Przewlekły kaszel – o czym świadczy?

Najważniejsze informacje:

• Za przewlekły uznaje się kaszel, który trwa dłużej niż 8 tygodni u dorosłych lub 4 tygodnie u dzieci.
• Są różne przyczyny przewlekłego kaszlu – długotrwały kaszel mokry lub suchy towarzyszy różnym schorzeniom. Prawidłowe rozpoznanie przyczyny jest podstawą skutecznego leczenia. 
• Długotrwały i uporczywy kaszel to zawsze sygnał do konsultacji lekarskiej i rozpoczęcia diagnostyki.

Przewlekły kaszel to stan, w którym kaszel trwa dłużej niż oczekiwano w kontekście konkretnej choroby lub w przypadku braku rozpoznanej przyczyny. Dla dorosłych oznacza to kaszel trwający dłużej niż 8 tygodni, natomiast u dzieci przewlekłym kaszlem opisuje się ten dłuższy niż 4 tygodnie.

Przewlekły kaszel – rozpoznanie, rodzaj kaszlu

W przebiegu przeziębienia lub grypy pojawia się kaszel ostry, który zazwyczaj mija po kilku-kilkunastu dniach, a utrzymuje się nie dłużej niż 3 tygodnie. Kaszel podostry to rodzaj kaszlu trwającego między 3 a 8 tygodni. Kaszlem przewlekłym nazywamy dolegliwość, który utrzymuje się przez przynajmniej 8 tygodni. 

Przewlekły kaszel można podzielić także na suchy i mokry ze względu na obecność odkrztuszanej wydzieliny. Jeśli kaszel ma charakter produktywny i powoduje usunięcie plwociny z dróg oddechowych, wówczas określa się go jako przewlekły kaszel mokry. Jeśli zaś odbywa się bez odkrztuszania, jest chropowaty i duszący, wówczas diagnozuje się bezproduktywny przewlekły kaszel suchy.

Przewlekły kaszel – przyczyny

Przewlekły kaszel może mieć wiele przyczyn, wśród których wymienia się: astmę, przewlekłe zapalenie oskrzeli, GERD (refluks żołądkowo-przełykowy), infekcje, stosowane leki (takie jak inhibitory ACE), obecność zanieczyszczeń i drażniących substancji w otoczeniu lub nowotwory. W wielu przypadkach przyczyna kaszlu może być trudna do zidentyfikowania. Przewlekły kaszel może poważnie wpływać na jakość życia pacjenta, powodując zakłócenia snu, ból gardła, zmęczenie, a nawet wymioty lub nietrzymanie moczu w skrajnych przypadkach.

W zależności od przyczyny kaszlu, mogą towarzyszyć mu inne objawy, takie jak duszność, świszczący oddech, ból w klatce piersiowej, zgaga czy podrażnienie gardła. Te charakterystyczne objawy towarzyszące są ważną informacją dla specjalisty, które często pomagają poznać przyczyny przewlekłego kaszlu. Aby bowiem skutecznie wyleczyć uporczywy kaszel, trzeba najpierw zidentyfikować jego źródło.

Najczęstszą przyczyną przewlekłego kaszlu jest tzw. zespół przewlekłego spływania wydzieliny po tylnej ścianie gardła. Wynika to z nasilonego spływania śluzu z jamy nosowej do dróg oddechowych. Przypadłość określana także jako „spływający katar” powoduje, że spływanie wydzieliny podrażnia receptory kaszlu w gardle, co wywołuje nawracający i przewlekły kaszel z flegmą. 

Przewlekły kaszel a choroby układu oddechowego

Przewlekły i nawracający kaszel to jeden z najczęściej pojawiających się objawów w przypadku przewlekłych chorób układu oddechowego, takich jak:

• astma oskrzelowa – w przebiegu tej choroby pojawiają się charakterystyczne skurcze oskrzeli, które mogą powodować odruch kaszlowy; generuje to przewlekły suchy kaszel, a napady kaszlu pojawiają się zwykle po wysiłku, w nocy albo w obecności zanieczyszczeń i substancji drażniących
• przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) – pojawiający się w jej przebiegu przewlekły kaszel mokry z odkrztuszaniem wydzieliny występuje zazwyczaj nad ranem, połączony jest z dusznością i usuwaniem zalegającej plwociny; występuje często u palaczy
• rozstrzenie oskrzeli – to rodzaj choroby układu oddechowego, w której pojawia się przewlekły mokry kaszel z dużą ilością odkrztuszanej wydzieliny, często mającej ropną postać
• mukowiscydoza – choroba genetyczna układu oddechowego powodująca mokry przewlekły kaszel u dzieci
• nowotwory układu oddechowego – takie poważne choroby, jak rak płuc, także mogą być związane z występowaniem przedłużającego się przewlekłego kaszlu; należy zwrócić się do specjalisty, jeśli towarzyszy mu utrata masy ciała, przewlekłe zmęczenie i/lub krwioplucie.

