Płuca – budowa, funkcje, najczęstsze choroby

Najważniejsze informacje

• Płuca to parzysty narząd oddechowy zlokalizowany w klatce piersiowej, składający się z tkanek oddechowych i elementów podporowych. Są podzielone na segmenty płucne: prawe płuco ma 10 segmentów, a lewe od 8 do 10, co umożliwia precyzyjne określenie lokalizacji zmian chorobowych. Płuca otoczone są opłucną – błoną surowiczą, która umożliwia ich swobodny ruch podczas oddychania.
• Płuca odpowiadają przede wszystkim za wymianę gazową, czyli dostarczanie tlenu do organizmu i usuwanie dwutlenku węgla, jak również wentylację, co pozwala na utrzymanie równowagi gazowej w organizmie. Dodatkowo wspierają proces filtracji powietrza, który zachodzi w górnych drogach oddechowych, usuwają zanieczyszczenia i chronią organizm przed patogenami.
• Choroby płuc mogą objawiać się kaszlem, dusznością, bólem w klatce piersiowej, świszczącym oddechem, a także sinicą. Objawy mogą obejmować również gorączkę, zmęczenie, osłabienie, a w przypadkach zaawansowanych – krwioplucie. Przewlekłe choroby płuc mogą stopniowo ograniczać zdolność do wykonywania codziennych czynności.
• Do najczęstszych chorób płuc należą: zapalenie płuc (bakteryjne, wirusowe, atypowe), przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), gruźlica, rozedma płuc, mukowiscydoza oraz pylice zawodowe (np. pylica węglowa, azbestowa).

Płuca są niezwykle ważną częścią układu oddechowego, odpowiedzialną za dostarczanie organizmowi tlenu oraz usuwanie dwutlenku węgla, co ma duże znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania wszystkich komórek. Ich struktura jest bardzo dobrze przystosowana do tego celu, a jakiekolwiek zaburzenia w pracy płuc mogą prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych. Sprawdź, jak zbudowane są płuca, jakie pełnią funkcje i jakie są najczęstsze choroby, które mogą wpłynąć na ich sprawność.

Jak zbudowane są płuca?

Płuca są parzystym narządem układu oddechowego, zlokalizowanym w klatce piersiowej, w obrębie jamy opłucnej, otoczonej ścianą klatki piersiowej, która zabezpiecza i wspomaga ich ruch podczas oddychania. Składają się z dwóch głównych części:

• tkanek oddechowych;
• elementów podporowych.

Krew do płuc doprowadzana jest tętnicą płucną, która rozgałęzia się na mniejsze naczynia, doprowadzając krew do pęcherzyków płucnych w celu wymiany gazowej.

Płuca człowieka dzielą się na segmenty płucne, przy czym prawe płuco zawiera 10 segmentów, a płuco lewe od 8 do 10 segmentów, co pozwala na precyzyjne określenie lokalizacji zmian chorobowych w obrębie narządu. Każdy segment odżywiany jest przez oskrzele segmentowe – dalsze rozgałęzienie oskrzeli głównych, które zapewnia dopływ powietrza do odpowiednich części płuca.

Płuca otoczone są opłucną, czyli dwuwarstwową błoną surowiczą, która wytwarza płyn surowiczy, umożliwiający ich swobodne i płynne ruchy podczas oddychania.

Strukturalną jednostką czynnościową płuc jest płacik płucny, w skład którego wchodzą:

• oskrzeliki oddechowe;
• przewody pęcherzykowe;
• pęcherzyki płucne.

W strukturze ściany pęcherzyków wyróżnia się dwa rodzaje pneumocytów:

• typ I, który tworzą cienką barierę umożliwiającą dyfuzję gazów;
• typ II, który produkują surfaktant, czyli substancję zapobiegającą zapadaniu się pęcherzyków płucnych i wspierającą ich funkcję.

Położenie płuc

Płuca znajdują się w obrębie klatki piersiowej, po obu stronach śródpiersia. Oddzielone są od siebie strukturami serca, dużych naczyń krwionośnych i przełyku.

