Zawroty głowy – objawy, przyczyny

Najważniejsze informacje

• Zawroty głowy to subiektywne wrażenie niestabilności, uczucie kręcenia się otoczenia lub własnego ciała.
• Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje zawrotów głowy: układowe, tj. związane ze złudzeniem ruchu otoczenia, głowy lub ciała, a także nieukładowe, czyli charakteryzujące się uczuciem niestabilności, niepewności chodu lub postawy.
• Przyczyny zawrotów głowy są zróżnicowane. Obejmują zarówno stany przejściowe (zmęczenie, nagła zmiana pozycji ciała, odwodnienie), jak i poważniejsze schorzenia (choroby zapalne ucha wewnętrznego, migreny, zespoły lękowe, zaburzenia snu, zmiany zwyrodnieniowe w obrębie szyi, udar lub guzy mózgu).
• Zawrotom towarzyszą zwykle inne objawy, np.: zaburzenia równowagi, rozmazane lub podwójne widzenie, utrata ostrości wzroku oraz nudności i wymioty. 

Zawroty głowy są definiowane jako subiektywne uczucie niestabilności, zaburzeń równowagi lub wrażenie wirowania otoczenia. Występują w wyniku przejściowych stanów, takich jak: zmęczenie, stres, odwodnienie czy zmiana pozycji ciała, ale mogą wskazywać także na choroby neurologiczne (np. udar mózgu, migrena) lub przedsionkowe, zaburzenia krążenia czy problemy z kręgosłupem szyjnym. Zawrotom głowy często towarzyszą inne objawy, np.: chwiejność chodu, zaburzenia widzenia, nudności i wymioty. 

Czym są zawroty głowy?

Zawroty głowy (ICD-10: R42) nie stanowią samodzielnej jednostki chorobowej. Są definiowane jako subiektywne odczucie niestabilności czy zaburzeń równowagi lub wrażenie wirowania otoczenia. Pacjenci opisują je również jako uczucie obracania czy kołysania. Zawroty głowy mogą wystąpić u każdej osoby – niezależnie od wieku i płci. 

Pojedyncze epizody nie stanowią powodu do niepokoju, jednak w przypadku nawracających, silnych lub długotrwałych zawrotów głowy warto skonsultować się z lekarzem, szczególnie jeśli towarzyszą im inne objawy:

• intensywne bóle głowy,
• nudności i wymioty,
• zaburzenia widzenia lub mowy,
• niedowład kończyn,
• utrata słuchu lub szumy uszne,
• kołatanie serca i duszności,
• utrata przytomności. 

Lekarz, w celu ustalenia przyczyny zawrotów głowy, zleci odpowiednią diagnostykę, np.: morfologię krwi, rezonans magnetyczny (MRI), tomografię komputerową (CT) lub badania układu przedsionkowego.

Układowe zawroty głowy (vertigo)

Układowe zawroty głowy to subiektywne odczucie wirowania, kołysania lub unoszenia, które dotyczy otoczenia względem ciała lub ciała względem otoczenia, mimo braku rzeczywistego ruchu. Najczęściej wynikają one z uszkodzenia obwodowej części układu przedsionkowego (błędnika, nerwu przedsionkowego) lub jego centralnych połączeń w mózgu.

Zawroty układowe występują nagle i mogą być bardzo intensywne. Często towarzyszą im objawy wegetatywne – nudności, wymioty, nadmierna potliwość oraz trudności z utrzymaniem równowagi. W niektórych przypadkach pojawia się oczopląs.

Pacjent z zawrotami układowymi zwykle potrafi precyzyjnie opisać swoje objawy, a ich nagły początek oraz towarzyszące symptomy pozwalają na wstępną diagnozę już na etapie wywiadu lekarskiego.

Nieukładowe zawroty głowy (dizziness) 

Nieukładowe zawroty głowy są mniej specyficzne i obejmują wiele odczuć o zmiennym nasileniu, takich jak: niestabilność, brak pewności w chodzie, uczucie oszołomienia, zamroczenia czy nawet odrealnienia. W przeciwieństwie do vertigo pacjenci rzadko odnoszą wrażenie wirowania otoczenia, a raczej subiektywną niepewność ruchu i lęk przed upadkiem.

Osoby z zawrotami nieukładowymi często mają trudności z precyzyjnym opisaniem swoich objawów. Ze względu na szerokie spektrum możliwych przyczyn należy przeprowadzić dokładne badania kardiologiczne, neurologiczne i psychiatryczne. 

