Dolne drogi oddechowe (tchawica, oskrzela) – budowa, funkcje, choroby

Najważniejsze informacje

• Dolne drogi oddechowe obejmują tchawicę, oskrzela (główne, płatowe, segmentowe), oskrzeliki oraz pęcherzyki płucne, które pełnią rolę w przewodzeniu powietrza oraz wymianie gazowej w płucach.
• Tchawica to przewód, który łączy krtań z oskrzelami i zapewnia drożność dzięki pierścieniom chrząstki, a jej nabłonek rzęskowy oczyszcza powietrze z zanieczyszczeń.
• Oskrzela dzielą się na coraz mniejsze gałęzie, transportując powietrze do płuc i regulując jego przepływ przez mięśnie gładkie oraz chrząstki, które zapobiegają ich zapadaniu się.
• Najważniejsze funkcje dolnych dróg oddechowych to: transport powietrza, oczyszczanie, nawilżanie oraz umożliwienie wymiany gazowej w pęcherzykach płucnych.
• Zaburzenia pracy tchawicy i oskrzeli, takie jak duszność, kaszel, świszczący oddech czy ból w klatce piersiowej, są typowe dla chorób takich jak astma, zapalenie oskrzeli czy infekcje wirusowe lub bakteryjne.

Dolne drogi oddechowe składają się z kilku ważnych struktur, w tym tchawicy i drzewa oskrzelowego. Każdy z elementów pełni określone funkcje, a wszystkie są ze sobą ściśle powiązane, aby zapewniać prawidłowy proces oddychania i transportu powietrza w układzie oddechowym. Sprawdź, jak zbudowana jest tchawica i oskrzela, jakie pełnią funkcje i jakie schorzenia mogą rozwinąć się w wyniku ich nieprawidłowego funkcjonowania.

Dolne drogi oddechowe – budowa

Dolne drogi oddechowe stanowią ważny element układu oddechowego, odpowiedzialny za przewodzenie powietrza do płuc, gdzie zachodzi wymiana gazowa. Ich struktura zapewnia nie tylko efektywny transport powietrza, ale również ochronę organizmu przed patogenami, zanieczyszczeniami oraz kontrolowanie warunków klimatycznych wdychanego powietrza. W skład dolnych dróg oddechowych wchodzą:

• tchawica;
• oskrzela główne;
• oskrzela płatowe;
• oskrzela segmentowe;
• oskrzeliki oddechowe;
• pęcherzyki płucne.

Tchawica jest pierwszą częścią dolnych dróg oddechowych, łączącą krtań z oskrzelami. Następnie powietrze przemieszcza się do oskrzeli głównych, które dzielą się na oskrzela płatowe, a te dalej na oskrzela segmentowe. Ostatecznie dochodzi do oskrzelików, których struktura jest coraz cieńsza i mniej chrzęstna, aż w końcu przechodzi w pęcherzyki płucne, w których odbywa się wymiana gazowa (tlenu i dwutlenku węgla). Budowa dolnych dróg oddechowych jest doskonale przystosowana do pełnienia funkcji przewodzenia powietrza oraz obrony przed patogenami.

Z czego składa się tchawica?

Tchawica to przewód o długości 10-12 cm i średnicy około 2 cm, który znajduje się poniżej krtani. Przewodzi powietrze do dolnych dróg oddechowych, a jej struktura zapewnia drożność oraz odpowiednią elastyczność, co jest niezbędne do prawidłowego oddychania. Tchawica jest zbudowana z kilku elementów:

• nabłonek rzęskowy walcowaty pokrywający błonę śluzową tchawicy, której główną funkcją jest oczyszczanie powietrza z zanieczyszczeń, nawilżanie oraz nawigowanie w kierunku górnych dróg oddechowych;
• błona podśluzowa, w której znajdują się gruczoły śluzowe, odpowiedzialne za produkcję śluzu;
• pierścienie chrząstek tchawiczych – ok. 15–20 pierścieni w kształcie litery „C”, które zapobiegają zapadaniu się tchawicy podczas wdechu, zapewniając jej drożność;
• mięsień tchawiczy – umiejscowiony na tylnej ścianie, między otwartymi pierścieniami, który umożliwia regulację średnicy tchawicy w odpowiedzi na bodźce;
• przydanka łącznotkankowa, która łączy tchawicę z otaczającymi tkankami i zapewnia jej elastyczność.

