Najważniejsze informacje:

• Bezsenność dotyczy niemal co drugiej osoby powyżej 65. roku życia.
• Zaburzenia snu u seniorów dotyczą zazwyczaj wczesnych pobudek lub problemów z ponownym zaśnięciem po wybudzeniu.
• Bezsenność u starszych osób może mieć podłoże somatyczne lub psychiczne.
• Problemy ze snem u seniorów związane są z fizjologią, jednak w przypadku dolegliwości o przewlekłym charakterze zalecany jest kontakt ze specjalistą.

Według danych nawet 40 proc. dorosłych zmaga się z zaburzeniami snu. Problemy nasilają się wraz z wiekiem i stanowią niemal fizjologiczną dolegliwość seniorów. Dowiedz się, z czego wynika bezsenność u starszych osób i jak radzić sobie z problemem.

Problem bezsenności u starszych osób 

Kłopoty ze snem są zjawiskiem powszechnym i coraz częściej dotykają młodych ludzi . Dawniej tempo życia pozwalało na funkcjonowanie zgodne z zegarem biologicznym, dlatego zaburzenia tego rodzaju pojawiały się dopiero u ludzi starszych. Ma to związek nie tylko z samym zmniejszeniem zapotrzebowania na sen i jego spłyceniem, ale również z mniejszą aktywnością fizyczną, czy chorobami przewlekłymi, które mogą wpływać na ogólne samopoczucie.

Problem bezsenności u starszych osób to tylko jedno spośród sennych zaburzeń seniorów. Oprócz tej najczęstszej dolegliwości, związanej z samym zasypianiem, można wyróżnić:

• przedwczesne pobudki — często wynikają z mniejszego zapotrzebowanie na sen i zbyt wczesnego kładzenia się do łóżka;
• zespół niespokojnych nóg — nieprzyjemne dolegliwości w obrębie kończyn dolnych występujące w czasie spoczynku, wymuszające ciągłe poruszanie nogami;
• zmiany zachowania w czasie fazy REM — fizyczne przeżywanie snów, gwałtowne ruchy, mówienie przez sen;
• zbyt długie drzemki w ciągu dnia — większa męczliwość, niewielka aktywność, a często również monotonia, wiążą się ze skłonnością do drzemek, które mogą powodować nocne problemy ze snem u seniorów;
• wielokrotne wstawanie do toalety w nocy — częste parcie na pęcherz może zarówno wpływać na, jak i wynikać z problemu bezsenności u starszych osób.

Bezsenność u seniora — wiek a problemy ze snem

Zapotrzebowanie na sen zmienia się wraz z wiekiem. Najwięcej snu potrzebują oczywiście noworodki (nawet 20 godzin na dobę!), niemowlęta i małe dzieci, które śpią nie tylko w nocy, ale również w ciągu dnia. Później ten czas na regenerację i odpoczynek wyraźnie się skraca. 

Przez cały okres dorosłości zalecenia dotyczące długości snu są podobne (6-8 godzin), a indywidualne, konkretne potrzeby i różnice pomiędzy nimi mają charakter osobniczy. Największe zmiany zachodzą po 65. roku życia, kiedy zapotrzebowanie na sen może wynosić nawet mniej niż 5 godzin.

Problem bezsenności u osób starszych uznaje się za fizjologiczny. Niemal co drugi senior zmaga się z zaburzeniami snu. Jednak nie wynikają one wyłącznie z mniejszego zapotrzebowania na sen, co w dużej mierze ma związek ze spadkiem aktywności zawodowej i fizycznej. Przede wszystkim wraz z wiekiem zmieniają się proporcje w fazach snu i zdecydowanie mniej czasu przypada na tzw. sen głęboki. Płytszy sen wiąże się natomiast z częstymi nocnymi pobudkami, po których trudno ponownie zasnąć. Jednym z powodów takiego zjawiska są zaburzenia w wydzielaniu melatoniny.

Pogorszenie jakości snu wpływa na spadek jego efektywności. To z kolei przyczynia się do nie najlepszych wrażeń i krytycznej oceny dostrzegających zmianę seniorów.

Bezsenność u starszych osób uznaje się za dolegliwość typową dla wieku, jednak nie wszyscy seniorzy cierpią na zaburzenia snu. Często problem ma związek z innymi przypadłościami, których ryzyko wzrasta wraz z wiekiem. Wśród najczęstszych przyczyn powodujących zaburzenia snu u seniorów uznaje się:

• schorzenia i choroby przewlekłe:
  • problemy sercowo-naczyniowe (np. nadciśnienie);
  • zmiany neurologiczne (zaburzenia pracy mózgu, choroby otępienne);
  • dolegliwości ze strony układu pokarmowego (kłopoty trawienne, bóle brzucha, wzdęcia, zaparcia);
  • nieprawidłowości w funkcjonowaniu układu oddechowego (np. bezdechy, duszności);
  • problemy urologiczne (zmiany w mięśniówce pęcherza moczowego, przerost gruczołu krokowego u mężczyzn);
  • chroniczny ból (spowodowany np. zmianami zwyrodnieniowymi w obrębie układu kostnego, dolegliwościami reumatycznymi);
• zaburzenia psychiczne (i/lub spadek nastroju):
  • depresja (endogenna — wynikająca z rytmów biologicznych, pór roku oraz reaktywna — związana z czynnikami stresowymi np. śmiercią bliskiej osoby, ciężką chorobą) — wg danych WHO (Światowej Organizacji Zdrowia) od 7 do 20 proc. osób powyżej 60. roku życia choruje na depresję;
  • zaburzenia lękowe związane z sytuacją życiową, zdrowotną, samotnością;
  • uzależnienia (alkohol, leki);
• skutki uboczne przyjmowanych środków farmaceutycznych 
  • stosowanych w leczeniu chorób przewlekłych (badania wykazały, że osoby powyżej 65. roku życia zazwyczaj przyjmują dziennie więcej niż 5 lekarstw);
• czynniki środowiskowe:
  • mniejsza aktywność fizyczna;
  • unieruchomienie wywołane chorobą;
  • brak higieny snu;
  • nadwrażliwość na bodźce (np. niewłaściwa temperatura, światło, materac, poduszka itd.) — często spowodowana zmianami neurologicznymi.

