą się na obturacyjne, restrykcyjne, infekcyjne i nieinfekcyjne. Obturacyjne choroby obejmują takie schorzenia jak astma czy POChP, a restrykcyjne to m.in. sarkoidoza i pylica płuc, związane są z ograniczeniem pojemności płuc. Pozostałe podziały uwzględniają różne lokalizacje (infekcje górnych i dolnych dróg oddechowych) oraz czas trwania choroby (infekcje ostre i przewlekłe).
• Typowe objawy chorób układu oddechowego obejmują kaszel, duszność, ból w klatce piersiowej, trudności w oddychaniu, chrypkę, a także gorączkę i zmęczenie. Poważne objawy, takie jak kaszel z krwią czy obrzęk twarzy, wymagają natychmiastowej konsultacji lekarskiej.
• Do najczęstszych chorób układu oddechowego należą grypa, zapalenie płuc i oskrzeli, przeziębienie oraz angina. Choroby te są wywoływane przez wirusy, bakterie lub grzyby, a leczenie zależy od rodzaju patogenu.
• Rak płuca, rak oskrzelików płucnych i rak krtani to najczęstsze nowotwory układu oddechowego. Główne czynniki ryzyka w przypadku tych chorób to: palenie tytoniu i ekspozycja na substancje rakotwórcze, jak azbest.

Schorzenia układu oddechowego, obok chorób układu krążenia i nowotworowych, należą do najczęściej występujących problemów zdrowotnych w społeczeństwie. Wpływają na jakość życia milionów ludzi na całym świecie, a ich różnorodność sprawia, że stanowią duże wyzwanie zarówno w diagnostyce, jak i leczeniu. Dowiedz się, z jakimi problemami układu oddechowego zmagamy się najczęściej, jak je rozpoznać i na czym polega leczenie.

Choroby układu oddechowego – co to?

Choroby układu oddechowego to grupa schorzeń obejmujących drogi oddechowe i płuca, które mogą mieć różną etiologię i przebieg. Choroby dzieli się według kilku kryteriów – głównie ze względu na rodzaj dotkniętych struktur anatomicznych, przyczyny, przebieg oraz objawy kliniczne.

Choroby układu oddechowego – podział fizjologiczny

Schorzenia dzieli się tu na:

• choroby obturacyjne – związane ze zmniejszonym przepływem powietrza w drogach oddechowych. Przykładem jest tu przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), astma oskrzelowa, mukowiscydoza, przewlekłe zapalenie oskrzeli czy rozstrzenie oskrzeli;
• choroby restrykcyjne – charakteryzują się zmniejszeniem pojemności płuc. Wśród nich wymienia się takie przypadłości jak sarkoidoza, pylica płuc, krzemica, gruźlica, zwłóknienie płuc, choroby śródmiąższowe płuc, rozsiew nowotworowy.

Choroby układu oddechowego – podział anatomiczny

W zależności od lokalizacji dotkniętych struktur anatomicznych możemy mówić o:

• chorobach górnych dróg oddechowych – dotyczą nosa, jamy nosowej, zatok, gardła, krtani i tchawicy. W tej grupie są m.in. ostre infekcje dróg oddechowych, nieżyt nosa, zapalenie gardła, zapalenie zatok przynosowych, zapalenie krtani;
• chorobach dolnego odcinka układu oddechowego – dotyczą płuc, oskrzeli, oskrzelików i pęcherzyków płucnych. Zaliczają się do nich m.in. zapalenie oskrzeli, zapalenie płuc, nowotwory płuc, POChP, astmę i mukowiscydozę;
• śródmiąższowych i naczyniowych chorobach płucnych – dotyczą struktury miąższu płucnego oraz naczyń krwionośnych, a także układu limfatycznego w obrębie płuc. Do tej grupy zaliczamy schorzenia, które prowadzą do uszkodzenia tkanki płucnej i zaburzeń wymiany gazowej, takie jak zapalne choroby śródmiąższowe płuc, nadciśnienie płucne oraz sarkoidozę.