Płuco prawe jest nieco większe niż lewe i dzieli się na trzy płaty: górny, środkowy i dolny, podczas gdy lewe płuco składa się tylko z dwóch płatów: górnego i dolnego. Tak asymetryczne rozmieszczenie jest wynikiem obecności serca, które przesuwa lewe płuco w kierunku środkowym.

Granice płuc obejmują:

• powierzchnię żebrową, która przylega do żeber;
• powierzchnię śródpiersiową, która ma kontakt z sercem, dużymi naczyniami oraz przełykiem;
• powierzchnię przeponową, gdzie płuco styka się z przeponą, czyli głównym mięśniem oddechowym.

Funkcje płuc

Płuca pełnią różne funkcje, niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu.

Wymiana gazowa

Proces wymiany gazowej odbywa się w pęcherzykach płucnych, które stanowią podstawową jednostkę wymiany gazów. Na granicy błony pęcherzykowo-włośniczkowej zachodzi dyfuzja tlenu z powietrza do krwi oraz dwutlenku węgla z krwi do pęcherzyków. Proces ten jest wynikiem różnicy ciśnienia gazów, co umożliwia wymianę tlenu i CO2 w celu utrzymania równowagi gazowej w organizmie. Aby ten proces mógł przebiegać skutecznie, wymagana jest duża powierzchnia wymiany gazowej (około 70-100 m²) oraz odpowiednia wentylacja.

Funkcja oddechowa

Wentylacja płuc jest procesem umożliwiającym dostarczenie tlenu do organizmu i usunięcie nadmiaru dwutlenku węgla. Proces ten odbywa się dzięki skurczom mięśni oddechowych, w tym przede wszystkim przepony i mięśni międzyżebrowych. Ruchy tych mięśni powodują zmiany ciśnienia w klatce piersiowej, co z kolei umożliwia przepływ powietrza do i z płuc. Parametry funkcji oddechowej, takie jak pojemność życiowa płuc i objętość wydechowa, są regularnie mierzone w badaniach spirometrycznych.

Filtrowanie

Górne drogi oddechowe oraz płuca odgrywają ważną rolę w oczyszczaniu powietrza z zanieczyszczeń, takich jak pyły, bakterie czy wirusy. Mechanizmy filtracyjne obejmują:

• nabłonek migawkowy w drogach oddechowych, który pomaga w usuwaniu cząsteczek pyłów i drobnoustrojów, przesuwając je ku gardłu, skąd są usuwane lub połykane;
• makrofagi pęcherzykowe, które fagocytują patogeny oraz martwe komórki w pęcherzykach płucnych;
• układ limfatyczny płuc, który uczestniczy w eliminacji obcych cząsteczek oraz w odpowiedzi immunologicznej.

Ochrona

Płuca, wraz z drogami oddechowymi, stanowią pierwszą linię obrony przed patogenami. Nabłonek migawkowy w drogach oddechowych tworzy fizyczną barierę ochronną, która zatrzymuje zanieczyszczenia i inne niepożądane substancje. Dodatkowo ruchy migawkowe oraz produkcja śluzu pomagają w usuwaniu tych zanieczyszczeń w kierunku gardła, skąd są usuwane lub wchłaniane przez organizm. Komórki odpornościowe, takie jak makrofagi i komórki dendrytyczne, reagują na patogeny i stymulują odpowiedź immunologiczną organizmu.

Dostarczanie tlenu do komórek

Płuca nie uczestniczą bezpośrednio w oddychaniu komórkowym, procesie metabolicznym zachodzącym w mitochondriach, ale są niezbędne do dostarczenia tlenu do krwi, który następnie trafia do komórek. Tlen jest wykorzystywany w mitochondriach do produkcji energii, a dwutlenek węgla jest transportowany do płuc, skąd usuwany jest z organizmu.

