Ślinianki – budowa, funkcje, choroby

Najważniejsze informacje:

• Budowa i funkcje ślinianek. Ślinianki to gruczoły wydzielania zewnętrznego odpowiedzialne za produkcję śliny, która nawilża pokarm, wspomaga trawienie i ma działanie bakteriobójcze. Wyróżnia się ślinianki przyuszne, podżuchwowe i podjęzykowe oraz małe gruczoły ślinowe w jamie ustnej.
• Choroby ślinianek. Najczęstsze schorzenia to zapalenie ślinianek (wirusowe i bakteryjne), kamica ślinianek oraz powiązane infekcje. Mogą one powodować ból, gorączkę, obrzęk i zaburzenia mimiki twarzy.
• Nowotwory ślinianek. Większość guzów ślinianek to nowotwory łagodne, np. gruczolak wielopostaciowy, ale występują także złośliwe formy raka ślinianki, które mogą prowadzić do bólu, porażenia nerwu twarzowego i powiększenia węzłów chłonnych.
• Diagnostyka i leczenie. Choroby ślinianek diagnozuje się na podstawie objawów i badań obrazowych, a leczenie zależy od przyczyny – od antybiotykoterapii przy infekcjach po chirurgiczne usunięcie guzów nowotworowych.

Ślinianki to gruczoły, których rolą jest produkcja śliny i jej wydzielanie. Dzięki temu pokarm może być nawilżony, a jego trawienie zachodzi bardziej wydajnie. Obecność lizozymu zapewnia, że ślina hamuje rozwój drobnoustrojów. Choroby, w tym stany zapalne ślinianek mogą powodować ból, gorączkę, obrzęki, a nawet zaburzenia w mimice twarzy.

Ślinianki – budowa i podział

Ślinianki są to gruczoły wydzielania zewnętrznego, które są również nazywane gruczołami ślinowymi.

Główne ślinianki nazywane są również dużymi gruczołami ślinowymi i należą do nich:

• ślinianki przyuszne (przyusznice),
• ślinianki podżuchwowe,
• ślinianki podjęzykowe.

W obrębie jamy ustnej, gardła, jamy nosowej, krtani oraz zatok przynosowych znajdują się też małe gruczoły ślinowe. Są one umiejscowione w błonie śluzowej, która pokrywa te obszary i zaliczamy do nich:

• gruczoły wargowe,
• policzkowe,
• podniebienne,
• migdałkowe (Webera),
• zatrzonowcowe (Carmalta),
• językowe: przednie — Blandin-Nuhna, von Ebnera i tylne.

Gruczoły ślinowe składają się z pęcherzyków gruczołowych, które są połączone systemem rozgałęzionych cewek. W składzie gruczołów ślinowych znajduje się również końcowy odcinek wydzielniczy, znany jako saliwon, który odpowiada za produkcję wydzieliny pierwotnej. Jej skład ulega zmianie w trakcie jej przepływu przez cewki, gdzie finalnie powstaje ślina, która jest następnie wydalana do jamy ustnej.

Gałązki nerwów czuciowych wraz z dwoma rodzajami nerwów autonomicznych – współczulnymi i przywspółczulnymi – regulują proces wydzielania śliny. Działają one poprzez neuromediatory, które nie tylko stymulują reakcję wydzielniczą, ale również powodują silne skurcze naczyń krwionośnych w śliniankach, co ma kluczowe znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania tych gruczołów.

Funkcje ślinianek

Funkcją ślinianek jest produkcja i wydzielanie śliny. Jej objętość waha się zazwyczaj od 1,5 do 2 litrów w ciągu doby.

Ślinianki przyuszne wydzielają 20% śliny w przypadku braku stymulacji ze strony bodźca. Gdy jednak następuje pobudzenie receptorów smaku w kubkach smakowych, a żucie pokarmu pobudza mechanoreceptory, przyusznice zaczynają wydzielać dużą ilość wodnistej śliny, która jest bogata w polisacharydy oraz amylazę ślinową – enzym odpowiedzialny za początkowy etap trawienia węglowodanów w układzie pokarmowym. Warto zwrócić uwagę, że pobudzenie wydzielania śliny ma również miejsce w odpowiedzi na widok pokarmu lub nawet myśl o nim, a także w przypadku bodźca bólowego i w odruchu wymiotnym.

Ślinianki podżuchwowe wydzielają ślinę śluzowo-wodnistą i jest to dominujący rodzaj w przypadku braku pobudzenia. Z kolei ślinianki podjęzykowe wydzielają gęstą, bogatą w węglowodany i mucyny ślinę.

W jamie ustnej ślina pełni kluczową rolę – umożliwia zmiękczenie i pokrywanie śluzem kęsów pokarmu, co ułatwia proces połykania i trawienia. Dzięki enzymom zawartym w ślinie rozpoczyna się również początkowy etap rozkładu enzymatycznego węglowodanów – dzięki amylazie ślinowej i niektórych tłuszczów – dzięki lipazie ślinowej.

Ślina pełni również ważną rolę w utrzymaniu zdrowia zębów. Jest to możliwe dzięki zawartości jonów wapnia, które umożliwiają demineralizację szkliwa. Zawarty w ślinie lizozym pełni rolę bakteriobójczą. Wydzielanie śliny wspomaga również artykulację dźwięków i utrzymanie prawidłowej równowagi wodnej w organizmie.

Ślinianki – choroby

Choroby gruczołów ślinowych mogą powodować ból, złe samopoczucie, powiększenie ślinianek, obrzęki, niekiedy pojawia się również gorączka czy zaburzenia w mimice twarzy. Warto zapoznać się z charakterystyką najczęstszych chorób ślinianek, aby w razie niepokojących objawów udać się do specjalisty w celu diagnostyki. To ważne, ponieważ wczesne wykrycie zapewnia większą skuteczność leczenia.