Choroby układu oddechowego – podział etiologiczny

Biorąc pod uwagę podstawowe czynniki wywołujące chorobę, wyróżnia się:

• schorzenia infekcyjne – wywołane przez wirusy (np. grypa, COVID-19, przeziębienie), bakterie (np. gruźlica, zapalenie płuc), grzyby i inne patogeny;
• schorzenia nieinfekcyjne – wynikają z innych przyczyn, jak alergie (np. astma alergiczna), czynniki środowiskowe (pylice zawodowe), zaburzenia odporności, nowotwory lub schorzenia genetyczne;

Choroby układu oddechowego – podział ze względu na czas trwania

Ostatnie kryterium dotyczy czasu trwania choroby. Pod tym względem klasyfikuje się:

• choroby ostre – o szybkim przebiegu i zaostrzeniu objawów, ustępujące po skutecznym leczeniu (np. ostre zapalenie oskrzeli, infekcje wirusowe);
• choroby przewlekłe – utrzymujące się długo, często wymagające stałego leczenia i kontroli (np. POChP, astma, mukowiscydoza).

Jak rozpoznać choroby układu oddechowego?

Do najważniejszych i najbardziej charakterystycznych symptomów chorób układu oddechowego należą:

• uporczywy, męczący kaszel (zarówno suchy, jak i wilgotny);
• napady duszności, uczucie ucisku i/lub bólu w klatce piersiowej;
• kaszel wybudzający ze snu;
• trudności w oddychaniu;
• płytki, szybki lub świszczący oddech;
• ból gardła, chrypka, ból barków;
• obecność śluzu z domieszką krwi lub ropnej wydzieliny;
• trudności w przełykaniu;
• gorączka i dreszcze;
• zawroty głowy, ogólne osłabienie, uczucie rozbicia i przemęczenie;
• utrata wagi, opadanie powieki, obrzęk twarzy lub szyi, zaczerwienienie skóry twarzy.

W przypadku zaobserwowania takich symptomów jak nagła utrata potliwości, zwężenie źrenic, obrzęk twarzy i szyi czy kaszel z krwią, należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem. Objawy te mogą wskazywać na poważne schorzenia, które wymagają natychmiastowej interwencji medycznej.

Najczęstsze choroby układu oddechowego

Poniżej przedstawiamy najważniejsze informacje na temat chorób układu oddechowego, w podziale na: infekcje dróg oddechowych, nowotwory układu oddechowego, schorzenia zawodowe oraz inne przypadłości.

Infekcje dróg oddechowych

Infekcje dróg oddechowych wywołują zwykle wirusy, bakterie lub inne patogeny. Objawy obejmują przede wszystkim kaszel, gorączkę, ból gardła i trudności w oddychaniu. Ich leczenie zależy od przyczyny – infekcje wirusowe mogą wymagać leczenia objawowego, jednak w przypadku nadkażenia bakteryjnego konieczna jest antybiotykoterapia.

Grypa

Grypa to ostra choroba wirusowa, która wywołuje gorączkę, bóle mięśni, suchy kaszel i zmęczenie. Zakażenie przenoszone jest drogą kropelkową. Leczenie polega na stosowaniu leków przeciwwirusowych i objawowym zmniejszaniu dolegliwości. Choroba dotyka wszystkich grup wiekowych, ale jest szczególnie groźna dla dzieci, osób starszych i przewlekle chorych.

Gruźlica

Gruźlica to przewlekła infekcja wywołana przez bakterie Mycobacterium tuberculosis, która najczęściej atakuje płuca. Objawy to: utrzymujący się kaszel, czasem z krwią, gorączka, nocne poty i utrata masy ciała. Leczenie wymaga długotrwałej terapii antybiotykowej. Choroba dotyka głównie osoby z obniżoną odpornością lub żyjące w złych warunkach socjalnych.

