Depresja w ciąży – objawy, jak rozpoznać i jak leczyć? Podpowiadamy

Najważniejsze informacje:

• Depresja w ciąży w wyraźny sposób przekłada się na zdrowie zarówno matki, jak i dziecka. Może prowadzić do poważnych powikłań i zaburzać przebieg ciąży. 
• Rozpoznanie depresji u ciężarnej przysparza trudności ze względu na naturalne w okresie ciąży zaburzenia nastroju. Pierwszym krokiem do jej wykrycia może być samodzielne wypełnienie standaryzowanego testu diagnostycznego, np. ESDP.
• Istnieją leki na depresję, które zostały dopuszczone do stosowania podczas ciąży. Należą do nich głównie selektywne inhibitory wychwytu serotoniny (SSRI).
• Gdy kobieta choruje na depresję w ciąży, brak wsparcia ze strony otoczenia jest jednym z głównych czynników pogarszających jej stan.

Zaburzenia depresyjne często uderzają w kobiety u progu lub na wczesnym etapie macierzyństwa. Badania wykazują, że w czasie ciąży aż 10–16% kobiet spełnia kryteria diagnostyczne depresji (głównie w drugim i trzecim trymestrze). Czy depresja w ciąży ma wpływ na dziecko? Jakie objawy mogą o niej świadczyć? Co robić, gdy stan emocjonalny się pogarsza? Jak poradzić sobie z depresją w ciąży? Odpowiadamy na najważniejsze pytania.

Jak rozpoznać depresję w ciąży? Objawy

Większość objawów depresji występującej w czasie ciąży odpowiada obrazowi klinicznemu wszystkich innych zaburzeń depresyjnych. Charakterystyczne jest jednak to, że myśli depresyjne mają związek ze stanem fizjologicznym, w którym znajduje się kobieta i dotyczą np. zdrowia dziecka czy przebiegu porodu. Krążą wokół przewidywanych problemów, powikłań i porażek doświadczanych w nowej roli życiowej. 

Depresja w ciąży często współwystępuje z zaburzeniami lękowymi, wiąże się zatem ze stałym zdenerwowaniem, niepokojem i zmartwieniem. Kobieta z depresją ciążową może mieć trudności z uspokojeniem się, jest w ciągłym napięciu. Boryka się również z:

• chwiejnością emocjonalną i płaczliwością,
• bezsennością lub nadmierną sennością,
• uczuciem wyczerpania,
• apatią i brakiem energii,
• brakiem apetytu,
• alienacją, unikaniem kontaktów towarzyskich,
• niechęcią do wykonywania podstawowych czynności, np. związanych z dbałością o własne zdrowie, przestrzeganiem zaleceń lekarskich, a nawet higieną osobistą,
• trudnościami w skoncentrowaniu uwagi i podejmowaniu decyzji,
• utratą zainteresowania czynnościami, które dotąd sprawiały przyjemność,
• obniżeniem poczucia własnej wartości,
• dolegliwościami somatycznymi, np. częstymi bólami głowy i brzucha.

Depresja w ciąży jest bardzo trudna do rozpoznania, ponieważ znaczna część odpowiadających jej objawów nie wskazuje jednoznacznie na występowanie stanu chorobowego. Zmiany w sposobie myślenia i zachowania mogą być następstwem przemijającego spadku nastroju i wynikać wyłącznie z wahań hormonalnych, które towarzyszą kobiecie przez cały okres ciąży i wpływają na jej emocje oraz samopoczucie. Jasnym sygnałem świadczącym o depresji są nawracające myśli o śmierci, samobójstwie lub wywołaniu poronienia.

Niepokojący stan emocjonalny, który utrzymuje się dłużej niż dwa tygodnie i uniemożliwia prowadzenie normalnego życia, to wskazanie do jak najszybszej konsultacji z lekarzem. Tylko specjalista może zdiagnozować depresję i wdrożyć jej leczenie.