Zawroty głowy – przyczyny

Przyczyny zawrotów głowy są zróżnicowane – wynikają zarówno z przejściowych stanów, jak i poważniejszych problemów zdrowotnych. 

Od czego zawroty głowy – doraźne dolegliwości

Zawroty głowy mogą być wywołane przez niegroźne i tymczasowe stany lub okoliczności, które zostały opisane poniżej. 

• Zmiana pozycji ciała – gwałtowne wstawanie lub zmiana pozycji z leżącej na stojącą może powodować nagłe zawroty głowy związane z tzw. ortostatycznym spadkiem ciśnienia.
• Zmęczenie, stres, zaburzenia lękowe – nadmierny wysiłek fizyczny lub psychiczny może wpłynąć na układ nerwowy, powodując chwilowe zawroty głowy.
• Problemy trawienne (niestrawność, wzdęcia, zgaga czy ból brzucha) – mogą powodować zawroty głowy i wywoływać uczucie osłabienia.
• Brak dostępu do świeżego powietrza – długotrwałe przebywanie w zamkniętych, słabo wentylowanych pomieszczeniach lub w tłumie ludzi prowadzi do zmniejszenia ilości tlenu w powietrzu, co z kolei może wywołać zawroty głowy.
• Upał – wysoka temperatura powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych, co prowadzi do spadku ciśnienia krwi i uczucia zawrotów głowy.
• Odwodnienie – brak odpowiedniej ilości płynów w organizmie bywa przyczyną osłabienia i zawrotów głowy.
• Niski poziom glukozy we krwi (hipoglikemia) – u diabetyków prowadzi do zawrotów głowy, osłabienia, drżenia rąk, potliwości, dezorientacji, a w skrajnych przypadkach do utraty przytomności.

Zawroty głowy wywołane przez powyższe czynniki są chwilowe i nie wymagają długotrwałego leczenia. Ustępują zazwyczaj po usunięciu przyczyny (odpoczynku, nawodnieniu, posiłku itd.).

Zawroty głowy – przyczyny wynikające z innych chorób

Zawroty głowy mogą być również objawem poważniejszych problemów zdrowotnych, które wymagają specjalistycznej diagnozy oraz leczenia. 

• Zaburzenia przedsionkowe – choroby układu równowagi w uchu wewnętrznym:
  • łagodne położeniowe zawroty głowy (BPPV),
  • zapalenie nerwu przedsionkowego,
  • zapalenie błędnika,
  • choroba Meniere’a,
  • toksyny uszkadzające błędnik (np. leki ototoksyczne).
• Choroby nowotworowe ucha wewnętrznego, np. nerwiak nerwu słuchowego (przedsionkowo-ślimakowego) – powodują zawroty głowy, zaburzenia równowagi, szumy uszne oraz postępujący niedosłuch w wyniku ucisku na struktury równowagi. 
• Problemy z krążeniem – choroby układu sercowo-naczyniowego wpływają na dopływ krwi do mózgu i powodować zawroty głowy:
  • nadciśnienie tętnicze,
  • niskie ciśnienie krwi,
  • miażdżyca,
  • zaburzenia rytmu serca (np. arytmie),
  • zwężenie tętnic szyjnych.
• Choroby neurologiczne – zaburzenia układu nerwowego prowadzą do przewlekłych zawrotów głowy:
  • udar mózgu,
  • migrena,
  • stwardnienie rozsiane,
  • choroba Parkinsona,
  • neuropatie (np. cukrzycowa).
• Problemy z kręgosłupem szyjnym – zwyrodnienia, uciski na nerwy, dyskopatia czy napięcia mięśniowe w odcinku szyjnym zaburzają przepływ krwi do mózgu i powodują zawroty głowy.
• Zaburzenia metaboliczne i wahania poziomu hormonów – mogą mieć wpływ na układ nerwowy:
  • cukrzyca (wahania poziomu glukozy),
  • niedoczynność tarczycy,
  • nadczynność przytarczyc,
  • niedobory elektrolitów (np. sód, potas, wapń).

Zawroty głowy – objawy

Zawroty głowy są najczęściej związane z uczuciem niestabilności oraz wrażeniem, że otoczenie wiruje lub porusza się, mimo braku rzeczywistego ruchu. Charakter i nasilenie objawów jest zależne od przyczyny wywołującej zawroty. 

