Przełyk – budowa, funkcje, najczęstsze choroby

Najważniejsze informacje:

• Przełyk to rura mięśniowa o długości około 25 cm, znajdująca się w górnej części klatki piersiowej. Biegnie od gardła do żołądka, przebijając przeponę, zapewniając sprawny transport pokarmu do układu pokarmowego.
• Ściana przełyku składa się z 3 warstw: błony śluzowej, tkanki podśluzowej, błony mięśniowej oraz błony zewnętrznej. Błona śluzowa odpowiada za ochronę przed działaniem kwaśnego środowiska żołądka, natomiast mięśnie umożliwiają perystaltyczne ruchy transportujące pokarm.
• Główną funkcją przełyku jest transport pokarmu, płynów oraz śliny z jamy ustnej do żołądka. Proces ten odbywa się dzięki skoordynowanym skurczom mięśni gładkich (perystaltyka).
• Do najczęstszych chorób przełyku należą: refluks żołądkowo-przełykowy (GERD), zapalenie przełyku oraz przepuklina rozworu przełykowego. Objawiają się bólem w klatce piersiowej, zgagą oraz trudnościami w połykaniu.

Przełyk to odcinek przewodu pokarmowego, który ułatwia przechodzenie pokarmu z jamy ustnej do żołądka. Jego zadaniem jest też nawilżanie pokarmu w trakcie pasażu oraz przed szkodliwym działaniem kwasów żołądkowych.

Przełyk – budowa

Przełyk to struktura łącząca gardło z żołądkiem, której początek znajduje się na wysokości VI kręgu szyjnego, a koniec na poziomie X lub XI kręgu piersiowego. Przełyk biegnie w kierunku pionowym przez szyję i klatkę piersiową, a następnie przechodzi przez przeponę, łącząc się z wpustem żołądka. W rzucie na przednią ścianę klatki piersiowej miejsce to znajduje się na poziomie podstawy wyrostka mieczykowatego, na lewo od linii pośrodkowej ciała.

W anatomii przełyku wyróżnia się 3 części:

• część szyjna – rozpoczyna się od gardła i biegnie przez szyję;
• część piersiowa – znajduje się w obrębie klatki piersiowej i stanowi najdłuższy odcinek przełyku;
• część brzuszna – najkrótsza, mierzy od 1 do 3 cm, przechodzi przez przeponę i łączy się z żołądkiem.

Ściana przełyku jest z kolei zbudowana z 4 warstw:

• błona śluzowa – pełni funkcje ochronne, wydziela substancje ułatwiające poślizg kęsów pokarmowych, współpracując z wydzielaniem śliny. Jest gruba i mocna, a jej powierzchnia zawiera liczne małe grudki chłonne;
• tkanka podśluzowa – znajduje się pod błoną śluzową, wspomagając jej funkcje ochronne i zapewniając elastyczność;
• błona mięśniowa – składa się z dwóch warstw mięśni gładkich, które umożliwiają perystaltyczne ruchy przełyku, napinając jego ścianę i umożliwiając transport pokarmu do żołądka;
• błona zewnętrzna – składa się z luźnej tkanki łącznej, która łączy przełyk z sąsiednimi narządami. Nie ma wyraźnych granic, przez co przełyk jest elastyczny i dopasowuje się do ruchów otaczających struktur.

Przełyk i tchawica – położenie

Przełyk i tchawica to dwie struktury anatomiczne, które biegną równolegle w obrębie szyi i klatki piersiowej.

• Przełyk zaczyna się na wysokości VI kręgu szyjnego, gdzie łączy się z gardłem, a kończy na poziomie X lub XI kręgu piersiowego, łącząc się ze wpustem żołądka. Przełyk biegnie w kierunku pionowym przez szyję, przechodzi przez śródpiersie i przeponę, a następnie łączy się z żołądkiem. W przedniej części klatki piersiowej przełyk leży na poziomie podstawy wyrostka mieczykowatego, nieco po lewej stronie linii pośrodkowej ciała.
• Tchawica zaczyna się na poziomie VI kręgu szyjnego i biegnie ku dołowi, aż do wejścia do klatki piersiowej, gdzie rozdziela się na oskrzela główne. Tchawica leży przed przełykiem i jest szersza, a jej zadaniem jest transport powietrza do płuc. W obrębie szyi tchawica znajduje się bezpośrednio przed przełykiem, a jej rozgałęzienie w klatce piersiowej wchodzi w skład drzewa oskrzelowego, kierując powietrze do obu płuc.