Usuwanie CO₂ z organizmu i wsparcie utrzymania równowagi kwasowo-zasadowej

Płuca wspierają proces regulacji równowagi kwasowo-zasadowej organizmu. Dwutlenek węgla, który jest produktem metabolizmu komórkowego, tworzy w reakcji z wodą kwas węglowy, obniżając pH krwi. Płuca kontrolują poziom CO₂ we krwi, co ma bezpośredni wpływ na pH. W przypadku wzrostu stężenia CO₂ (kwasica) organizm zwiększa wentylację, aby usunąć nadmiar gazu i przywrócić równowagę kwasowo-zasadową. Proces ten jest uzupełniany przez nerki, które długoterminowo pomagają w utrzymaniu prawidłowego pH.

Jak objawiają się choroby płuc?

Choroby płuc mogą dawać różne objawy, zależnie od konkretnego schorzenia, miejsca zajęcia w obrębie płuc oraz nasilenia zmian patologicznych. Zwykle dolegliwości te obejmują:

• kaszel – może być suchy lub mokry. W przypadku zapalenia płuc kaszel może być też związany z obecnością ropnej wydzieliny;
• duszność – trudności w oddychaniu, które często nasilają się podczas wysiłku. W chorobach, takich jak przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) czy idiopatyczne włóknienie płuc, duszność stopniowo pogłębia się, ograniczając zdolność do wykonywania codziennych czynności;
• ból w klatce piersiowej – najczęściej związany z zapaleniami płuc lub stanami zapalnymi opłucnej. Może występować w wyniku zapalenia pęcherzyków płucnych, infekcji wirusowych lub bakteryjnych, takich jak bakteryjne zapalenie płuc. Ból może być ostry lub tępy, a czasami może się nasilać przy oddychaniu;
• świsty i trzeszczenia – dźwięki występujące podczas oddychania sugerujące zwężenie dróg oddechowych. W chorobach, takich jak astma oskrzelowa, POChP, czy zapalenie oskrzeli, dźwięki te mogą świadczyć o zmniejszeniu drożności oskrzeli;
• sinica – niebieskawe zabarwienie skóry, szczególnie wokół ust, palców czy w okolicy twarzy, wynikające z niedostatecznego dostarczania tlenu do krwi. Jest to objaw, który może wystąpić w zaawansowanych stadiach chorób, takich jak nowotwór płuc czy przewlekła obturacyjna choroba płuc;
• gorączka – może pojawić się zarówno w przypadku infekcji bakteryjnych, jak i wirusowych. Zwykle towarzyszy jej ogólne osłabienie i poty nocne;
• zmęczenie i osłabienie – często towarzyszą przewlekłym chorobom płucnym, takim jak mukowiscydoza, idiopatyczne włóknienie płuc czy nowotwór płuc. Pacjenci skarżą się na brak energii oraz trudności w wykonywaniu zwykłych czynności.

Najczęstsze choroby płuc

Choroby płuc to szeroka grupa schorzeń układu oddechowego, które mogą znacząco wpływać na funkcjonowanie organizmu. Zajmują one różne struktury płuc i prowadzą do zaburzeń w wymianie gazowej.

Bakteryjne zapalenie płuc

Schorzenie wywołane przez bakterie, takie jak Streptococcus pneumoniae, które powoduje gorączkę, kaszel z ropną plwociną, duszność i ból w klatce piersiowej. W leczeniu stosuje się głównie antybiotykoterapię, które skutecznie eliminują infekcję.

Wirusowe zapalenie płuc

Infekcja wywołana przez wirusy, takie jak wirus grypy, RSV (wirus syncytialny oddechowy) czy koronawirusy (np. SARS-CoV-2). Objawy mogą obejmować: kaszel, gorączkę, ból w klatce piersiowej, a także duszność, która nasila się przy większym wysiłku. Leczenie jest objawowe i zależy od rodzaju wirusa, ale często stosuje się leki przeciwwirusowe.