Jak leczyć bezsenność u osób starszych?

Powszechnie uważa się, że sama bezsenność u starszych osób nie wymaga leczenia. Jednak w wielu przypadkach konieczne jest przeprowadzenie diagnostyki, ponieważ znaczące zaburzenia snu mogą wynikać z innych problemów zdrowotnych (somatycznych i/lub psychicznych). W takiej sytuacji rozpoznanie przyczyny doprowadzającej do kłopotów ze snem i zastosowanie odpowiedniego leczenia powinno spowodować ustąpienie lub ograniczenie objawów i poprawę jakości snu.

Niestety w wielu przypadkach to właśnie leki stosowane w leczeniu chorób przewlekłych mogą powodować bezsenność u starszych osób. Wtedy najlepszym rozwiązaniem jest zadbanie o higienę snu lub w przypadku współwystępujących zaburzeń psychicznych skorzystanie z pomocy psychologa, a więc najczęściej uczestnictwo w terapii poznawczo-behawioralnej. 

Niekiedy może okazać się, że zmiany nawyków czy pomoc psychologa nie przynoszą oczekiwanych efektów, wtedy konieczna jest konsultacja z lekarzem. Być może uzna za zasadne wdrożenie kuracji wspomagających sen, zastosowanie leków nasennych lub przeciwlękowych zawierających np. hydroksyzynę (np. Hydroxyzinum VP, Hydroxyzinum Adamed, Hydroxyzinum Hasco). Większość leków działających nasennie nie tylko ułatwia zasypianie, ale również wpływa na poprawę jakości snu, tym samym zwiększając jego efektywność. 

Ponieważ wiele leków nasennych może wchodzić w interakcje z innymi preparatami stosowanymi w leczeniu chorób przewlekłych u seniorów, należy dobierać je z rozwagą. Dlatego zaleca się, aby wyborem środków wspomagających sen lub leków nasennych, w przypadku bezsenności u starszych osób, zajmował się specjalista. 

Leki nasenne u seniorów powinny być stosowane wyłącznie w przypadku przewlekłej bezsenności. Zaleca się stosowanie możliwie jak najmniejszej dawki przez krótki czas. Najkorzystniejsze działanie i stosunkowo najmniejsze ryzyko u seniorów wykazują leki niebenzodiazepinowe, zawierające np. zaleplon, zolpidem, zopiklon oraz pochodne benzodiazepiny o szybkim czasie działania i niezbyt długim okresie półtrwania, np. estazolam i temazepan.

Higiena snu a bezsenność u seniora

Ponieważ częstą przyczyną bezsenności u starszych osób jest niewłaściwa higiena snu, warto nieco zmienić nawyki i wypróbować sprawdzone sposoby ułatwiające zasypianie lub poprawiające jakość snu. Można wśród nich wyróżnić:

• unikanie niebieskiego światła w godzinach wieczornych (telewizor, komputer), ponieważ zakłóca wydzielanie melatoniny, mającej istotny wpływ na sen;
• zadbanie o wygodny materac i pościel (dostosowany do indywidualnych preferencji);
• zapewnienie sobie zaciemnienia w sypialni;
• zadbanie o odpowiednią temperaturę, wilgotność i świeże powietrze w miejscu przeznaczonym do spania;
• unikanie przejadania się i opijania się przed snem;
• niespożywanie kawy i mocnej herbaty w godzinach późno popołudniowych i wieczornych;
• zrezygnowanie z zegarka w zasięgu wzroku (wpatrywanie się w zegarek jest czynnikiem stresującym przy problemach ze snem);
• w miarę możliwości zapewnienie sobie przynajmniej minimum aktywności w ciągu dnia (spacer, lekka gimnastyka);

Dodatkowo seniorzy mający problemy ze snem powinni:

• unikać przedwczesnego kładzenia się do łóżka (jeśli zapotrzebowanie na sen wynosi 6 godzin, a starsza osoba zaśnie ok. 22, nieuniknione jest, że obudzi się około 4 w nocy);
• starać się nie zasypiać w ciągu dnia, ewentualnie w razie potrzeby mogą ucinać sobie krótką drzemkę (budzik!);
• wstawać o jednakowej porze — taka forma rutyny poprawia jakość snu;
• unikać silnych emocji przed snem (książki, filmy, stresujące rozmowy).

Jeśli powyższe metody nie przynoszą żadnych rezultatów, a problemy ze snem niekorzystnie wpływają na samopoczucie w ciągu dnia (co może odbijać się na zdrowiu), warto skorzystać z porady specjalisty. Być może konieczne jest wsparcie farmakologiczne, a w uzasadnionych przypadkach także stosowanie leków na bezsenność.