Funkcje przełyku

Przełyk umożliwia przede wszystkim prawidłowe trawienie i transport pokarmu. Jego głównym zadaniem jest przekazywanie pokarmu z jamy ustnej do żołądka, a także współpraca w procesie trawienia, który zachodzi w przewodzie pokarmowym.

Główne funkcje przełyku to:

• transport pokarmu, płynów oraz śliny z jamy ustnej do żołądka – po połknięciu pokarmu mięśnie przełyku wykonują skoordynowane skurcze, które umożliwiają przesuwanie kęsów pokarmowych w kierunku żołądka. Ruchy są automatyczne i odbywają się bez naszej świadomej kontroli;
• ochrona błony śluzowej – błona śluzowa przełyku pełni funkcję ochronną, zabezpieczając ściany narządu przed uszkodzeniem przez przechodzący pokarm, szczególnie podczas transportu substancji kwaśnych czy gorących. Wydziela substancje śluzowe, które ułatwiają poślizg kęsów pokarmowych, minimalizując ryzyko podrażnienia lub mechanicznego uszkodzenia ścian przełyku;
• zapobieganie refluksowi, czyli cofaniu się treści żołądkowej do przełyku – dolny zwieracz przełyku, który jest okrężnym mięśniem znajdującym się na granicy przełyku i żołądka, zapobiega cofaniu się kwaśnej treści żołądkowej, chroniąc w ten sposób przełyk przed uszkodzeniem spowodowanym kwasami. Zaburzenia w funkcjonowaniu tego zwieracza mogą prowadzić do refluksu żołądkowo-przełykowego (GERD);
• nawilżanie pokarmu – błona śluzowa przełyku oraz wydzielina śluzowa pomagają w łatwiejszym przejściu pokarmu przez przełyk, zapobiegając jego uszkodzeniom i ułatwiając proces perystaltyki. Nawilżenie pokarmu jest szczególnie istotne dla osób z problemami z przełykaniem lub w przypadku suchego pokarmu.

Chory przełyk – objawy

Nieprawidłowe funkcjonowanie przełyku może powodować uciążliwe dolegliwości, takie jak:

• dysfagia (trudności w przełykaniu) – może obejmować zarówno trudności w przełykaniu pokarmów stałych, jak i płynów. Pacjenci mogą odczuwać, że pokarm utknął w przełyku lub mają wrażenie zalegania jedzenia;
• ból w klatce piersiowej (uczucie ucisku) – może to być ból związany z refluksowym zapaleniem przełyku, skurczami przełyku lub uszkodzeniem błony śluzowej. Ból często jest mylony z bólem serca, dlatego zawsze warto skonsultować się z lekarzem w celu dokładnej diagnozy;
• zgaga i refluks kwasu żołądkowego – objawy występują, gdy treść żołądkowa cofa się do przełyku. Może to prowadzić do podrażnienia błony śluzowej przełyku, a w konsekwencji do stanu zapalnego. Zgaga (tzw. palący przełyk) jest szczególnie nasilona po jedzeniu, pochylaniu się lub w nocy;
• przewlekły kaszel, chrypka i ból gardła – w wyniku cofania się kwasu żołądkowego do przełyku kwas może podrażniać struny głosowe i gardło, co prowadzi do uczucia dyskomfortu i trudności w mówieniu;
• nudności i wymioty – pojawiają się zwłaszcza w przypadku zwężenia lub uszkodzenia ścian przełyku. Wymioty mogą być również wynikiem nieprawidłowego działania zwieracza przełyku, który nie zapobiega cofaniu się treści żołądkowej;
• zawroty głowy i osłabienie – w bardziej zaawansowanych przypadkach, gdy choroba przełyku powoduje trudności w przyjmowaniu pokarmu lub długotrwałe wymioty, pacjent może doświadczać osłabienia i zawrotów głowy z powodu odwodnienia lub braku odpowiednich składników odżywczych.

Najczęstsze choroby przełyku

Wiele chorób przełyku objawia się dolegliwościami, które utrudniają normalne połykanie, a także mogą prowadzić do poważnych komplikacji zdrowotnych. Do chorób układ pokarmowego związanych z przełykiem zalicza się:

Choroba refluksowa przełyku (GERD)

Choroba refluksowa przełyku to stan, w którym dochodzi do zarzucania kwaśnej treści żołądkowej do przełyku. Może to prowadzić do podrażnienia błony śluzowej przełyku, powodując uczucie zgagi, ból w klatce piersiowej oraz dysfagię (trudności w przełykaniu). Przyczyny refluksu są różnorodne, w tym osłabienie dolnego zwieracza przełyku, przepuklina rozworu przełykowego, otyłość brzuszna, ciąża, palenie papierosów, twardzina układowa oraz przyjmowanie niektórych leków, takich jak leki antykoncepcyjne. Choroba refluksowa przełyku, jeżeli nie jest odpowiednio leczona, może prowadzić do poważniejszych komplikacji, w tym do uszkodzenia błony śluzowej przełyku i rozwoju przełyku Barretta.

