Dolegliwości i choroby układu pokarmowego

Najważniejsze informacje:

• Główne choroby układu pokarmowego to choroba refluksowa przełyku, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, kamica pęcherzyka żółciowego, celiakia, nieswoiste choroby zapalne jelit oraz zespół jelita drażliwego.
• Przyczyny tych przypadłości to przede wszystkim nieprawidłowa dieta, stres, predyspozycje genetyczne, infekcje bakteryjne, zaburzenia hormonalne, stosowanie niektórych leków i nadmierne spożycie alkoholu.
• Objawy chorób układu pokarmowego to m.in. ból brzucha, wzdęcia, nudności, wymioty oraz spadek masy ciała.
• Leczenie chorób układu trawiennego zależy od zdiagnozowanego problemu, stopnia jego zaawansowania oraz stanu zdrowia pacjenta.

Układ pokarmowy tworzą liczne narządy, począwszy od jamy ustnej, poprzez gardło, przełyk i żołądek, kończąc na jelicie cienkim, grubym i odbycie. W jego skład wchodzą również gruczoły trawienne, które pełnią funkcję wydzielniczą, w tym trzustka, wątroba i ślinianki. Jakie są najczęściej diagnozowane choroby przewodu pokarmowego, jak się objawiają i na czym polega ich leczenie?

Choroby ze strony układu pokarmowego – co to takiego?

Choroby układu pokarmowego to schorzenia, które dotykają narządów należących do układu trawiennego, odpowiedzialnego za przyjmowanie, trawienie i wchłanianie pokarmów oraz usuwanie zbędnych produktów przemiany materii. Mogą one obejmować zarówno zaburzenia czynnościowe, jak i strukturalne, wpływając na różne odcinki układu pokarmowego, takie jak jama ustna, przełyk, żołądek, jelita, wątroba, trzustka czy pęcherzyk żółciowy.

Po czym poznać choroby przewodu pokarmowego? Objawy, których nie należy bagatelizować

Choroby układu pokarmowego mogą dawać różne objawy, co często utrudnia bezpośrednie postawienie diagnozy na podstawie samych dolegliwości. Do typowych objawów należą:

• ból brzucha,
• uczucie wzdęcia,
• nieregularne wypróżnianie, w tym biegunka czy zaparcia,
• nudności i wymioty,
• utrata wagi,
• gorączka,
• żółtaczka.

Wśród symptomów, które powinny wzbudzić szczególny niepokój, znajdują się krwawienia z przewodu pokarmowego objawiające się krwistymi wypróżnieniami, wymiotami z krwią lub bardzo ciemnymi, smolistymi stolcami. Alarmujące są również nieoczekiwana utrata masy ciała, gwałtowny i intensywny ból brzucha oraz zatrzymanie gazów i stolca, które mogą współwystępować z nudnościami i wymiotami.

Najczęstsze choroby układu pokarmowego

Biegunki infekcyjne

Ostra biegunka (kod ICD-10: A09) to schorzenie, które najczęściej jest skutkiem infekcji wirusowych, bakteryjnych lub pasożytniczych, przenoszących się drogą pokarmową. Patogeny te prowadzą do wystąpienia intensywnych biegunek, które zazwyczaj utrzymują się przez okres do 7 dni. Towarzyszą im często dodatkowe objawy, takie jak:

• silny ból brzucha,
• nudności,
• wymioty.

W większości przypadków ostra biegunka ma łagodny przebieg i ustępuje samoistnie. Jednak u niektórych grup pacjentów, takich jak dzieci, osoby starsze, kobiety w ciąży czy osoby z chorobami przewlekłymi (np. schorzeniami układu krążenia, cukrzycą lub nieswoistymi zapaleniami jelit), może stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia. W takich przypadkach odwodnienie i zaburzenia elektrolitowe mogą prowadzić do groźnych powikłań.

Podstawą leczenia ostrej biegunki infekcyjnej jest intensywne nawadnianie, zarówno doustne, jak i w razie potrzeby dożylne, oraz odpowiednia dieta wspierająca regenerację przewodu pokarmowego. Preparaty farmakologiczne, takie jak leki przeciwbiegunkowe, stosuje się wyłącznie u pacjentów z ciężkimi, wodnistymi wypróżnieniami, aby ograniczyć ich liczbę i zmniejszyć ryzyko odwodnienia.

Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy

Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy (kod ICD-10: K25 dla wrzodu żołądka i K26 dla wrzodu dwunastnicy) to schorzenie, którego głównymi przyczynami są zakażenie bakterią Helicobacter pylori oraz długotrwałe stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ). Choroba prowadzi do powstawania ubytków w błonie śluzowej żołądka lub dwunastnicy, co wywołuje szereg dolegliwości, w tym:

• ból w nadbrzuszu, często nasilający się na czczo lub po posiłku,
• nudności,
• wymioty.

Nieleczona choroba wrzodowa może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak krwawienie z przewodu pokarmowego, które objawia się wymiotami o wyglądzie fusów od kawy (świadczącymi o krwawieniu z żołądka) lub smolistymi stolcami (melena), wynikającymi z obecności strawionej krwi w jelitach. W bardziej zaawansowanych przypadkach może dojść do przedziurawienia wrzodu (perforacji), co stanowi stan zagrożenia życia i wymaga pilnej interwencji chirurgicznej.

Leczenie choroby wrzodowej opiera się na eliminacji przyczyny, czyli pozbyciu się bakterii Helicobakter pylori za pomocą terapii antybiotykowej oraz ograniczeniu stosowania NLPZ. Wspomagająco stosuje się leki zmniejszające wydzielanie kwasu żołądkowego, takie jak inhibitory pompy protonowej (IPP), które pozwalają na regenerację błony śluzowej. Ważnym elementem terapii jest również modyfikacja diety i stylu życia, obejmująca unikanie alkoholu, palenia tytoniu i nadmiaru stresu, które mogą zaostrzać przebieg choroby.

Choroba refluksowa przełyku

Choroba refluksowa przełyku (GERD) (kod ICD-10: K21) to schorzenie wynikające z cofania się kwaśnej treści żołądkowej do przełyku. Kwas solny oraz enzymy trawienne podrażniają błonę śluzową przełyku, co prowadzi do charakterystycznych objawów, takich jak:

• zgaga (pieczenie za mostkiem),
• cofanie się spożytych pokarmów lub kwaśnej treści do jamy ustnej,
• chrypka, zwłaszcza rano,
• przewlekły kaszel, często nasilający się nocą,
• ból w klatce piersiowej, który czasem może przypominać objawy choroby serca.

Dolegliwości te często nasilają się w pozycji leżącej, przy pochylaniu się lub po spożyciu obfitych posiłków. Leczenie choroby refluksowej przełyku opiera się na zmianie stylu życia oraz farmakoterapii. Kluczową rolę odgrywają leki zmniejszające wydzielanie kwasu solnego, takie jak inhibitory pompy protonowej (np. omeprazol, pantoprazol), które skutecznie łagodzą objawy i wspomagają regenerację błony śluzowej przełyku.

Celiakia

Celiakia (kod ICD-10: K90.0), potocznie nazywana nietolerancją glutenu, to przewlekła choroba autoimmunologiczna, w której spożywanie glutenu (białka obecnego w zbożach takich jak pszenica, żyto i jęczmień) wywołuje reakcję immunologiczną. Ta nieprawidłowa odpowiedź prowadzi do uszkodzenia błony śluzowej jelita cienkiego, skutkująca zanikiem kosmków jelitowych odpowiedzialnych za wchłanianie składników odżywczych. Niewłaściwe wchłanianie może powodować różnorodne objawy, które często dotyczą zarówno przewodu pokarmowego, jak i innych układów organizmu. Wśród typowych symptomów znajdują się:

• bóle brzucha,
• przewlekła biegunka lub zaparcia,
• niezamierzony spadek masy ciała,
• afty i inne zmiany zapalne w jamie ustnej,
• zmęczenie i osłabienie spowodowane niedokrwistością z niedoboru żelaza.

Celiakia może również wywoływać objawy pozajelitowe, takie jak:

• opryszczkowate zapalenie skóry (dermatitis herpetiformis),
• opóźnienie dojrzewania płciowego u dzieci,
• bóle i drętwienie kończyn, wynikające z uszkodzenia układu nerwowego,
• zwiększone ryzyko osteoporozy z powodu niedoboru wapnia i witaminy D.

Jedyną skuteczną metodą leczenia jest ścisła dieta bezglutenowa, którą należy stosować do końca życia. Wyeliminowanie glutenu pozwala na regenerację kosmków jelitowych i ustąpienie objawów u większości pacjentów. W przypadkach tzw. celiakii opornej, gdy objawy utrzymują się pomimo diety, konieczne może być zastosowanie leków immunosupresyjnych.