Zapalenie ślinianek

Zależnie od przyczyny, zapalenia gruczołów ślinowych można podzielić na te wywołane przez infekcje wirusowe oraz te spowodowane przez infekcje bakteryjne. Choroba ta może manifestować się w formie ostrej lub przewlekłej.

Istnieje szereg czynników, które mogą zwiększać ryzyko wystąpienia zapalenia ślinianek, są to między innymi:

• obecność zwężenia w przewodzie, który odprowadza ślinę z gruczołu,
• choroby o podłożu autoimmunologicznym,
• niedostateczne odżywienie organizmu,
• przebyta radioterapia w regionie głowy i szyi.

Jeśli u pacjenta występuje nawracające zapalenie ślinianek o podłożu bakteryjnym, w efekcie może się rozwinąć przewlekłe zapalenie tych gruczołów.

Zakażenia bakteryjne mogą dotyczyć każdego z gruczołów ślinowych, jednakże to ślinianka przyuszna jest najbardziej narażona na bakteryjne zapalenie (ostre bakteryjne zapalenie ślinianki przyusznej). Z kolei zapalenie ślinianki podżuchwowej często rozwija się jako komplikacja występowania kamicy ślinowej. Obecność kamieni ślinowych i związany z nimi zastój śliny zwiększają ryzyko ostrego bakteryjnego zapalenia. Kamień zlokalizowany w przewodzie ślinowym może prowadzić do jego zapalenia.

Objawy zapalenia ślinianek mogą być rożne w zależności od ich podłoża. Nagły uogólniony obrzęk często występuje w zapaleniu ślinianek przyusznych o podłożu wirusowym. Z kolei nagły obrzęk jednego z dużych gruczołów ślinowych (przyusznego lub podżuchwowego) wraz z gorączką i bólem, to typowe objawy ropnego zapalenia ślinianki. Przyczyną tych zmian może być też kamica ślinianek. Przewlekły obrzęk jednej z dużych ślinianek może być objawem przewlekłego zapalenia, ale może również wskazywać na kamicę ślinianek lub guz ślinianki. Leczenie stanów zapalnych ślinianek najczęściej polega na antybiotykoterapii, nawodnieniu pacjenta i działaniu objawowym.

Nowotwory ślinianek

Nowotwory związane z gruczołami ślinowymi, zaliczane do nowotworów głowy i szyi, stanowią mniej niż 2% wszystkich diagnozowanych nowotworów u ludzi. Charakteryzują się dużą różnorodnością pod kątem histologicznym. Wśród guzów gruczołów ślinowych, ponad 80% to nowotwory łagodne, z gruczolakiem wielopostaciowym jako najczęściej występującym typem. Z kolei nowotwory złośliwe w tej kategorii można podzielić na te o niskim i wysokim stopniu złośliwości.

Nowotwory mogą pojawiać się zarówno w dużych gruczołach ślinowych, takich jak ślinianki przyuszne, podżuchwowe i podjęzykowe, jak i w małych gruczołach ślinowych. Warto zaznaczyć, że większość nowotworów tych gruczołów ma miejsce w śliniankach przyusznych. Nowotwory ślinianek są najczęściej leczone na drodze interwencji chirurgicznej, po której często jest stosowane napromienianie.

Rak (guz) ślinianki – objawy

Zazwyczaj pierwszym sygnałem wskazującym na obecność raka ślinianki jest pojawienie się niebolesnego obrzęku. W przypadku, gdy nowotwór zaczyna naciekać na okoliczne tkanki lub regiony, mogą pojawić się dodatkowe objawy. Do najbardziej charakterystycznych z nich należą:

• niedowład lub porażenie nerwu twarzowego, co objawia się zaburzeniami w mimice twarzy,
• odczuwalny ból,
• brak możliwości przesunięcia guza podczas badania palpacyjnego, zarówno względem skóry, jak i głębiej położonych struktur,
• powiększenie węzłów chłonnych znajdujących się w okolicy szyi.

Gruczolak wielopostaciowy – najczęstszy guz ślinianki przyusznej – objawy

Gruczolak wielopostaciowy ślinianki, reprezentujący niemal 50% wszystkich nowotworów gruczołów ślinowych, najczęściej diagnozowany jest w obszarze przyusznic, ale może również objąć m.in. małe ślinianki w jamie ustnej. Charakteryzuje się wolnym tempem wzrostu, kształtem zbliżonym do kuli, twardością oraz gładką powierzchnią. Warto zaznaczyć, że guzy ślinianek tego typu mogą osiągać znaczne rozmiary, porównywalne nawet z wielkością ludzkiej głowy.

Guz ślinianki podżuchwowej – objawy

Nowotwory lokalizujące się w śliniance podżuchwowej nie są częstym zjawiskiem. Typowo objawiają się one poprzez obecność guzka, który jest ruchomy i nie powoduje bólu, znajdującego się w obszarze trójkąta podżuchwowego. W przypadku, gdy dochodzi do zajęcia skóry lub guzek staje się nieruchomy w relacji do żuchwy, może to wskazywać na lokalne rozprzestrzenianie się nowotworu. Ponadto, jeśli obserwuje się osłabienie funkcji języka lub jego drętwienie po stronie, na której znajduje się guz, może to sugerować, że choroba rozprzestrzenia się wzdłuż nerwu podjęzykowego lub językowego.

FAQ

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące ślinianek.