Nieżyt nosa

Stan zapalny błony śluzowej nosa, często wywołany infekcjami wirusowymi, alergiami lub działaniem czynników drażniących. Objawy obejmują kichanie, zatkany nos oraz wodnistą wydzielinę. Leczenie polega na stosowaniu leków przeciwhistaminowych, przeciwzapalnych oraz preparatów nawilżających.

Przeziębienie

Jedna z najczęstszych chorób wirusowych, szczególnie w sezonie jesienno-zimowym. Zwykle objawia się w postaci kataru, kichania, bólu gardła oraz kaszlu. Infekcja wymaga wyłącznie leczenia objawowego, które obejmuje m.in. leki przeciwgorączkowe i łagodzące objawy.

Zapalenie płuc

Infekcja dolnych dróg oddechowych, prowadząca do zapalenia pęcherzyków płucnych. Za jej rozwój odpowiadają bakterie, wirusy lub grzyby, które powodują gorączkę, duszności, kaszel z wydzieliną i ból w klatce piersiowej. Leczenie obejmuje antybiotyki oraz terapię objawową. Choroba jest szczególnie groźna dla osób starszych oraz z osłabioną odpornością.

Zapalenie oskrzeli

Stan zapalny błony śluzowej oskrzeli, który może być wywołany infekcją wirusową lub bakteryjną. Objawia się przewlekłym kaszlem, któremu towarzyszy wydzielina i duszność. Leczenie zapalenia oskrzeli polega na odpoczynku, stosowaniu leków przeciwzapalnych i, w razie potrzeby, antybiotykoterapii.

Zapalenie krtani

Infekcja przeważnie o podłożu wirusowym, która objawia się chrypką, bólem gardła oraz utratą głosu. Leczenie zapalenia krtani polega na odpoczynku głosowym, nawilżaniu dróg oddechowych oraz stosowaniu leków przeciwzapalnych.

Zapalenie opłucnej

Choroba objawiająca się silnym bólem w klatce piersiowej, który nasila się przy oddychaniu i kaszlu. Leczenie obejmuje antybiotykoterapię, leki przeciwbólowe oraz odpoczynek. Ryzyko zachorowania dotyczy głównie osób z osłabioną odpornością lub po przebytych infekcjach.

Zapalenie tchawicy

Stan zapalny tchawicy o podłożu wirusowym, objawiający się suchym kaszlem, drapaniem w gardle i czasem gorączką. Leczenie polega na łagodzeniu objawów i stosowaniu leków przeciwkaszlowych.

Krztusiec (koklusz)

Choroba wywołana przez bakterię Bordetella pertussis, która powoduje napady kaszlu, utrudniające oddychanie. Krztusiec jest szczególnie groźny dla niemowląt. Leczenie polega na stosowaniu antybiotyków, a najskuteczniejszą metodą zapobiegania jest szczepienie.

Zapalenie zatok przynosowych

Infekcja zatok nosowych, która objawia się bólem twarzy, zatkanym nosem i gęstą wydzieliną. Leczenie zapalenia zatok obejmuje stosowanie antybiotyków, leków przeciwzapalnych, a niekiedy także zabiegów udrażniających zatoki z wydzieliny.

Ostre zapalenie gardła

Infekcja wywołana jest najczęściej przez wirusy, rzadziej przez bakterie. Objawia się bólem gardła, trudnościami w połykaniu i gorączką. Leczenie zapalenia gardła to głównie objawowe stosowanie leków przeciwbólowych i płukanek. Dotyczy wszystkich grup wiekowych, zwykle w sezonie jesienno-zimowym.

