Najważniejsze informacje:

• Zaburzenia snu to nieprawidłowości, które dotyczą długości lub jakości snu. 
• Do najbardziej popularnych zaburzeń snu zalicza się: bezsenność, narkolepsję i lunatykowanie (somnambulizm).
• Zaburzenia snu, które zakłócają funkcjonowanie człowieka w ciągu dnia i obniżają jakość życia, mogą być leczone.

Sen to jeden z najważniejszych procesów niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Warto więc zadbać, aby nocny wypoczynek był zdrowy i efektywny. Niestety, wiele osób cierpi na różne zaburzenia snu. Jakie są przyczyny zaburzeń snu? Czym się one objawiają? Na czym polega ich leczenie? Wyjaśniamy w poniższym artykule.

Zaburzenia snu – co to?

Zaburzenia snu zostały skategoryzowane w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 pod kodami: F51 (nieorganiczne zaburzenia snu) i G47 (zaburzenia snu). Zaburzeniami są wszelkie nieprawidłowości, które odnoszą się zarówno do czasu trwania, jak i ogólnej jakości snu (przebudzenia, problemy z ponownym zaśnięciem, wczesne budzenie się o poranku). 

Do najczęściej występujących zaburzeń snu należą:

• bezsenność,
• narkolepsja (hipersomnia),
• lunatykowanie (sennowłóctwo, somnambulizm).

Zaburzenia snu mogą mieć charakter pierwotny (występują samoistnie) lub wtórny (są następstwem innej choroby).

Najczęstsze zaburzenia snu – objawy i przyczyny

Bezsenność

Bezsenność to zaburzenie snu definiowane jako niedostateczna ilość i/lub jakość snu. 

Wyróżnić można: bezsenność przygodną (trwającą maksymalnie kilka dni), bezsenność krótkotrwałą (utrzymującą się do 4 tygodni) oraz bezsenność przewlekłą (ponad miesiąc). W kategorii choroby traktowana jest wyłącznie przewlekła postać bezsenności, z którą boryka się ok. 10% populacji. 20-30% doświadcza natomiast krótkotrwałych zaburzeń snu.

Objawy bezsenności:

• trudność w zasypianiu,
• problemy z utrzymaniem snu,
• częste wybudzanie się,
• zbyt wczesne budzenie się,
• sen, który nie daje poczucia odpoczynku,
• nadmierna senność i uczucie zmęczenia,
• obniżenie nastroju i spadek sprawności psychomotorycznej – typowe dla bezsenności o przewlekłym charakterze.

Przyczynami bezsenności mogą być nadmierny stres, zaburzenia psychiczne, przewlekły ból, stosowanie niektórych leków oraz choroby tarczycy i układu krążeniowo-oddechowego. Również niewłaściwa higiena snu może prowadzić do bezsenności.

Narkolepsja

Kolejnym z zaburzeń snu jest narkolepsja, nazywana również hipersomnią. To choroba polegająca na mimowolnym zasypianiu kilka razy w ciągu dnia. Zaburzenie ma charakter neuropsychiatryczny. Narkolepsja może rozwinąć się w dowolnym wieku, najczęściej jednak pierwsze z jej symptomów obserwowane są w okresie dojrzewania lub wczesnej dorosłości. 

Objawy narkolepsji:

• napady senności – pojawiającej się w dowolnej sytuacji, również wtedy, gdy chory jest aktywny (np. w trakcie rozmowy czy pracy),
• katapleksja – nagły spadek napięcia mięśniowego, co prowadzi do osunięcia się chorego na ziemię,
• paraliż przysenny – poczucie całkowitego paraliżu ciała, któremu towarzyszy zachowanie świadomości,
• omamy senne – bardzo realistyczne wyobrażenia występujące w trakcie epizodu narkoleptycznego.

Objawy choroby mogą utrzymywać się przez całe życie. Przyczyny narkolepsji nie zostały do końca poznane. Według jednej z teorii, zaburzenie snu jest wywołane przez mutację genu kodującego antygen HLA, zlokalizowanego na chromosomie 6.

Lunatykowanie

Lunatykowanie (lunatyzm, sennowłóctwo, somnambulizm) to jakościowe zaburzenie snu polegające na wykonywaniu czynności ruchowych bez pełnego wybudzenia ze snu. W lunatyzmie nie dochodzi do uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. Zaburzenie snu dotyka zwykle dzieci w wieku 5-12 lat, choć może wystąpić również u dorosłych. Epizody lunatykowania trwają najczęściej ok. 10-15 minut.

Objawy lunatykowania:

• przemieszczanie się chorego i wykonywanie przez niego mniej lub bardziej złożonych czynności, 
• stan dezorientacji po przebudzeniu,
• obniżona wrażliwość na bodźce zewnętrzne (dźwięk i światło),
• twarz pozbawiona emocji (często chorzy mają otwarte oczy),
• brak pamięci na temat tego, co wydarzyło się w trakcie epizodu.

Do przyczyn chodzenia we śnie zaliczane są zwłaszcza czynniki genetyczne i niedojrzałość układu nerwowego (główne przyczyny lunatykowania u dzieci), długotrwały stres, przemęczenie, stosowanie środków psychoaktywnych oraz zaburzenia oddychania.

Do czego prowadzą zaburzenia snu?

Zaburzenia snu stanowią poważny problem, który odbija się na codziennym funkcjonowaniu chorego. Niekiedy dysfunkcje związane z nocną regeneracją uniemożliwiają prowadzenie normalnej aktywności życiowej. Zaburzenia w zakresie rytmu snu, zwłaszcza utrzymujące się dłuższy czas, wywołują wiele skutków ubocznych – uczucia zmęczenia, obniżenia nastroju, braku koncentracji i osłabienie pamięci.    

Jak diagnozowane są zaburzenia snu?

Zaburzenia snu diagnozowane są najczęściej za pomocą kilku badań. Są nimi: całonocne badanie polisomnograficzne (PSG), w którym oceniane są stadia snu oraz badanie latencji snu (MSLT), czyli ocena czasu, w którym zasypia pacjent i wchodzi w fazę snu REM. Dodatkowo zalecane jest wykonanie badania krwi.

Leczenie zaburzeń snu 

Sposób leczenia zaburzeń snu zależy od przyczyny problemów z długością i jakością snu. W przypadku bezsenności zastosowanie znajdują leki nasenne, ułatwiające zasypianie i zapewniające jego ciągłość. W narkolepsji chorym przepisywane są leki pobudzające, zmniejszające skutki uboczne nadmiernej senności w ciągu dnia. 

Z kolei leki przeciwdepresyjne mają na celu łagodzić katapleksję, paraliż i halucynacje. U lunatyków pomocne są środki uspokajające i antydepresyjne. Bardzo ważna rolę w terapii zaburzeń snu odgrywa higiena snu i prowadzenie zdrowego trybu życia. Coraz częściach przy zaburzeniach snu stosowana jest również terapia poznawczo-behawioralna.