Oskrzela – jak są zbudowane?

Oskrzela to przedłużenie tchawicy, które śródpiersiu tylnym dzieli się na oskrzela wielkie, obejmujące główne prawe i lewe oskrzele. Oskrzela te biegną w linii prostej do dolnej części płuc – oskrzele główne prawe jest szersze i krótsze, a oskrzele główne lewe węższe oraz dłuższe, prowadząc powietrze do odpowiednio prawej i lewej strony płuc. Ich jest doskonale dopasowana do pełnionej funkcji.

W strukturze oskrzeli wyróżnić można:

• nabłonek rzęskowy walcowaty wielorzędowy z komórkami kubkowymi, które produkują śluz. Rzęski poruszają się, usuwając zanieczyszczenia z dróg oddechowych;
• błona podśluzowa, zawierająca gruczoły śluzowo-surowicze, które nawilżają powietrze i usuwają zanieczyszczenia;
• mięśnie gładkie, które układają się spiralnie wokół oskrzeli. Dzięki nim możliwa jest regulacja średnicy dróg oddechowych, co wpływa na przepływ powietrza i opór oddechowy;
• chrząstka o kształcie łukowatym lub tarczowatym, która zapewnia oskrzelom odpowiednią sztywność i zapobiega ich zapadaniu się podczas oddychania.

Oskrzela główne dzielą się na oskrzela płatowe (oskrzele płatowe górne prawe i lewe, oskrzele płatowe pośrednie prawe i lewe, a także oskrzele płatowe dolne prawe i lewe), które prowadzą do poszczególnych płatów płuc, a te dalej dzielą się na oskrzela segmentowe i oskrzela podsegmentowe, umożliwiając równomierną dystrybucję powietrza w płucach. Ostatecznie struktura ta przechodzi w oskrzeliki, gdzie wielkość drobnych oskrzeli staje się coraz mniejsza, a ich ściany coraz cieńsze.

Funkcje dolnych dróg oddechowych

Dolne drogi oddechowe pełnią szereg istotnych funkcji w układzie oddechowym, umożliwiając prawidłowe oddychanie i wymianę gazową.

Jakie są funkcje tchawicy?

Tchawica pełni przede wszystkim rolę przewodu powietrznego, ale jej funkcje obejmują:

• zapewnienie drożności – pierścienie chrząstki zapobiegają zapadaniu się tchawicy podczas oddychania, co zapewnia nieprzerwany przepływ powietrza;
• ochrona przed zanieczyszczeniami – nabłonek rzęskowy w tchawicy zatrzymuje cząsteczki kurzu i patogeny, a śluz pomaga je usunąć;
• regulacja średnicy – mięsień tchawiczy pozwala na drobną adaptację średnicy tchawicy w odpowiedzi na bodźce zewnętrzne, np. w reakcji na wysiłek fizyczny.

Jakie są funkcje oskrzeli?

Oskrzela pełnią ważną funkcję w procesie oddychania i wymiany gazowej. Ich zadaniem jest:

• transport powietrza – oskrzela przewodzą powietrze z tchawicy do płuc, dostarczając tlen do pęcherzyków płucnych;

• oczyszczanie powietrza – rzęski na nabłonku oskrzeli przesuwają śluz wraz z zanieczyszczeniami do górnych dróg oddechowych, gdzie zostają one usunięte;
• regulacja przepływu powietrza – mięśnie gładkie w oskrzelach umożliwiają ich zwężanie lub rozszerzanie, co wpływa na opór dróg oddechowych i kontroluje objętość powietrza dostającego się do płuc;
• produkcja śluzu – gruczoły śluzowe w oskrzelach nawilżają powietrze i ułatwiają usuwanie patogenów oraz zanieczyszczeń z dróg oddechowych.

