Najważniejsze informacje:

• Astma wysiłkowa to odwracalny, charakterystyczny skurcz oskrzeli, który pojawia się podczas aktywności fizycznej.
• Astma wysiłkowa ma specyficzny przebieg: wraz z wysiłkiem fizycznym drogi oddechowe rozszerzają się, a po 5-10 minutach po wysiłku kurczą się. W efekcie prowadzi to do uczucia duszności, świszczącego oddechu i napadów kaszlu.
• Astma wysiłkowa może występować jako odrębna jednostka chorobowa lub jako objaw astmy oskrzelowej.
• Astma wysiłkowa jest chorobą nieuleczalną. W leczeniu choroby stosuje się m.in. leki rozszerzające oskrzela, podawane pacjentowi przed wysiłkiem i w celu przerwania skurczu oskrzeli. Ważne jest też, aby pamiętać o prawidłowej rozgrzewce przed treningami.

Astma wysiłkowa, często określana również jako powysiłkowy skurcz oskrzeli, to przypadłość, która dotyka zarówno osoby dorosłe, jak i dzieci. Często spotyka się ją u sportowców, którzy uprawiają sporty zimowe. Typowe objawy astmy wysiłkowej to m.in. duszności i spadek wydolności fizycznej w trakcie treningu, a także po jego zakończeniu. Dowiedz się, co odpowiada za rozwój astmy wysiłkowej i jak ją leczyć.

Co to jest astma wysiłkowa?

Astma wysiłkowa to rzadka odmiana astmy, diagnozowana głównie u nastolatków i dzieci, chociaż niekiedy zdarza się również u osób dorosłych. Jest to stan, w którym dochodzi do skurczu oskrzeli wywołanego intensywnym wysiłkiem fizycznym, co prowadzi do trudności w oddychaniu.

Astma wysiłkowa może występować zarówno u osób, które już mają zdiagnozowaną astmę oskrzelową, jak i u tych, którzy wcześniej nie mieli problemów z układem oddechowym. W przypadku tej formy astmy objawy pojawiają się zwykle po intensywnym wysiłku fizycznym i mogą utrzymywać się przez kilka minut. Schorzenie może występować w połączeniu z innymi chorobami układu oddechowego, jak alergie, ale w niektórych przypadkach jest niezależnym problemem zdrowotnym.

Przyczyny astmy wysiłkowej

Astma wysiłkowa powstaje w wyniku reakcji organizmu na intensywny wysiłek fizyczny, który prowadzi do skurczu oskrzeli i pojawienia się charakterystycznych objawów. W trakcie aktywności fizycznej drogi oddechowe rozszerzają się, ale po jej zakończeniu następuje ich gwałtowny skurcz, co jest główną przyczyną ataków astmy wysiłkowej.

Główne przyczyny astmy wysiłkowej to:

• wzmożona aktywność fizyczna – w trakcie wysiłku fizycznego organizm aktywuje komórki zapalne, które uwalniają substancje prozapalne, takie jak cytokiny. Substancje te prowadzą do reakcji zapalnej w drogach oddechowych, co wywołuje patologiczny skurcz oskrzeli (bronchospazm), charakterystyczny dla astmy wysiłkowej;
• reakcje zapalne i nadreaktywność oskrzeli – u osób z astmą oskrzela reagują silniej na wysiłek fizyczny niż u zdrowych sportowców. U astmatyków powysiłkowe skurcze oskrzeli są zazwyczaj silniejsze, co powoduje nasilenie objawów astmy, takich jak duszność czy kaszel;
• uszkodzenia nabłonka dróg oddechowych – podczas wysiłku (zwłaszcza trenując na zewnątrz w zimowy dzień) w drogach oddechowych mogą pojawić się mikrouszkodzenia nabłonka. W efekcie do tkanek napływają komórki układu odpornościowego, co prowadzi do reakcji zapalnej i rozwoju astmy wysiłkowej;
• nagły skurcz oskrzeli po wysiłku – po zakończeniu aktywności fizycznej drogi oddechowe gwałtownie kurczą się, co prowadzi do ataku astmy. To nagłe zwężenie oskrzeli powoduje trudności w oddychaniu i charakterystyczne objawy, takie jak świszczący oddech, kaszel czy duszność. Z czasem objawy mogą ustępować samoistnie lub po podaniu odpowiednich leków rozszerzających oskrzela.