Uporczywy kaszel a refluks żołądkowo-przełykowy (GERD)

Nawracające napady kaszlu mogą mieć związek także z chorobami układu pokarmowego. Tak się dzieje w przypadku refluksu, w którym treści żołądkowe cofają się do przełyku, skąd mogą trafiać do dróg oddechowych. To podrażnia błonę śluzową i wywołuje odruch kaszlu. Objaw ten towarzyszy także innym symptomom (takim jak: niestrawność, zgaga, uczucie pieczenia w przełyku) i może nasilać się w pozycji leżącej. 

Przedłużający się kaszel poinfekcyjny

Nadwrażliwość oskrzeli i gardła po przebyciu zakażenia wirusowego może utrzymywać się przez wiele tygodni. Infekcje prowadzą do uszkodzenia nabłonka dróg oddechowych, a pełny proces jego regeneracji jest czasochłonny. W tym czasie receptory kaszlowe reagują silniej na różne bodźce, co sprawia, że jeszcze przez kilka tygodni po wyleczeniu infekcji gardło jest wrażliwe i może występować przedłużający się kaszel poinfekcyjny.

Przyjmowanie niektórych leków

Niektóre leki mogą być przyczyną przewlekłego kaszlu. W szczególności dotyczy to grupy leków na nadciśnienie znanych jako inhibitory konwertazy angiotensyny (ACE-I), takich jak: ramipryl, kaptopryl czy enalapryl. Te leki efektywnie regulują ciśnienie krwi, ale jednym z ich działań niepożądanych jest zwiększenie stężenia bradykininy w ciele. To substancja, która powoduje skurcz oskrzeli. U części pacjentów stosujących ACE-I może pojawić się suchy, przewlekły kaszel.

Zanieczyszczenia i substancje drażniące

Kaszel jest naturalnym mechanizmem obronnym organizmu, mającym na celu ochronę dróg oddechowych przed szkodliwymi czynnikami. Osoby narażone na zanieczyszczone powietrze czy smog mogą borykać się z suchym, męczącym przewlekłym kaszlem. 

W sytuacjach, gdy kaszel jest wywołany ekspozycją na toksyny, nie zaleca się stosowania leków hamujących kaszel. Ma on na celu usunięcie zanieczyszczeń z dróg oddechowych. Typowym przykładem jest męczący kaszel palacza, będący odpowiedzią organizmu na potrzebę usunięcia składników dymu tytoniowego z dróg oddechowych.

Przewlekły kaszel u dorosłych – inne przyczyny

U dorosłych zespół przewlekłego spływania wydzieliny często towarzyszy alergii, zapaleniu zatok przynosowych oraz problemom anatomicznym, takim jak skrzywienie przegrody nosowej.

Przewlekły kaszel u dzieci

Przyczyny przewlekłego kaszlu (mokrego lub suchego) u dzieci należy szukać w wymienionych już czynnikach związanych z astmą, infekcjami dróg oddechowych czy refluksem. Trzeba jednak wziąć pod uwagę także inne sytuacje.  

Częstą przyczyną przewlekłego kaszlu u dzieci jest potencjalne połknięcie lub aspiracja ciała obcego. Gdy małe przedmioty, takie jak orzeszki, drobne elementy zabawek czy kawałki jedzenia, zablokują drogi oddechowe, mogą prowadzić do chronicznego kaszlu, wykrztuszania śluzu oraz niejednolitych zmian osłuchowych w płucach (często po jednej stronie klatki piersiowej).

Oprócz wymienionych wyżej przyczyn, przedłużający się kaszel u dziecka może być związany też z przerostem migdałka gardłowego. Spływająca wydzielina po tylnej ścianie gardła wzmaga u dzieci odruch kaszlowy. Jest to wskazanie do wizyty u laryngologa. 

