Krztusiec – przyczyny, objawy

Najważniejsze informacje:

• Krztusiec to bakteryjna choroba dróg oddechowych. Charakteryzuje się silnymi atakami kaszlu, które mogą trwać nawet kilka tygodni. 
• Przyczyną krztuśca jest zakażenie bakteriami Bordetella pertussis, które przenoszą się z osoby na osobę drogą kropelkową – głównie podczas kaszlu, kichania lub bliskiego kontaktu.
• Początkowo pojawia się katar, łagodna gorączka oraz suchy kaszel, który z czasem ulega nasileniu, przybierając postać intensywnych napadów zakończonych charakterystycznym „pianiem” (świstem) podczas wdechu. 

Krztusiec (potocznie koklusz) to zakaźna infekcja bakteryjna, która atakuje układ oddechowy. Choroba objawia się przede wszystkim gwałtownymi napadami kaszlu, które mogą utrudniać oddychanie i prowadzić do powikłań – zwłaszcza u małych dzieci i osób z osłabioną odpornością. Mimo dostępności skutecznych szczepień, krztusiec wciąż stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia.

Krztusiec (koklusz) – co to za choroba?

Krztusiec (ICD-10: A37), tzw. koklusz lub 100-dniowy kaszel, to bakteryjna infekcja układu oddechowego, która charakteryzuje się długotrwałym przebiegiem oraz napadowym kaszlem. U niektórych pacjentów choroba może prowadzić do poważnych powikłań – zapalenia płuc czy uszkodzenia mózgu. 

Grupą szczególnie narażoną na zachorowanie są niemowlęta do 6. miesiąca życia, które nie przeszły jeszcze pełnego cyklu szczepień. Wysoka liczba zachorowań dotyczy także młodych dorosłych oraz osób starszych, u których odporność na krztusiec może być osłabiona lub wygaszona wskutek upływu czasu od ostatniego szczepienia. 

Zakażenie krztuścem – co wywołuje chorobę i jakie są drogi infekcji? 

Chorobę wywołuje Bordetella pertussis (pałeczka Gram-ujemna), która po dostaniu się do organizmu kolonizuje nabłonek dróg oddechowych, przede wszystkim tchawicy i oskrzeli. Wspomniana bakteria produkuje toksynę krztuścową (pertussis toxin), która uszkadza komórki nabłonka, powodując nadmierne wydzielanie gęstego, lepkiego śluzu oraz działa neurotoksycznie, pobudzając ośrodek kaszlu w mózgu. W efekcie pojawiają się charakterystyczne intensywne napady kaszlu, które mogą prowadzić do wymiotów, duszności, a nawet sinicy.

Zakażenie przenosi się drogą kropelkową — bakterie rozprzestrzeniają się w powietrzu podczas kaszlu, kichania, a nawet mówienia. Największa zakaźność przypada na pierwszy tydzień choroby, zwłaszcza podczas fazy kataralnej, zanim wystąpią pełne objawy.

Okres inkubacji wynosi zwykle od 7 do 10 dni. Zakaźność może utrzymywać się przez 2–3 tygodnie od początku kaszlu. Zastosowanie antybiotyków, głównie makrolidów, skraca okres zakaźności do około 5 dni od rozpoczęcia leczenia, choć nie wpływa na długość kaszlu.

Czynniki ryzyka zakażenia krztuścem to:

• brak szczepienia lub nieukończenie podstawowego cyklu szczepień (szczególnie u niemowląt);
• brak dawek przypominających u starszych dzieci i dorosłych, co prowadzi do osłabienia odporności;
• bliski kontakt z osobą chorą (zwłaszcza w środowisku domowym).

Osoba zaszczepiona może zachorować na krztusiec, jednak w takim przypadku przebieg choroby jest zwykle łagodniejszy i krótszy. Należy podkreślić, że ani szczepienie, ani przebycie choroby nie zapewniają trwałej odporności, dlatego możliwe są ponowne zakażenia. Aby utrzymać ochronę przed chorobą na odpowiednim poziomie, zaleca się przyjmowanie dawek przypominających szczepionki. 

Krztusiec – objawy. Jak rozpoznać?

Zakażenie pałeczką krztuśca może mieć różny przebieg w zależności od wieku i stanu odporności pacjenta. 

Krztusiec – objawy u dorosłych

Wstępna faza krztuśca u dorosłych często przebiega z niespecyficznymi objawami, które łatwo pomylić z przeziębieniem lub inną infekcją wirusową górnych dróg oddechowych. Pojawiają się: suchy kaszel, katar, stan podgorączkowy (nieznaczne podwyższenie temperatury ciała), ból gardła oraz ogólne złe samopoczucie. W miarę postępu choroby rozwija się jednak charakterystyczny objaw – przewlekły kaszel o napadowym charakterze (suchy, męczący, z tendencją do nasila się w nocy). 

Napady kaszlu mogą prowadzić do duszności, zaczerwienienia lub zasinienia twarzy, a nawet wymiotów, szczególnie u osób niezaszczepionych, z niedoborami odporności lub chorobami przewlekłymi. 

Kaszel może utrzymywać się od 10 do 12 tygodni, a czasem nawet kilka miesięcy.

Pobierz aplikację

Receptomat w telefonie!

Dbaj o zdrowie tak jak Ci wygodnie!

Aplikacja Receptomat to innowacyjne rozwiązanie telemedyczne, które pozwala dbać o ciągłość leczenia w prosty sposób. Usługi medyczne są dostępne dla Ciebie przez 7 dni w tygodniu! Umów się na teleporadę, prześlij dokumentację medyczną, ustaw powiadomienia o lekach. Wygodnie, szybko, niezawodnie.