Atypowe zapalenie płuc

Choroba wywołana przez bakterie atypowe, takie jak Mycoplasma pneumoniae czy Chlamydophila pneumoniae. Objawy są mniej nasilone, a kaszel zazwyczaj suchy. Zmiany rozwijają się wolniej niż w tradycyjnych infekcjach płucnych. Leczenie wymaga stosowania antybiotyków, które różnią się od standardowych stosowanych w przypadku zapaleń bakteryjnych.

Przewlekłe zapalenie płuc

Przewlekły stan zapalny, związany zwykle z takimi chorobami jak przewlekłe zapalenie oskrzeli czy POChP. Przewlekły kaszel, duszność i zmiany w strukturze płuc prowadzą do postępującego pogorszenia funkcji oddechowej. Choroba często dotyczy osób palących papierosy lub mających uszkodzenia płuc przez zanieczyszczone powietrze.

Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP)

Choroba, która prowadzi do utrudnionego przepływu powietrza przez drogi oddechowe. POChP jest najczęściej wynikiem długotrwałego palenia tytoniu, co prowadzi do przewlekłego kaszlu, duszności, a także świszczącego oddechu. Zmiany w płucach związane z POChP są postępujące, a leczenie polega na stosowaniu bronchodilatatorów, terapii tlenowej oraz rehabilitacji oddechowej.

Rozedma płuc

Jedna z form przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP), która prowadzi do uszkodzenia pęcherzyków płucnych, powodując ich rozciąganie i utratę elastyczności. Jest to choroba postępująca, w której dochodzi do zniszczenia struktury płuc, co znacznie utrudnia prawidłową wymianę gazową. U pacjentów z rozedmą płuc obserwuje się duszności, przewlekły kaszel oraz świszczący oddech. Leczenie obejmuje stosowanie leków rozszerzających oskrzela, tlenoterapię oraz rehabilitację oddechową.

Gruźlica

Za rozwój gruźlicy odpowiadają bakterie Mycobacterium tuberculosis, które powodują charakterystyczne objawy, jak przewlekły kaszel, krwioplucie, utrata masy ciała, gorączka i nocne poty. Leczenie wymaga wielolekowego podejścia, trwającego zwykle kilka miesięcy, a terapia ma na celu eliminację prątków gruźlicy z organizmu. Zdarza się, że gruźlica obejmuje nie tylko płuca, ale też lokalizuje się w węzłach chłonnych. 

Mukowiscydoza

Choroba genetyczna, która powoduje nadmierną produkcję gęstego śluzu w płucach, blokując drogi oddechowe i prowadząc do przewlekłych infekcji. W jej przebiegu często występuje kaszel i trudności w oddychaniu. Mukowiscydoza prowadzi do przewlekłych infekcji płucnych, uszkodzenia miąższu płucnego oraz niewydolności oddechowej.

Pylice

Pylice to grupa chorób zawodowych spowodowanych wdychaniem pyłów mineralnych, takich jak węgiel (pylica węglowa) lub azbest (pylica azbestowa). Pylice prowadzą do włóknienia płuc, ograniczając ich elastyczność i funkcję wymiany gazowej. Objawy obejmują przewlekły kaszel i duszność, szczególnie w późniejszych stadiach choroby.

Idiopatyczne włóknienie płuc

Postępująca choroba, której przyczyna nie jest znana. Objawia się przewlekłym kaszlem i dusznością wysiłkową, która stopniowo się pogłębia. W późniejszych stadiach choroba prowadzi do niewydolności oddechowej. W leczeniu stosuje się leki przeciwzapalne, immunosupresyjne oraz w niektórych przypadkach przeszczepienie płuc.

Nowotwór płuc

Jedna z najczęstszych form nowotworów złośliwych, najczęściej związana z paleniem papierosów. Objawy to przede wszystkim: przewlekły kaszel, krwioplucie, utrata masy ciała, duszność oraz zmiany w obrazie rentgenowskim płuc. W diagnostyce stosuje się badania obrazowe (RTG, TK) oraz biopsję. Leczenie raka płuc zależy od stadium nowotworu i może obejmować chemioterapię, radioterapię oraz leczenie operacyjne.

FAQ

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące płuc.