Zaburzenia pracy tchawicy i oskrzeli – objawy

Zaburzenia funkcji tchawicy i oskrzeli mogą prowadzić do wielu charakterystycznych objawów. Zwykle wynikają one ze stanu zapalnego, infekcji, skurczu oskrzeli lub mechanicznych przeszkód w drogach oddechowych. Zalicza się do nich m.in.:

• duszność – trudności w oddychaniu mogą być spowodowane zapaleniem, zwężeniem lub blokadą oskrzeli. Zwężenie dróg oddechowych (np. w przypadku astmy) może utrudniać przepływ powietrza przez oskrzela główne, oskrzela płatowe oraz mniejsze gałęzie drzewa oskrzelowego, w tym oskrzela segmentowe i oskrzela podsegmentowe;
• kaszel – reakcja obronna organizmu, której celem jest usunięcie zanieczyszczeń, śluzu lub ciał obcych z tchawicy i oskrzeli. Może wystąpić w przypadku infekcji, zapalenia błony śluzowej lub podrażnienia. Kaszel związany z infekcjami może prowadzić do nadmiernej produkcji śluzu, który gromadzi się w oskrzelach lub w oskrzelikach oddechowych, co dodatkowo utrudnia oddychanie;
• świst oddechowy – charakterystyczny dźwięk, który pojawia się podczas oddychania. Jest wynikiem zwężenia oskrzeli i przepływu powietrza przez wąskie przestrzenie w obrębie oskrzeli płatowych i segmentowych. Świst jest powszechny w przypadku astmy oskrzelowej, kiedy dochodzi do skurczu mięśni gładkich w ścianie oskrzeli, co powoduje ich zwężenie i utrudnia przepływ powietrza;
• ból w klatce piersiowej – może być wynikiem zapalenia lub podrażnienia ścian tchawicy i oskrzeli. Często pojawia się w przypadku stanu zapalnego w obrębie dolnych dróg oddechowych, a także przy stanach takich jak zapalenie tchawicy czy zapalenie oskrzeli wielkich;
• wydzielina śluzowa lub ropna – obecność śluzu lub ropy w drogach oddechowych, szczególnie w oskrzelach i oskrzelikach końcowych, jest oznaką infekcji. Gęsty, zielonkawy lub żółty śluz może sugerować infekcję bakteryjną, np. zapalenie oskrzeli lub infekcję wirusową;
• chrypka – chrypka lub utrata głosu mogą wystąpić, gdy stan zapalny obejmuje tchawicę lub okolice krtani. Tego typu objawy są często związane z infekcjami wirusowymi, które wpływają na błonę śluzową dróg oddechowych, prowadząc do podrażnienia i zapalenia. Chrypka może także towarzyszyć zapaleniu oskrzeli płatowych lub zapaleniu oskrzeli segmentowych, szczególnie gdy stan zapalny rozprzestrzenia się na wyższe partie układu oddechowego.

Najczęstsze choroby dolnych dróg oddechowych (tchawicy i oskrzeli)

Choroby tchawicy i oskrzeli mogą być spowodowane zarówno przez infekcje, jak i przewlekłe stany zapalne, które prowadzą do uszkodzeń dróg oddechowych.

Zapalenie tchawicy

Stan zapalny błony śluzowej tchawicy, który może wystąpić w wyniku infekcji lub podrażnienia mechanicznego. Objawia się m.in. kaszlem, chrypką oraz uczuciem suchości w gardle. W ciężkich przypadkach może dojść do zwężenia tchawicy i utrudnienia przepływu powietrza, co powoduje duszność i ból w klatce piersiowej. Leczenie zależy od przyczyny zapalenia i może obejmować leki przeciwzapalne, antybiotyki (w przypadku infekcji bakteryjnych) oraz leki łagodzące objawy.