Pobierz naszą aplikację

Fazy krztuśca – objawy u dzieci

Koklusz u dzieci często rozpoczyna się jak typowa infekcja górnych dróg oddechowych, jednak z czasem objawy mogą się nasilać i prowadzić do poważnych powikłań. Choroba rozwija się w kilku etapach. 

• Faza nieżytowa (1–2 tygodnie) – pierwsze objawy krztuśca pojawiają się zwykle po 7–10 dniach od zakażenia i przypominają przeziębienie lub łagodną infekcję wirusową: suchy, nieproduktywny kaszel, katar, kichanie, stan podgorączkowy lub niewysoka gorączka, osłabienie.
• Faza napadowego kaszlu (2–6 tygodni, czasem dłużej) – w miarę rozwoju choroby pojawiają się charakterystyczne objawy:
  • napadowy, uporczywy kaszel – ataki kaszlu mogą być bardzo męczące, szczególnie w nocy;
  • gwałtowny, świszczący wdech po napadzie kaszlu (tzw. pianie; ang. whoop), który jest typowy u dzieci, ale może nie występować u niemowląt;
  • wymioty po napadzie kaszlu – częste u dzieci;
  • duszność i trudności w oddychaniu;
  • sinica (zasinienie skóry wokół ust i twarzy) – wskazuje na niedotlenienie;
  • bezdechy (przerwy w oddychaniu) – szczególnie niebezpieczne u niemowląt;
  • drgawki – mogą wystąpić w wyniku niedotlenienia lub gorączki. 

Mogą wystąpić także możliwe powikłania, np. zapalenie płuc – gorączka nie jest typowa w tej fazie, ale może się pojawić przy nadkażeniu bakteryjnym.

• Faza zdrowienia (rekonwalescencji) – kaszel stopniowo ustępuje, ale może utrzymywać się przez wiele tygodni (nawet 2–3 miesiące), zwłaszcza po wysiłku fizycznym lub po ekspozycji na zimne powietrze.

Objawy krztuśca u noworodków i niemowląt

Krztusiec u noworodków i niemowląt często przebiega nietypowo – bez charakterystycznych napadów kaszlu, które występują u starszych dzieci oraz u dorosłych. Głównymi, a niekiedy jedynymi, objawami są:

• bezdechy (przemijające przerwy w oddychaniu);
• sinica (zasinienie skóry, szczególnie wokół ust i nosa, wynikające z niedotlenienia).

U najmłodszych dzieci choroba może bardzo szybko prowadzić do poważnych powikłań, takich jak:

• zapalenie płuc (często spowodowane przez wtórne nadkażenia bakteryjne);
• uporczywe bezdechy;
• drgawki;
• encefalopatia (uszkodzenie mózgu na tle niedotlenienia lub toksyn);
• wyniszczenie organizmu (na skutek przedłużającej się choroby i problemów z karmieniem).

Przebieg krztuśca u niemowląt, zwłaszcza poniżej 6. miesiąca życia, może być szczególnie ciężki. Niektóre powikłania mogą bezpośrednio zagrażać życiu – w takich przypadkach konieczna jest pilna hospitalizacja, często na oddziale intensywnej terapii.

Największe ryzyko ciężkiego przebiegu dotyczy niemowląt, które nie otrzymały jeszcze pełnego cyklu szczepień ochronnych przeciwko krztuścowi. 

W krajach rozwiniętych śmiertelność z powodu krztuśca u niemowląt wynosi około 1%, przy czym większość zgonów dotyczy dzieci poniżej 2. miesiąca życia.

Nietypowy objaw krztuśca – wysypka

Wysypka nie jest typowym objawem krztuśca, ale może pojawić się u niektórych pacjentów. Jej występowanie może mieć kilka przyczyn, które opisano poniżej. 

• Reakcja alergiczna na antybiotyki – leczenie krztuśca najczęściej opiera się na antybiotykach z grupy makrolidów (np. erytromycyna, azytromycyna). U części pacjentów może wystąpić reakcja alergiczna na leki, która objawia się wysypką skórną. W takich przypadkach konieczna jest zmiana terapii.
• Pęknięcia drobnych naczyń krwionośnych (tzw. wybroczyny) – napady kaszlu charakterystyczne dla krztuśca mogą prowadzić do zwiększonego ciśnienia w naczyniach krwionośnych, co skutkuje powstaniem drobnych, czerwonych wybroczyn przypominających wysypkę. Zmiany te pojawiają się przeważnie wokół oczu, szyi czy tułowia. 
• Niespecyficzna reakcja organizmu – w wyjątkowych przypadkach pałeczka krztuśca (Bordetella pertussis) może wywołać uogólnioną reakcję zapalną, jednak występowanie wysypki jako objawu bezpośrednio związanego z infekcją nie jest typowe dla krztuśca.

Jak długo trwa krztusiec?

Krztusiec może trwać od kilku tygodni do nawet kilku miesięcy. Przebieg choroby zależy przede wszystkim od wieku pacjenta, jego stanu zdrowia oraz wcześniejszego zaszczepienia przeciwko krztuścowi.

U niemowląt i małych dzieci przebieg choroby jest zazwyczaj cięższy oraz dłuższy — kaszel może utrzymywać się nawet przez 3–4 miesiące. U tej grupy ryzyko powikłań jest największe, dlatego wymagana jest szczególna ostrożność i (dość często) hospitalizacja.

U osób zaszczepionych krztusiec przebiega zwykle łagodniej, a kaszel ustępuje po kilku tygodniach. Niemniej jednak u niektórych pacjentów objawy mogą utrzymywać się dłużej, co wynika m.in. z uszkodzeń błony śluzowej dróg oddechowych.