Depresja w ciąży – wpływ na dziecko

Depresja – zarówno w sposób bezpośredni, jak i pośredni – wpływa na przebieg ciąży, zdrowie i ogólny stan dziecka. Skłania przyszłą matkę do zachowań, które mogą poważnie zaszkodzić rozwijającemu się płodowi, np. całkowitego zaniedbania diety, sięgania po używki, a nawet prób przerwania ciąży. Poza tym powoduje w organizmie kobiety zmiany neurochemiczne destabilizujące funkcjonowanie wszystkich układów ciała, a w szczególności endokrynologicznego, nerwowego i odpornościowego.

Jej efektem jest m.in. podwyższenie stężenia niektórych kluczowych białek i hormonów we krwi. Depresja w ciąży prowadzi do podniesienia u matki poziomu kortyzolu, czyli hormonu stresu, który przenika przez łożysko. Badania naukowe dowodzą, że długotrwały nadmiar kortyzolu w czasie organogenezy może przyczynić się do powstania wad rozwojowych (anatomicznych) u płodu. Ma on także destrukcyjny wpływ na rozwijający się mózg – uszkadza jego struktury, które odpowiadają za funkcje poznawcze, np. pamięć i procesy myślowe. 

Ponadto depresja u matki w wielu przypadkach pociąga za sobą zmniejszenie masy urodzeniowej noworodka oraz wpływa na jego punktację w skali Apgar. Na późniejszych etapach życia dziecka powoduje spowolnienie rozwoju fizycznego i psychoruchowego, zaburzenia zachowania (np. ADHD), a także zwiększa ryzyko wystąpienia u niego zaburzeń depresyjnych. 

Nasilona depresja w ciąży może doprowadzić do poronienia, wystąpienia stanu przedrzucawkowego bądź przedwczesnego porodu. Często skutkuje rozwiązaniem ciąży przez cesarskie cięcie, jeśli kobieta nie wykazuje gotowości czy chęci do współpracy z położną przy porodzie siłami natury. 

Depresja w ciąży – test online i dalsza diagnostyka

Do przesiewowych badań pod kątem występowania zaburzeń depresyjnych stosuje się szybkie testy dostępne nie tylko w placówkach medycznych, ale również online. Z myślą o kobietach w połogu powstała Edynburska Skala Depresji Poporodowej (ESDP), która została przygotowana również w wersji dla ciężarnych. Test ESDP jest wykorzystywany do wstępnej do diagnostyki w szpitalach (na oddziałach położniczych), łatwo znaleźć go również w wielu serwisach internetowych. Wypełnienie takiego testu online pozwala uzyskać wynik w mniej niż 10 minut. Jest on dostępny tylko dla samej zainteresowanej. ESDP składa się z 10 pytań dotyczących samopoczucia ciężarnej w ciągu ostatniego tygodnia. 

Wyniku szybkiego testu na depresję w ciąży nie należy jednak traktować jako ostatecznej diagnozy. Jest on jedynie drogowskazem, który pomaga odnaleźć się w gąszczu własnych emocji i w porę sięgnąć po specjalistyczną pomoc. Wymaga konsultacji z lekarzem, który dopiero po rozmowie z pacjentką może potwierdzić lub wykluczyć występowanie depresji.

Depresja w ciąży – jak leczyć?

Rozpoznanie depresji u kobiety w ciąży jest równoznaczne z koniecznością podjęcia leczenia. Z łagodnymi i umiarkowanymi epizodami depresji można poradzić sobie dzięki samej psychoterapii, np. w nurcie poznawczo-behawioralnym, który polega na stopniowym zwiększaniu aktywności oraz pracy z negatywnymi myślami i przekonaniami. W przypadku kobiet w ciąży ta metoda leczenia ma zawsze pierwszeństwo.  

W ciężkim zespole depresyjnym konieczne bywa wprowadzenie farmakoterapii. Leczenie farmakologiczne powinno się prowadzić tylko jeśli to niezbędne, z zachowaniem szczególnych środków ostrożności i wyłącznie na wyraźne zalecenie lekarza. Mimo włączenia leków zaleca się równoległe kontynuowanie psychoterapii, ponieważ preparaty lecznicze pomagają jedynie doraźnie. Całkowite wyleczenie depresji jest możliwe dzięki zrozumieniu siebie i przepracowaniu własnych problemów ze specjalistą w zakresie zdrowia psychicznego. 

