Kiedy sięgnąć po tabletki nasenne? Sprawdź dolegliwości, preparaty i mechanizmy działania

Najważniejsze informacje:

• 40 proc. populacji osób dorosłych ma problemy ze snem. Tylko część z nich naprawdę potrzebuje tabletek nasennych.
• Według badań po nasenne ziołowe preparaty oraz suplementy diety dostępne bez recepty sięga nawet 70 proc. osób.
• Tabletki nasenne na receptę powinny być używane przez krótki czas i tylko w określonych przypadkach.
• Decyzję o konieczności przyjmowania tabletek nasennych powinien zawsze podejmować specjalista.

Coraz powszechniejszym powodem konsultacji z lekarzem są problemy ze snem. Tylko w nielicznych przypadkach konieczne jest zastosowanie środków farmakologicznych. Ich przyjmowanie powinno mieć charakter doraźny i być jedynie tymczasowym wsparciem w docelowym działaniu. Dowiedz się, kiedy tabletki nasenne są koniecznością i jak bezpiecznie je przyjmować.

Problemy ze snem a tabletki nasenne

Bezsenność jest najpowszechniej występującym problemem ze snem. Zalicza się do niej trudności z zasypianiem, płytki sen i częste przebudzenia oraz przedwczesne pobudki.

Ze względu na złożoność problemu, Amerykańska Akademia Medycyny Snu (AASM) wprowadziła kryteria oceny bezsenności uwzględniające określone czynniki:

• czas trwania i częstotliwość występowania dolegliwości;
• obraz kliniczny;
• mechanizm patologiczny.

Dzięki nim możliwa jest szczegółowa klasyfikacja problemów ze snem i dobór właściwego postępowania terapeutycznego. Jedynie u części pacjentów i w określonym (ograniczonym) czasie występuje konieczność zastosowania tabletek nasennych. 

Wskazania do przyjmowania tabletek nasennych:

• bezsenność przygodna (trwa nie dłużej niż kilka dni) — zwykle wiążąca się z podróżowaniem, zmianą stref czasowych (jet lag), zmianą trybu pracy;
• bezsenność krótkotrwała (trwa o kilku dni do 3. tygodni) — wynikająca zazwyczaj z silnych przeżyć, długotrwałego stresu (trudna sytuacja, zmiany w życiu);
• bezsenność przewlekła (powyżej 3 tygodni) — choroba wymagająca złożonego leczenia. Może być spowodowana zaburzeniami psychicznymi lub dolegliwościami somatycznymi. 

Tabletki nasenne — doraźna pomoc w bezsenności

Stosowanie tabletek nasennych jest ostatecznością, dlatego nie zaleca się sięgania po nie przedwcześnie. Przyjmowanie leków nasennych powinno być traktowane, jako doraźna pomoc przy problemach z zaśnięciem i  nie powinno trwać dłużej niż 4 tygodnie. 

Skontaktuj się ze specjalistą, jeśli czujesz, że ostatnio masz, lub miewasz, problemy ze snem:

• długo nie możesz zasnąć;
• często i łatwo się wybudzasz;
• nie możesz zasnąć po nocnym przebudzeniu;
• wyjeżdżasz służbowo do innych stref czasowych i masz problem z adaptacją.

Szczególnie, jeśli dolegliwości te wpływają na ogólne samopoczucie i funkcjonowanie, lekarz może zaproponować Ci doraźne przyjmowanie tabletek nasennych. 

Jeśli natomiast Twój problem trwa już dłużej niż 3 tygodnie i ma charakter stały, konieczne jest rozważenie szczegółowej diagnostyki i złożonego leczenia. Samo przyjmowanie tabletek nasennych nie jest właściwym sposobem postępowania w przypadku bezsenności o charakterze przewlekłym. 

Zanim przyjmiesz tabletkę nasenną…

…spróbuj zasnąć. Istotne jest, żeby tabletek nie brać na tzw. wszelki wypadek, ale dopiero wtedy, kiedy pojawia się problem. Zanim sięgniesz po tabletkę nasenną:

• zadbaj o higienę snu — zasady zmniejszające ryzyko bezsenności.
• opracuj wieczorne rytuały — rutyna pozytywnie wpływa na rytm okołodobowy.
• nie kładź się do łóżka zbyt wcześnie — poczekaj aż poczujesz senność.
• połóż się, zgaś światło i daj sobie czas — jeśli sen nie przyjdzie po około 20-30 min., możesz pomyśleć o przyjęciu tabletki nasennej.
• jeśli zasypiasz bez leków, ale budzisz się w nocy i nie możesz ponownie zapaść w sen, przyjęcie tabletki w środku nocy powinno być dokładnie przemyślane. Musisz pamiętać, że tabletka nasenna ma określony czas działania i jeśli musisz wstać wcześnie rano, przyjęcie leku może zrobić więcej szkody niż pożytku.

Jak działają tabletki nasenne?