Przewlekłe zapalenie migdałków podniebiennych (angina)

Utrzymujące się przez dłuższy czas lub nawracające zapalenie migdałków, zwykle wywołane przez bakterie, najczęściej paciorkowce. Objawia się przewlekłym bólem gardła, uczuciem drapania, powiększeniem migdałków oraz złym samopoczuciem. Leczenie obejmuje antybiotykoterapię, a w przypadku nawracających lub ciężkich infekcji zabieg chirurgiczny (tonsillektomię). Choroba dotyka zarówno dzieci, jak i dorosłych, szczególnie tych z osłabioną odpornością lub występującymi alergiami.

COVID-19 

Choroba wywołana przez koronawirusa SARS-CoV-2, przenoszona głównie drogą kropelkową. Infekcja może dawać różne objawy, począwszy od łagodnych (gorączka, kaszel, utrata węchu i smaku, bóle mięśni), aż po ciężkie (duszności, ostra niewydolność oddechowa, zapalenie płuc). Niekiedy COVID-19 przebiega bezobjawowo, jednak u części pacjentów (głównie osób starszych i przewlekle chorych) może prowadzić do poważnych powikłań. Leczenie zależy od stopnia nasilenia choroby i obejmuje głównie terapię objawową, leki przeciwwirusowe, a w ciężkich przypadkach hospitalizację i tlenoterapię.

RSV

RSV (wirus syncytialny układu oddechowego) to patogen wywołujący ostre infekcje dróg oddechowych, szczególnie niebezpieczne dla niemowląt, małych dzieci i osób starszych. Objawy choroby przypominają zwykłe przeziębienie i obejmują m.in. katar, kaszel oraz gorączkę, jednak w cięższych przypadkach może dojść do zapalenia oskrzelików i zapalenia płuc, objawiających się dusznościami i świstami oddechowymi. Leczenie jest przeważnie objawowe i obejmuje nawodnienie, inhalacje oraz leki łagodzące kaszel.

Nowotwory układu oddechowego

Nowotwory układu oddechowego to złośliwe zmiany w tkankach dróg oddechowych lub płuc, które powstają najczęściej pod wpływem czynników rakotwórczych, takich jak palenie tytoniu, narażenie azbest czy zanieczyszczenia powietrza. Mogą powodować takie objawy jak: przewlekły kaszel, duszność, ból w klatce piersiowej i utrata wagi.

Rak płuca

Najczęstszy nowotwór złośliwy układu oddechowego, spowodowany głównie przez palenie tytoniu. Jego objawy obejmują: przewlekły kaszel, krwioplucie, nawracające zapalenia płuc i utratę masy ciała. W leczeniu stosuje się zabiegi chirurgiczne, chemioterapię i radioterapię, jednak rokowanie zależy od zaawansowania choroby.

Rak oskrzelików płucnych

Rozwija się w drobnych oskrzelikach i jest zwykle związany z ekspozycją na zanieczyszczenia środowiska i palenie. Objawy są podobne do raka płuca, włącznie z dusznością i bólem w klatce piersiowej. Leczenie wymaga podejścia wielospecjalistycznego, w tym zabiegów operacyjnych i terapii systemowych.

Rak krtani

Nowotwór krtani objawia się chrypką, bólem gardła i trudnościami w połykaniu. Głównym czynnikiem ryzyka jest palenie tytoniu oraz narażenie na substancje drażniące. Leczenie polega na radioterapii, chirurgii i rehabilitacji głosu.

Rak jamy ustnej

Rak jamy ustnej występuje najczęściej u palaczy i osób nadużywających alkoholu. Objawia się owrzodzeniami, bólami i trudnościami w jedzeniu. Choroba wymaga leczenia chirurgicznego oraz wspomagającej chemio- i radioterapii.

Śródbłoniak opłucnej

Nowotwór złośliwy wywołany ekspozycją na pył azbestowy. Jego objawy to: ból w klatce piersiowej, duszność i utrata masy ciała. Leczenie jest trudne i obejmuje chemioterapię oraz radioterapię. Choroba dotyka głównie pracowników ekspozycji azbestu.