Kaszel przewlekły – badania i diagnostyka

Przewlekły kaszel może być objawem poważniejszego schorzenia i zwykle wymaga oceny medycznej w celu ustalenia jego przyczyny oraz wdrożenia odpowiedniego leczenia.

Diagnostyka przewlekłego kaszlu obejmuje szereg badań i procedur. Pierwszym i kluczowym etapem jest zebranie dokładnego wywiadu z pacjentem, podczas którego lekarz:

• ustala niedawno przebyte infekcje,
• sprawdza listę zażywanych leków,
• określa narażenie na czynniki drażniące, np. palenie tytoniu, smog,
• analizuje, czy w określonych porach dnia kaszel jest intensywniejszy,
• pyta o okoliczności wywołujące kaszel,
• identyfikuje objawy towarzyszące.

Równolegle z wywiadem lekarz prowadzi badania fizykalne, w których osłuchuje klatkę piersiową, ocenia stan nosogardła, bada węzły chłonne szyi i klatki piersiowej oraz wykonuje badanie uszu przy użyciu otoskopu.

Do pogłębionej diagnostyki wykorzystuje się badania obrazowe. Podstawowym badaniem do identyfikacji zakażeń, nowotworów i chorób płuc jest zdjęcie RTG klatki piersiowej. Bardziej szczegółową diagnostykę można przeprowadzić wykorzystując tomografię komputerową klatki piersiowej.

Jeśli RTG nie wykaże nieprawidłowości, może być potrzebne wykonanie dodatkowych badań, takich jak:

• spirometria – do oceny funkcjonowania płuc,
• bronchoskopia – do badania wewnętrznych struktur dróg oddechowych,
• tomografia komputerowa zatok – jeśli podejrzewa się schorzenia zatok przynosowych,
• EKG i badanie echokardiograficzne serca – przy podejrzeniu chorób serca,
• testy alergiczne – w celu wykrycia alergenów,
• gastroskopia – do badania przełyku i żołądka.

Przedłużający się kaszel – leczenie

Leczenie przewlekłego kaszlu zależy od jego przyczyny. Może obejmować zmiany w stylu życia, leczenie farmakologiczne lub interwencje chirurgiczne w przypadku konkretnych schorzeń.

Kluczowe jest rozpoznanie i leczenie pierwotnej choroby powodującej przewlekły kaszel. Choroby takie jak astma oskrzelowa, przewlekła obturacyjna choroba płuc czy choroba refluksowa przełyku mogą trwać latami, stale wywołując nieprzyjemne objawy. Kontrola choroby zależy od regularnego przyjmowania leków i stosowania się do zaleceń lekarza.

Jeśli kaszel ma związek z paleniem papierosów, warto rozważyć rzucenie nałogu, np. poprzez stosowanie nikotynowej terapii zastępczej.

W wielu przypadkach rekonwalescencja po infekcji dróg oddechowych może trwać tygodniami. To czas, który jest niezbędny do regeneracji błony śluzowej gardła. W przypadku bakteryjnych zakażeń dróg oddechowych niezbędna może być antybiotykoterapia.

Aby złagodzić objawy przewlekłego kaszlu, należy wdrożyć leczenie objawowe. Przede wszystkim kluczowe jest ustalenie rodzaju kaszlu (suchy czy mokry). W leczeniu kaszlu suchego zalecane są leki przeciwkaszlowe, które działają poprzez hamowanie ośrodka kaszlowego w układzie nerwowym. Do najpopularniejszych należą butamirat, dekstrometorfan i kodeina. Należy pamiętać, by nie stosować ich w przypadku kaszlu mokrego.

Przy przewlekłym mokrym kaszlu korzystne jest wspieranie organizmu w oczyszczaniu dróg oddechowych. Mukolityki (leki wykrztuśne), takie jak acetylocysteina i ambroksol, rozrzedzają śluz, co ułatwia jego odkrztuszanie. W rozrzedzeniu zalegającej wydzieliny pomagają też inhalacje z soli fizjologicznej. Metody takie jak regularna fizykoterapia, obejmująca ćwiczenia oddechowe i oklepywanie klatki piersiowej ułatwiają usuwanie wydzieliny – są ważnym wsparciem leczenia w przewlekłych schorzeniach układu oddechowego.