Astma wysiłkowa – objawy

Objawy astmy wysiłkowej możemy zauważyć przede wszystkim po treningu w okresie zimowym lub w niskich temperaturach. Dolegliwości mogą mieć różny stopień nasilenia, a ich przebieg jest zwykle charakterystyczny. Na początku aktywności fizycznej drogi oddechowe rozszerzają się, ale po jej zakończeniu dochodzi do ich gwałtownego skurczu, co prowadzi do pojawienia się typowych objawów. Po kilku minutach od zakończenia wysiłku objawy zazwyczaj ustępują, gdy drogi oddechowe ponownie się rozszerzają.

Główne objawy astmy powysiłkowej to:

• duszność – może wystąpić zarówno w trakcie wysiłku, jak i bezpośrednio po jego zakończeniu;
• kaszel – głównie suchy i męczący, który pojawia się po zakończeniu wysiłku lub w czasie jego trwania;
• świszczący oddech i charakterystyczne „trzaski” przy oddychaniu, co wynika ze zwężenia dróg oddechowych;
• ucisk w klatce piersiowej, odczuwalny głównie po wysiłku fizycznym, może towarzyszyć innym objawom, jak duszność czy kaszel;
• spłycony oddech – w wyniku skurczu oskrzeli wdychanie powietrza staje się trudniejsze, a każde wciąganie powietrza sprawia wrażenie niepełności oddechu;
• zawroty głowy i osłabienie – mogą być objawami towarzyszącymi silnym atakom astmy wysiłkowej. Są spowodowane brakiem odpowiedniej ilości tlenu podczas napadu duszności;
• skurcze mięśni, które pojawiają się w wyniku niedotlenienia organizmu podczas trudności w oddychaniu;

Co ważne, czas trwania i intensywność aktywności fizycznej wpływają na nasilenie objawów. Przy krótkotrwałym wysiłku objawy mogą być silniejsze, podczas gdy długotrwała aktywność fizyczna może zmniejszyć ich nasilenie, dzięki wydzielaniu katecholamin, które rozkurczają oskrzela. Największe nasilenie objawów występuje zazwyczaj pomiędzy 3 a 10 minutą po zakończeniu wysiłku. To wtedy skurcz oskrzeli jest najbardziej odczuwalny, a objawy są najsilniejsze. Z czasem, po około 30 minutach, drogi oddechowe powoli się rozszerzają, a dolegliwości ustępują.

Astma wysiłkowa – jak diagnozować?

Diagnostyka astmy wysiłkowej jest trudnym zadaniem, które wymaga precyzyjnego podejścia i uwzględnienia wielu czynników. Istotnym krokiem w procesie diagnostycznym jest szczegółowy wywiad lekarski, który pomaga wykluczyć inne schorzenia dające podobne objawy, takie jak choroby układu sercowo-naczyniowego, zespół hiperwentylacyjny, problemy ze strunami głosowymi czy refluks żołądkowo-przełykowy. Warto również pamiętać, że niekiedy dolegliwości przypominające astmę mogą być efektem niewłaściwego przygotowania do wysiłku, przetrenowania lub innych, prostszych problemów.

Aby postawić ostateczną diagnozę astmy wysiłkowej, niezbędne jest przeprowadzenie specjalistycznych testów. W pierwszej kolejności lekarz może zlecić test wysiłkowy na bieżni, który pozwala na ocenę reakcji organizmu na wysiłek fizyczny. Podczas tego badania monitoruje się takie parametry, jak zapis EKG, wentylację płuc oraz poziom saturacji krwi tlenem za pomocą pulsoksymetru. Test wysiłkowy może być również połączony z innymi badaniami, takimi jak spirometria, która ocenia pojemność płuc, czy testy nadreaktywności oskrzeli z użyciem mannitolu, hipertonicznego roztworu NaCl lub hiperwentylacji izokapnicznej.

Niestety, same testy nadreaktywności oskrzeli nie zawsze wystarczą, aby jednoznacznie stwierdzić astmę wysiłkową. Reakcja oskrzeli na bodźce wykorzystywane w diagnostyce (np. mannitol czy roztwory soli) może różnić się od reakcji wywołanej wysiłkiem fizycznym, co oznacza, że wyniki mogą nie być jednoznaczne.