Choroby układu oddechowego – schorzenia zawodowe

Schorzenia zawodowe układu oddechowego to choroby związane z długotrwałą ekspozycją na szkodliwe czynniki w miejscu pracy. Dotyczą głównie górnych i dolnych dróg oddechowych.

Pylica płuc

Choroba płuc spowodowana wdychaniem pyłów mineralnych, takich jak pył węglowy czy azbestowy. Objawia się przewlekłą dusznością i kaszlem. Leczenie ma charakter wspomagający, polega na zapobieganiu dalszym uszkodzeniom płuc.

Alergiczny nieżyt nosa

Reakcja alergiczna wywołana przez pyły, kurz czy chemikalia. Objawia się katarem, kichaniem i zatkanym nosem. Leczenie polega na unikaniu alergenów i stosowaniu leków przeciwhistaminowych

Astma oskrzelowa (zawodowa)

Astma zawodowa to przewlekła choroba zapalna dróg oddechowych, która rozwija się w wyniku kontaktu z drażniącymi czynnikami w środowisku pracy. Objawia się napadami duszności, kaszlem i świszczącym oddechem. Leczenie opiera się na unikaniu czynnika wywołującego oraz farmakoterapii.

Alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych (AZPP)

Reakcja zapalna płuc na alergeny organiczne w środowisku pracy, jak kurz, pleśnie czy ptasie pióra. Objawia się dusznością, kaszlem i ogólnym osłabieniem. Leczenie polega na unikaniu alergenów i stosowaniu leków przeciwzapalnych. Choroba dotyka rolników, pracowników hodowli ptaków i osób na ekspozycji na materiały organiczne.

Choroby opłucnej lub osierdzia wywołane pyłem azbestu

Długotrwałe narażenie na azbest może spowodować zapalenie opłucnej lub osierdzia, prowadząc do bólu i duszności. Leczenie jest głównie objawowe, a profilaktyka polega na eliminacji ekspozycji. Choroba dotyczy głównie pracowników przemysłu budowlanego i stoczniowego.

POChP wywołane narażeniem na pyły

Przewlekła obturacyjna choroba płuc spowodowana wdychaniem pyłów i dymów objawia się przewlekłym kaszlem, dusznością i ograniczeniem przepływu powietrza. Leczenie obejmuje leki rozszerzające oskrzela oraz rehabilitację oddechową w celu zmniejszenia napadów duszności. Choroba dotyka palaczy oraz osoby pracujące w zanieczyszczonych środowiskach.

Pozostałe choroby układu oddechowego

Do pozostałych chorób układu oddechowego zalicza się między innymi choroby alergiczne, infekcje wirusowe oraz schorzenia przewlekłe o różnorodnej etiologii.

Astma oskrzelowa

Przewlekła choroba zapalna dróg oddechowych, często związana z reakcjami alergicznymi. Astma objawia się napadami duszności, kaszlu i świszczącego oddechu. Leczenie opiera się na stosowaniu leków przeciwzapalnych i rozszerzających oskrzela. Choroba dotyczy ludzi w różnym wieku i często wynika z predyspozycji genetycznych.

Astma wysiłkowa

Odmiana astmy, której ataki wywoływane są przez intensywny wysiłek fizyczny. Objawy z powodu niewydolności oddechowej to m.in. duszność, świszczący oddech i kaszel pojawiające się po treningu. Leczenie astmy wysiłkowej polega na stosowaniu leków profilaktycznych przed wysiłkiem i odpowiedniej rozgrzewce.

Alergia oddechowa

Nadwrażliwość na alergeny powietrznopochodne, takie jak pyłki roślin czy kurz. Alergia może dawać takie objawy jak katar sienny, kichanie, swędzenie nosa i oczu. Leczenie polega na unikaniu alergenów i stosowaniu leków przeciwhistaminowych.