• Chwiejność chodu – problemy z utrzymaniem równowagi, niepewność podczas chodzenia.
• Nudności i wymioty – objawy często towarzyszące zawrotom głowy, zwłaszcza przy problemach związanych z uchem wewnętrznym.
• Uczucie osłabienia – zmniejszenie sił witalnych, zmęczenie.
• Zaburzenia widzenia – rozmazane lub podwójne widzenie wynikające z niedotlenienia mózgu lub problemów z układem nerwowym.
• Zimne poty i bladość skóry – objawy towarzyszące spadkowi ciśnienia krwi lub problemom krążeniowym.
• Zaburzenia słuchu – szumy uszne, niedosłuch, głuchota, uczucie pełności w uchu wewnętrznym.
• Zaburzenia równowagi – trudności w utrzymaniu równowagi w pozycji stojącej lub siedzącej.
• Uczucie „pływania” lub „unoszenia się” – jeden z typowych objawów zaburzeń układu przedsionkowego wynikający z dysfunkcji błędnika, nerwu przedsionkowego lub ośrodkowych struktur mózgu.
• „Unikanie” – wrażenie niestabilności prowadzące do wystrzegania się sytuacji zwiększających dyskomfort, takich jak: spacerowanie w tłumie, gwałtowne ruchy głowy, przebywanie na wysokości.
• Zaburzenia koncentracji – trudności z myśleniem i zapamiętywaniem.
• Nadmierna potliwość – objaw związany z nieprawidłowościami w układzie krążenia lub lękiem.
• Zaburzenia pamięci – pojawiają się zwłaszcza przy przewlekłych zawrotach głowy.
• Bóle szyi – mogą współwystępować z zawrotami głowy, szczególnie w sytuacji napięcia mięśniowego, problemów z kręgosłupem szyjnym (np. zmiany zwyrodnieniowe, ucisk na nerwy) lub zawrotów szyjnopochodnych (cervicogenic dizziness).
• Oczopląs – mimowolne, rytmiczne ruchy gałek ocznych (poziome, pionowe lub rotacyjne), które często towarzyszące zawrotom głowy. Objaw charakterystyczny dla zaburzeń układu przedsionkowego i uszkodzeń układu nerwowego, takich jak stwardnienie rozsiane czy udary pnia mózgu.

Zawroty głowy u dziecka

Zawroty głowy u dziecka, podobnie jak u dorosłych, są spowodowane różnymi czynnikami. Wśród najczęstszych wymienia się infekcje ucha środkowego (mogą wpływać na błędnik, który odpowiada za równowagę), a także choroby wirusowe (przeziębienie i grypa). Zawroty głowy u małych dzieci mogą pojawiać się także na skutek problemów z krążeniem, niedoboru żelaza, odwodnienia lub gwałtownej zmiany pozycji ciała. 

W procesie diagnozowania lekarz może wziąć pod uwagę również rzadziej spotykane przyczyny – migrenę przedsionkową, problemy neurologiczne (zapalenie opon mózgowych, guzy mózgu, padaczka) oraz skutki uboczne niektórych leków.

Objawy obejmują uczucie oszołomienia lub chwiania, a także trudności w utrzymaniu równowagi. Mały pacjent może mieć problemy z chodzeniem, potykać się lub przewracać. Często występują nudności, a w niektórych przypadkach – wymioty. W poważniejszych sytuacjach symptomem jest podwójne widzenie. 

Jeśli dziecko ma zawroty głowy, należy zwrócić uwagę na ich częstotliwość, nasilenie oraz objawy towarzyszące. Jakie sytuacje powinny skłonić do wizyty u pediatry? 

• Zawroty są częste i nawracają albo pojawiły się po urazie głowy. Towarzyszą im omdlenia, silne bóle głowy, wymioty, zaburzenia widzenia lub mowy.
• Dziecko ma trudności z utrzymaniem równowagi lub koordynacją ruchową.
• Wystąpiły dodatkowe objawy – gorączka, osłabienie, ból ucha czy sztywność karku.
• U dziecka można zaobserwować symptomy, które wskazują na spadek ciśnienia (blada skóra, zimne poty, przyspieszony puls) lub problemy z sercem czy poziomem glukozy we krwi (zawroty głowy po wysiłku).

FAQ