Najskuteczniejszym sposobem diagnozowania astmy wysiłkowej jest obserwacja zmiany w natężonej objętości wydechowej pierwszosekundowej (FEV1) po wysiłku. Jeśli wartość FEV1 spada o co najmniej 10% w porównaniu do wyjściowej, może to wskazywać na astmę wysiłkową. W zależności od stopnia obniżenia FEV1 rozpoznaje się różne stopnie nasilenia choroby: łagodną (do 25% spadku), umiarkowaną (do 50%) oraz ciężką (ponad 50%).

Jak leczyć astmę wysiłkową?

Leczenie astmy wysiłkowej zależy od intensywności objawów, ich częstotliwości oraz tego, czy choroba jest jedynie powysiłkowym skurczem oskrzeli czy też występuje przewlekła astma oskrzelowa. Po postawieniu ostatecznej diagnozy lekarz prowadzący dobiera odpowiednią terapię. W przypadku powysiłkowego skurczu oskrzeli leczenie może być oparte na jednorazowych dawkach leków, które pacjent przyjmuje przed planowanym wysiłkiem fizycznym.

Jeżeli natomiast zostanie rozpoznana pełnoobjawowa astma wysiłkowa, konieczne będzie stałe leczenie oraz regularna kontrola stanu zdrowia przez specjalistę. W takich przypadkach leczenie ma na celu długoterminową kontrolę choroby, by zminimalizować objawy i poprawić jakość życia pacjenta.

Astma wysiłkowa – leki

Leki stosowane w leczeniu astmy wysiłkowej obejmują preparaty, które pomagają w zapobieganiu skurczom oskrzeli oraz w łagodzeniu objawów. Zwykle stosuje się dwa rodzaje leków:

• bronchodilatatory (rozszerzające oskrzela), takie jak beta-agonisty krótkodziałające, które przyjmuje się przed wysiłkiem, by zapobiec skurczom oskrzeli;
• leki przeciwzapalne dla pacjentów z przewlekłą astmą wysiłkową. Zalicza się do nich m.in. kortykosteroidy, które pomagają w kontrolowaniu procesu zapalnego w drogach oddechowych.

W zależności od nasilenia objawów pacjent może stosować leki w formie wziewnej lub w postaci tabletek. Ważne jest, by leczenie było dopasowane do indywidualnych potrzeb pacjenta, a jego skuteczność monitorowana przez lekarza.

Astma wysiłkowa – leczenie domowe

Ważnym elementem terapii astmy wysiłkowej są też zmiany w stylu życia i wprowadzenie kilku zdrowych nawyków, które mogą pomóc w zapobieganiu atakom. Najważniejsze zalecenia to:

• rozgrzewka przed wysiłkiem – przed planowanym wysiłkiem fizycznym warto przeprowadzić krótką, intensywną rozgrzewkę. Dzięki temu organizm lepiej przygotuje się do aktywności fizycznej, a ryzyko skurczu oskrzeli będzie mniejsze;
• oddychanie przez nos – podczas ćwiczeń na świeżym powietrzu, zwłaszcza w zimnych warunkach, warto oddychać przez nos. Dzięki temu powietrze, które trafia do płuc, jest lepiej ogrzane i nawilżone, co zmniejsza ryzyko podrażnienia dróg oddechowych;
• stopniowe zmniejszanie intensywności treningu – po nagłym ustaniu aktywności fizycznej może dojść do skurczu oskrzeli. Warto zatem stopniowo obniżać tempo treningu, dając organizmowi czas na powrót do normalnego stanu;
• odpoczynek po wysiłku – po zakończeniu aktywności warto poświęcić kilka minut na odpoczynek, by organizm miał czas na regenerację. Taki czas na wyciszenie pozwala uniknąć nadmiernego obciążenia układu oddechowego;
• odpowiednia dieta – dieta uboga w sól, a bogata w tłuszcze rybne może mieć korzystny wpływ na zdrowie osób z astmą wysiłkową.

Zdrowe nawyki w połączeniu z odpowiednią terapią lekową mogą znacząco poprawić jakość życia osób z astmą wysiłkową, zmniejszając liczbę ataków i ułatwiając aktywność fizyczną.

FAQ

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące astmy wysiłkowej.