Depresja w ciąży – leki przeciwdepresyjne

Istnieje pewna grupa preparatów dopuszczonych do leczenia depresji w ciąży, nie można jednak stwierdzić, że ścieżka farmakologiczna jest dla ciężarnych całkowicie bezpieczna. Zażywanie leków przeciwdepresyjnych podczas ciąży wiąże się z ryzykiem wystąpienia wad u płodu, gdyż wszystkie farmaceutyki tego typu przenikają przez łożysko. Możliwe działania niepożądane w przypadku każdego leku są inne – większe lub mniejsze (czasem bardzo małe) – dlatego lekarz przed zaleceniem jakiejkolwiek farmakoterapii powinien przeanalizować wszystkie możliwe korzyści i potencjalne zagrożenia zarówno dla matki, jak i dla dziecka. Należy pamiętać, że w badaniach nad bezpieczeństwem leków trudno jest jednoznacznie oddzielić skutki ich działania od wpływu, jaki na zdrowie kobiety i dziecka wywiera sama depresja ciążowa. Kontrolowanych badań klinicznych oceniających potencjalne ryzyko związane ze stosowaniem antydepresantów w ciąży wciąż przeprowadzono niewiele. 

Lekami przeciwdepresyjnymi o najwyższym profilu bezpieczeństwa są preparaty regulujące stężenie serotoniny i noradrenaliny w krwi, przede wszystkim selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI). Nawet w I trymestrze ciąży, jeśli zachodzi absolutna konieczność, można stosować m.in. sertralinę, escitalopram, citalopram, fluwoksaminę (przepisywana w pierwszej kolejności sertralina znajduje się w lekach takich jak Asentra, Asertin i Zoloft). Przeprowadzone dotychczas badania nie wykazały ich teratogennego działania, chociaż dane na ten temat są ograniczone, a pojawiające się doniesienia naukowe bywają sprzeczne. Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, takie jak klomipramina i amitryptylina, dają poważniejsze powikłania niż SSRI (m.in. malformacje układu sercowo-naczyniowego). 

Stosowanie leków przeciwdepresyjnych w III trymestrze ciąży może wywołać u noworodków objawy odstawienia oraz inne objawy niepożądane, takie jak sinica, ostra niewydolność oddechowa, przetrwałe nadciśnienie płucne, drgawki czy zaburzenia snu. W celu zminimalizowania ryzyka zalecane jest dzielenie leku na 2–3 dawki przyjmowane co kilka godzin w ciągu dnia – pozwala to uniknąć znacznych wahań stężenia substancji czynnej we krwi. Jeśli samopoczucie pacjentki na to pozwala, po osiągnięciu stabilnego stanu psychicznego lekarz może zmniejszyć dawkę leku do minimalnej skutecznej lub zdecydować o jego odstawieniu.

Mimo kontrowersji związanych z leczeniem farmakologicznym depresji u ciężarnych w ostatnich latach odsetek kobiet przyjmujących leki przeciwdepresyjne w ciąży wzrósł z 2 do 6%. 

Depresja w ciąży – pomoc dla kobiet w kryzysie psychicznym

W przypadku występowania depresji w ciąży pomoc specjalisty jest nieodzowną formą wsparcia. Problem można zgłosić nawet lekarzowi rodzinnemu, który pokieruje pacjentkę do odpowiedniego ośrodka na diagnostykę i leczenie. W krytycznej sytuacji najlepiej od razu zadzwonić pod ogólnopolski numer dla osób przeżywających kryzys emocjonalny: 116 123, do poradni uruchomionej przez Instytut Psychologii Zdrowia Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. 

Trzeba pamiętać, że kobiety, które miały depresję w czasie ciąży, są szczególnie narażone na depresję poporodową. Ryzyko nawrotu choroby wynosi u nich 40–67%, dlatego po porodzie powinny pozostawać pod obserwacją lekarza.