SARS

Zespół ostrej ciężkiej niewydolności oddechowej (SARS) to ciężka infekcja wirusowa prowadząca do ostrej niewydolności płuc. Objawia się wysoką gorączką, kaszlem, dusznością i zmęczeniem. Leczenie jest intensywne i wymaga hospitalizacji na oddziale intensywnej terapii.

Ptasia grypa

Zakażenie wirusowe przenoszone ze zwierząt na ludzi, powodujące objawy podobne do grypy, ale często o poważniejszym przebiegu. Leczenie jest objawowe z zastosowaniem leków przeciwwirusowych.

Katar sienny

Przewlekła alergiczna reakcja na pyłki roślin, objawiająca się katarem, kichaniem i swędzeniem nosa. Leczenie kataru siennego obejmuje leki przeciwhistaminowe oraz unikanie alergenów.

Mukowiscydoza

Choroba metaboliczna o podłożu genetycznym, która powoduje wytwarzanie gęstego śluzu w układzie oddechowym, co prowadzi do nawracających infekcji i niewydolności płuc. Leczenie obejmuje fizjoterapię oddechową, antybiotyki i leki rozrzedzające śluz. Ryzyko wystąpienia jest najwyższe u dzieci i młodzieży.

Odma opłucnowa

Nagromadzenie powietrza w jamie opłucnej, które utrudnia oddychanie i powoduje ból w klatce piersiowej. Odma może być urazowa lub samoistna. Leczenie polega na usunięciu powietrza i zabezpieczeniu dróg oddechowych. Choroba zwykle dotyczy młodych, szczupłych mężczyzn.

Obturacyjny bezdech senny (OBS)

OBS to zaburzenie oddychania podczas snu, wynikające ze zwężenia dróg oddechowych, skutkujące przerwami w oddychaniu i chrapaniem. Leczenie obejmuje stosowanie aparatów CPAP i zmiany stylu życia. Dotyczy osób z nadwagą, palaczy i osób starszych.

Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP)

Przewlekłą obturacyjną chorobę płuc (POChP) powoduje zwykle palenie papierosów oraz ekspozycja na zanieczyszczenia powietrza. W przebiegu schorzenia dochodzi do duszności, kaszlu oraz ograniczenia przepływu powietrza. Leczenie polega na rzuceniu palenia, odpowiednio dobranej farmakoterapii oraz rehabilitacji oddechowej.

Jak zapobiegać chorobom układu oddechowego?

Profilaktyka układu oddechowego obejmuje kilka podstawowych zasad, które pozwalają na zmniejszenie ryzyka zachorowania i wystąpienia schorzeń przewlekłych:

• unikanie kontaktu z chorymi – wiele infekcji dróg oddechowych przenosi się drogą kropelkową, dlatego warto unikać bliskiego kontaktu z osobami przeziębionymi czy chorymi na grypę;
• przestrzeganie higieny osobistej – regularne mycie rąk, zakrywanie ust i nosa podczas kaszlu lub kichania ogranicza rozprzestrzenianie się drobnoustrojów;
• ograniczenie narażenia na dym tytoniowy – zarówno palenie czynne, jak i bierne osłabia układ oddechowy i predysponuje do chorób takich jak astma czy przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP);
• dbanie o jakość powietrza – unikanie zanieczyszczonych i zapylonych środowisk, a także częste wietrzenie pomieszczeń oraz nawilżanie powietrza w domu;
• szczepienia ochronne – regularne szczepienia przeciwko grypie, pneumokokom czy krztuścowi wzmacniają odporność i chronią przed ciężkimi infekcjami;
• aktywność fizyczna i zdrowa dieta – ćwiczenia poprawiają wydolność płuc, a zbilansowana dieta wspiera układ immunologiczny oraz utrzymanie prawidłowej masy ciała;
• wizyty kontrolne – regularne badania pozwalają na wczesne wykrycie i skuteczne leczenie chorób układu oddechowego.

FAQ