Brak snu w nocy – skąd się bierze i jakie może mieć skutki całkowita bezsenność (insomnia)?

Najważniejsze informacje:

• Chroniczna bezsenność często jest związana z chorobami somatycznymi lub neurologicznymi, zaburzeniami psychicznymi oraz trybem życia zakłócającym naturalny zegar biologiczny.
• Brak snu w nocy, jeśli zdarza się regularnie, wymaga pogłębionej diagnostyki.
• W przypadku całkowitego braku snu konsekwencje zdrowotne mogą pojawić się bardzo szybko i stwarzać zagrożenie nie tylko dla osoby doświadczającej bezsenności, ale również dla jej otoczenia.

Brak snu, stres i używki to recepta na poważne kłopoty ze zdrowiem. Całkowita bezsenność często jest wynikiem dwóch pozostałych czynników i – jeśli pozostaje nieleczona – przyczynia się do licznych przewlekłych schorzeń. Kiedy brak snu w nocy staje się poważnym problemem? Jakie są skutki bezsenności?

Ile snu potrzebuje człowiek?

Długość snu nocnego w znacznym stopniu odpowiada za samopoczucie przez cały kolejny dzień. Kwestia zapotrzebowania na sen jest indywidualna, zależna przede wszystkim od wieku, ale także od czasu trwania pojedynczego cyklu snu danej osoby, a także od skłonności genetycznych. Według amerykańskiej National Sleep Foundation optymalna długość snu osoby dorosłej mieści się w przedziale 7–9 godzin, ale dopuszczalna jest to tu rozpiętość od 6 do nawet 10 godzin. 

Niedobór, a tym bardziej brak snu w znacznym stopniu wpływa na pogorszenie jakości życia. To od snu zależy wiele procesów fizjologicznych, m.in. regeneracja komórek, produkcja hormonów, kształtowanie i utrzymanie odporności organizmu czy metabolizm. W przypadku występowania różnego rodzaju zaburzeń snu, takich jak chroniczna bezsenność czy brak fazy snu głębokiego, należy więc jak najszybciej rozpoznać źródło problemu i podjąć odpowiednie leczenie. 

Za szczególnie niebezpieczny uważa się brak snu u dziecka, które – by zdrowo rosnąć i prawidłowo się rozwijać – powinno przesypiać od 14–17 godzin w wieku niemowlęcym do 10–13 godzin w wieku nastoletnim.

W księdze Guinnessa rekordzistą, jeśli chodzi o długość odnotowanego braku snu, jest Amerykanin Randy Gardner. W ramach eksperymentu 17-letniemu Gardnerowi udało się nie spać przez 11 dni i 25 minut (po udziale w tym teście doświadczał poważnej bezsenności). 

Dlaczego nie mogę zasnąć? Przyczyny bezsenności

Z czego może wynikać obniżenie jakości lub całkowity brak snu? Przyczyny bywają bardzo różne, ale problem ma przeważnie podłoże chorobowe lub związane ze stylem życia. Według szacunkowych danych połowa przypadków bezsenności współwystępuje z zaburzeniami psychicznymi (np. depresją, nerwicą, zaburzeniami lękowymi, chorobą afektywną dwubiegunową), a ponad 10% z chorobami somatycznymi, których przebieg jest związany z objawami takimi jak przewlekły ból czy ograniczenie sprawności fizycznej. 

Inne stany chorobowe przyczyniające się do kłopotów ze snem to m.in.: 

• choroba niedokrwienna serca,
• nadciśnienie tętnicze,
• nadczynność tarczycy,
• choroba refluksowa,
• choroba Parkinsona,
• choroba Alzheimera,
• astma.

Wiele osób może też cierpieć z powodu braku snu przez:

• zaburzenia wydzielania melatoniny,
• przewlekły stresu,
• przyjmowanie niektórych leków, np. glikokortykosteroidów,
• uzależnienie od alkoholu bądź innych substancji,
• nieregularny rytm okołodobowy, np. związany z pracą zmianową.

Brak snu po alkoholu może się zdarzyć nawet na skutek jednorazowego wypicia większej ilości napojów wysokoprocentowych.

Pierwotne, czyli samoistnie zaburzenia snu (występujące bez uchwytnej przyczyny), odpowiadają za problemy z bezsennością w mniej niż w 10% przypadków. 