Przełyk Barretta

Przełyk Barretta (ICD 10 K22.7), to stan przedrakowy, który może rozwijać się w wyniku przewlekłego refluksu żołądkowo-przełykowego (GERD). Dochodzi do metaplazji, czyli zmiany komórek nabłonka przełyku w komórki przypominające te obecne w jelicie grubym. Zmiana ta zwiększa ryzyko rozwoju raka przełyku. Pozostałe przyczyny przełyku Barretta to m.in. palenie papierosów, otyłość brzuszna oraz spożywanie alkoholu. Objawy przełyku Barretta są podobne do objawów choroby refluksowej i obejmują jakie dolegliwości jak: zgaga, ból w klatce piersiowej, trudności w przełykaniu. Choroba często rozwija się bez wyraźnych objawów w początkowych stadiach.

W diagnostyce przełyku Barretta istotną rolę odgrywa endoskopia, która pozwala na dokładne zbadanie zmian w błonie śluzowej przełyku. Metoda leczenia przełyku Barretta zależy od obecności zmian nowotworowych oraz stopnia zaawansowania choroby. W przypadku braku zmian rakowych leczenie polega głównie na kontrolowaniu objawów refluksu i zapobieganiu dalszym uszkodzeniom błony śluzowej przełyku. Stosuje się leczenie farmakologiczne, w tym leki zmniejszające wydzielanie kwasu żołądkowego, takie jak inhibitory pompy protonowej (IPP), które pomagają zmniejszyć podrażnienie przełyku. W bardziej zaawansowanych przypadkach, gdy zmiany są bardziej rozległe lub istnieje podejrzenie raka, może być konieczne leczenie chirurgiczne, polegające na usunięciu zmienionej części przełyku lub zabiegi endoskopowe, takie jak ablacja lub resekcja błony śluzowej.

Grzybica przełyku

Grzybica przełyku, inaczej kandydoza przełyku, to zakażenie grzybicze błony śluzowej przełyku, najczęściej wywołane przez drożdżaki z rodzaju Candida. Jest to schorzenie, które rozwija się u osób o osłabionej odporności, takich jak osoby stosujące leki immunosupresyjne, pacjenci z AIDS lub ci, którzy przeszli przeszczepy. Objawy grzybicy przełyku obejmują ból podczas przełykania, trudności w połykaniu, pieczenie, a także ogólne osłabienie. Leczenie polega na stosowaniu leków przeciwgrzybiczych, zarówno doustnych, jak i w postaci miejscowej.

Żylaki przełyku

Żylaki przełyku to rozszerzone naczynia krwionośne w dolnej części przełyku, które powstają w wyniku zwiększonego ciśnienia w układzie wrotnym, najczęściej na skutek marskości wątroby. Choroba może prowadzić do zagrażającego życiu krwawienia, ponieważ naczynia krwionośne w przełyku są kruche i podatne na pęknięcie. Żylaki w przełyku często nie dają wyraźnych objawów, co sprawia, że są trudne do wykrycia w początkowych stadiach. Choroba najczęściej dotyka osoby z przewlekłym nadużywaniem alkoholu lub chorobami wątroby, takimi jak wirusowe zapalenie wątroby. Profilaktyka polega na monitorowaniu stanu wątroby i stosowaniu leków obniżających ciśnienie w układzie wrotnym.

Achalazja przełyku

Achalazja to zaburzenie czynności przełyku, które charakteryzuje się niepełnym rozkurczem dolnego zwieracza przełyku, co prowadzi do utrudnionego przepływu pokarmu do żołądka. Dodatkowo dochodzi do zaburzeń perystaltyki przełyku. W wyniku tego pokarm zalega w przełyku, powodując objawy takie jak dysfagia (trudności w przełykaniu), ból w klatce piersiowej, zgaga i wymioty. Achalazja jest schorzeniem postępującym, które z czasem może zwiększa ryzyko rozwoju nowotworu przełyku, jeżeli nie zostanie wprowadzone odpowiednie leczenie.

FAQ

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące przełyku.