W zależności od przyczyn i charakteru dolegliwości, w leczeniu bezsenności stosuje się zazwyczaj tabletki nasenne, leki przeciwdepresyjne i antyhistaminowe, w niektórych przypadkach zalecane są środki uspokajające.

Recepta na sen — tabletki nasenne na receptę

W przypadku tabletek nasennych dostępnych na receptę konieczna jest konsultacja ze specjalistą. Dokładny wywiad pozwoli lekarzowi podjąć decyzję dotyczącą dalszego postępowania. 

W przypadku bezsenności przygodnej lub krótkotrwałej stosuje się przede wszystkim pochodne benzodiazepiny oraz leki niebenzodiazepinowe. 

1. Pochodne benzodiazepiny (np. Estazolam, Klonazepan) — leki przeciwlękowe, przeciwdrgawkowe, uspokajające i nasenne. W Polsce stanowią grupę leków najczęściej przepisywanych w leczeniu bezsenności. Ich skuteczność obniża się wraz z wydłużaniem czasu terapii (zwiększa się tolerancja leku), co wiąże się z dużym ryzykiem uzależnienia. Terapia nie powinna trwać dłużej niż 4 tygodnie. Nie zaleca się stosowania benzodiazepin u seniorów oraz osób z bezdechami sennymi.
2. Niebenzodiazepinowe leki nasenne (np. Zaleplon, Zolpidem, Zopiklon) — preparaty nowej generacji o szybszym wchłanianiu i krótkim okresie półtrwania, co minimalizuje ryzyko skutków ubocznych i gorszego samopoczucia o poranku. Oddziałują na określony receptor i mają wyłącznie działanie nasenne. Leki można przyjmować doraźnie (w razie wyraźnej potrzeby np. jet lag), co niweluje ryzyko efektu odstawienia i uzależnienia.

W przypadku bezsenności przewlekłej konieczne jest ustalenie przyczyny dolegliwości. Zazwyczaj wiąże się ona z zaburzeniami psychicznymi np. depresją. Samo przyjęcie tabletki nasennej działałoby wtedy jedynie na jeden z objawów, pacjent potrzebowałby coraz większych dawek leku i po pewnym czasie musiałby się zmagać nie tylko z depresją i bezsennością, ale również z uzależnieniem od tabletek nasennych. Dlatego przy bezsenności przewlekłej spowodowanej depresją, stosuje się leki przeciwdepresyjne o działaniu uspokajającym i nasennym. Przede wszystkim:

• trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (np. Amirtiptilinum VP) — wywołują senność, wydłużają czas pomiędzy fazami REM i zmniejszają ich długość;
• czteropierścieniowe leki przeciwdepresyjne (np. Deprexolet) — wydłużają sen i poprawiają jego ciągłość i głębokość;
• noradrenergiczne i specyficzne serotoninergiczne leki przeciwdepresyjne (np. Mirtagen) — wydłużają sen, zmniejszają liczbę przebudzeń i poprawiają głębokość snu.
• agonista receptorów melatonergicznych MT1 i MT2 i antagonista receptorów 5-HT2C (np. Agolek) — regulują rytmy okołodobowe (zegar biologiczny).

Nie jest zalecane stosowanie inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny i selektywnych inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny u pacjentów z depresją, której towarzyszy bezsenność, ponieważ te grupy leków mogą oddziaływać pobudzająco. Jeśli nie ma innej możliwości, zazwyczaj konieczne jest wtedy tymczasowe przyjmowanie tabletek nasennych, jako leczenie uzupełniające.

Jeśli bezsenność towarzyszy chorobom psychicznym (przebiegającym z omamami i psychozami) w leczeniu stosuje się leki przeciwpsychotyczne (tzw. neuroleptyki, np. Olanzapina Mylan, Promazin Jelfa, Tisercin).  

Dawniej najczęściej przepisywanymi środkami nasennymi były barbiturany (np. Luminal, Nembutal, Tiopental). Sięgali po nie zarówno pacjenci zmagający się z depresją krótkotrwałą, jak i przewlekłą. Ze względu na liczne skutki uboczne i zagrożenia związane z uzależnieniem i przedawkowaniem, nie są już stosowane. W wyjątkowych przypadkach mogą stanowić najwyżej składnik leku recepturowego.

Tabletki na sen bez recepty

Pierwszym wyborem pacjentów są zazwyczaj tabletki nasenne dostępne bez recepty. W większości są to suplementy diety wyprodukowane na bazie ziół (np. kozłka lekarskiego, melisy, męczennicy, szyszek chmielu) lub zawierające syntetyczną melatoninę (neurohormon ułatwiający zasypianie). Po tego rodzaju preparaty można sięgać w przypadku przemęczenia i rozdrażnienia utrudniającego zasypianie. Ich wyciszające działanie powinno być wystarczające przy objawach o lekkim nasileniu. Należy pamiętać, że ich długotrwałe stosowanie bez nadzoru lekarza niesie ryzyko przykrych konsekwencji, ponieważ niektóre zioła mogą wchodzić w interakcje z innymi lekami.