Czym grozi brak snu? Skutki całkowitej bezsenności

Już krótkotrwała bezsenność wpływa na funkcjonowanie organizmu i samopoczucie, a przy długotrwałym braku snu skutki dla zdrowia są bardzo poważne. Pierwsze odczuwalne efekty kłopotów ze snem to fizyczne i psychiczne zmęczenie, rozdrażnienie, brak energii, osłabienie pamięci, spowolnienie procesów myślowych. 

Chroniczne zaburzenia rytmu dobowego dają skutki długoterminowe. W skrajnych przypadkach prowadzą do rozwoju procesów zapalnych, a nawet niekontrolowanych podziałów komórkowych. W przypadku całkowitego braku snu konsekwencjami mogą być m.in.: cukrzyca, choroby jelit, choroby układu sercowo-naczyniowego i nowotwory. 

Jakie są najpoważniejsze skutki bezsenności przewlekłej?

• Zaburzenia gospodarki hormonalnej. W przypadku niedoboru lub braku snu głębokiego dochodzi do wzmożonej produkcji kortyzolu – hormonu stresu. 
• Zaburzenia pracy mózgu. Kłopoty ze snem objawiają się trudnościami w koncentracji i obniżoną zdolnością zapamiętywania. Zmęczenie wpływa również na znaczne obniżenie zasobów energetycznych, co objawia się apatią, rezygnacją i obniżonym nastrojem. 
• Zaburzenia funkcji życiowych, w tym gospodarki węglowodanowej organizmu i pracy układu nerwowego. 
• Zaburzenia pracy układu krwionośnego. W ich początkowej fazie dochodzi do wzrostu ciśnienia tętniczego. 
• Spadek libido i wzrost ryzyka niepłodności.
• Zaburzenia zdrowia psychicznego i wzrost ryzyka rozwoju depresji. Pacjenci cierpiący z powodu przewlekłej bezsenności są również bardziej podatni na nerwice i stany lękowe. W przypadku długotrwałego braku snu może dojść do rozwoju zespołu stresu pourazowego i objawów manii. 
• Osłabienie odporności organizmu poprzez skrócenie czasu potrzebnego na regenerację komórek. Niedobór snu sprzyja więc stanom zapalnym w komórkach i ich szybszemu rozpadowi. 

Bezsenność utrzymująca się przez kilka tygodni jest podstawą do wizyty u lekarza i podjęcia odpowiednio dobranego leczenia. Całkowity brak snu w krótkim czasie prowadzi do skrajnego wyczerpania organizmu.

Brak snu – jak sobie radzić?

Leczenie całkowitej bezsenności, skutkującej brakiem snu w nocy, w pierwszej kolejności wymaga rozpoznania źródła problemu. W przypadku nasilonych objawów insomnii diagnostyka może być przeprowadzona tylko przez specjalistę (zaburzeniami snu zajmuje się psychiatra). Wywiad lekarski jest skierowany na wykluczenie przyczyn medycznych i psychologicznych. Choroby pierwotne wymagają odrębnego leczenia właściwymi środkami farmakologicznymi, np. antydepresantami. 

W przypadku bezsenności uwarunkowanej czynnikami inne niż chorobowe wprowadza się terapię poznawczo-behawioralną dającą korzystne efekty bez skutków ubocznych, które mogą pojawić się wskutek przyjmowania leków nasennych (benzodiazepin, barbituranów lub niebarbiturowych środków nasennych). Tabletki nasenne stosuje się głównie w celu zmniejszenia objawów krótkotrwałej bezsenności. Ich rola w leczeniu przewlekłej bezsenności jest dyskusyjna ze względu na silny potencjał uzależniający. 

Strategie radzenia sobie z brakiem snu bez stosowania leków nasennych mają porównywalną do nich skuteczność i działają długofalowo. Obejmują m.in. dbałość o higienę snu, kontrolę bodźców i terapię relaksacyjną. Uwzględniają takie działania jak prowadzenie dziennika snu, ograniczanie czasu spędzanego na w łóżku na czynnościach innych niż sen, ćwiczenie technik relaksacyjnych oraz utrzymywanie regularnego harmonogramu dnia.