U pacjentów najczęściej diagnozuje się:

• wirusowe zapalenie tchawicy – wynik infekcji wywołanych przez wirusy, takie jak wirus grypy lub RSV;
• alergiczne zapalenie tchawicy – efekt reakcji układu odpornościowego na alergeny, takie jak kurz, pyłki roślin, sierść zwierząt;
• przewlekłe zapalenie tchawicy – stan zapalny tchawicy, który utrzymuje się przez długi czas, najczęściej w wyniku długotrwałego podrażnienia, np. przez palenie tytoniu lub zanieczyszczenie powietrza.

Nowotwory tchawicy

Rzadka grupa schorzeń, które mogą występować zarówno w postaci guzów łagodnych, jak i złośliwych. Nowotwory złośliwe zwykle prowadzą do duszności, kaszlu, krwioplucia oraz bólu w klatce piersiowej. Leczenie polega na chirurgicznym usunięciu guza, radioterapii lub chemioterapii, w zależności od rodzaju i stopnia zaawansowania nowotworu.

Zapalenie oskrzeli

Stan zapalny oskrzeli, który może być spowodowany infekcją wirusową lub bakteryjną. Objawia się kaszlem, który często jest połączony z wydzielaniem śluzu, dusznością oraz uczuciem ucisku w klatce piersiowej. W przypadku zapalenia oskrzeli ważne jest stosowanie odpowiednich leków przeciwzapalnych, antybiotyków (w przypadku infekcji bakteryjnej) oraz leków mukolitycznych ułatwiających odkrztuszanie.

U pacjentów diagnozuje się m.in.:

• ostre zapalenie oskrzeli – wynik infekcji wirusowej, wywołanej przez wirusy przeziębienia, grypy lub RSV;
• przewlekłe zapalenie oskrzeli – częsta przypadłość osób palących papierosy, która może prowadzić do uszkodzenia struktury oskrzeli i pęcherzyków płucnych, ograniczając zdolność do wymiany gazowej w płucach.

Astma oskrzelowa

Przewlekła choroba zapalna oskrzeli, która prowadzi do ich zwężenia i utrudnia przepływ powietrza. Objawy astmy obejmują duszność, kaszel, świszczący oddech oraz uczucie ucisku w klatce piersiowej. W wyniku nadreaktywności oskrzeli dochodzi do ich skurczu, a także obrzęku błony śluzowej oskrzeli. Leczenie astmy polega na stosowaniu leków rozszerzających oskrzela, kortykosteroidów oraz unikaniu alergenów lub czynników wyzwalających ataki.

Nowotwory oskrzeli

Rzadkie, ale poważne schorzenia, które mogą prowadzić do duszności, kaszlu, krwioplucia oraz bólu w klatce piersiowej. Złośliwe guzy oskrzeli, takie jak rak oskrzeli, mogą powodować przerzuty do innych części ciała. Leczenie obejmuje zazwyczaj chirurgiczne usunięcie guza, a także chemioterapię, radioterapię i terapie celowane, zależnie od rodzaju nowotworu.

Zaburzenia anatomiczne tchawicy i oskrzeli

Obejmują wszelkie wrodzone lub nabyte zmiany, które mogą powodować zwężenie lub deformację tchawicy bądź oskrzeli. Może to prowadzić do utrudnionego przepływu powietrza w drzewie oskrzelowym, powodując duszność, kaszel oraz problemy z oddychaniem. Przykładem zaburzeń anatomicznych są wrodzone nieprawidłowości w budowie oskrzeli segmentowych lub uszkodzenia chrząstek tchawiczych. Leczenie zależy od stopnia nasilenia zmian i może obejmować chirurgiczne usunięcie ciała obcego, poszerzenie zwężonych odcinków oskrzeli lub inne procedury mające na celu poprawę przepływu powietrza.

FAQ

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące tchawicy i oskrzeli