Kamica żółciowa

Kamicą żółciową (ICD-10: K80) nazywamy schorzenie charakteryzujące się obecnością kamieni w układzie żółciowym, które mogą występować w pęcherzyku żółciowym (kamica pęcherzyka żółciowego) lub w przewodach żółciowych (kamica przewodowa). Kamienie te powstają w wyniku wytrącania się z żółci kryształów cholesterolu lub barwników żółciowych, których stężenie przekracza ich zdolność do rozpuszczania się.

Czynniki ryzyka sprzyjające powstawaniu kamieni żółciowych obejmują płeć żeńską, wiek powyżej 40. roku życia, otyłość, cukrzycę, ciążę i stosowanie niektórych leków, takich jak doustna antykoncepcja, estrogeny czy fibraty, które wpływają na gospodarkę lipidową. Kamica pęcherzyka żółciowego objawia się najczęściej atakiem kolki żółciowej, czyli silnym, skurczowym bólem w prawym podżebrzu, który jest wynikiem zablokowania odpływu żółci przez kamień. Ból może promieniować do pleców lub prawego barku. Atakowi często towarzyszą takie objawy jak nudności, wymioty oraz czasami gorączka, co może wskazywać na rozwijający się stan zapalny pęcherzyka żółciowego (zapalenie pęcherzyka żółciowego) lub trzustki (zapalenie trzustki).

Kamica przewodowa może prowadzić do poważniejszych komplikacji, takich jak żółtaczka mechaniczna, zapalenie dróg żółciowych czy zapalenie trzustki. Leczenie kamicy żółciowej zależy od lokalizacji i wielkości kamieni. W przypadkach objawowych zwykle konieczna jest interwencja chirurgiczna, najczęściej w postaci usunięcia pęcherzyka żółciowego (cholecystektomia).

Zespół jelita drażliwego (IBS)

Zespół jelita drażliwego (IBS, ICD-10: K58) to przewlekła choroba funkcjonalna przewodu pokarmowego, która dotyczy zarówno jelita cienkiego, jak i grubego. Przyczyny tego schorzenia nie są do końca poznane, ale uważa się, że mogą obejmować czynniki takie jak nieprawidłowa reakcja jelit na stres, zaburzenia mikroflory jelitowej, nadwrażliwość jelitowa czy zmiany w motoryce przewodu pokarmowego. Do głównych objawów zespołu jelita drażliwego należą:

• ból brzucha, który zwykle ustępuje po wypróżnieniu,
• zaburzenia rytmu wypróżnień, które mogą przyjmować postać biegunek (IBS-D) lub zaparć (IBS-C), a także zmieniać się w trakcie choroby,
• wzdęcia i uczucie pełności w brzuchu.

Objawy IBS najczęściej nasilają się w sytuacjach stresowych, jednak mogą występować także bez wyraźnych wyzwalaczy. Leczenie zespołu jelita drażliwego jest głównie objawowe i polega na:

• regularnym spożywaniu posiłków, które pomagają utrzymać równowagę funkcji jelitowych;
• wykluczeniu produktów, które mogą pogarszać objawy, takich jak tłuste, ostre potrawy, alkohol czy produkty zawierające gluten;
• stosowaniu leków przeciwbiegunkowych lub leków ułatwiających wypróżnianie w przypadku zaparć,
• leków przeciwbólowych lub rozkurczowych, które łagodzą dolegliwości bólowe.

W leczeniu IBS mogą być również pomocne leki przeciwdepresyjne, zwłaszcza gdy objawom ze strony układu pokarmowego towarzyszą takie dolegliwości jak zaburzenia snu, przewlekłe obniżenie nastroju czy lęki. W niektórych przypadkach stosuje się także leki, które działają na układ nerwowy, pomagając zmniejszyć nadwrażliwość jelitową i poprawiając jakość życia pacjentów.

Nieswoiste choroby zapalne jelit

Do tej grupy zalicza się takie schorzenia jak choroba Leśniowskiego-Crohna oraz wrzodziejące zapalenie jelita grubego.

Choroba Leśniowskiego-Crohna

Choroba Leśniowskiego-Crohna (ChLC, ICD-10: K50) to przewlekłe schorzenie zapalne, które może dotyczyć całego przewodu pokarmowego – od jamy ustnej po odbyt. Etiologia choroby nie została jeszcze w pełni wyjaśniona, choć uważa się, że istotną rolę odgrywają czynniki immunologiczne, genetyczne i środowiskowe. W przebiegu ChLC dochodzi do zapalenia błony śluzowej przewodu pokarmowego, które stopniowo może obejmować całą grubość ściany jelita. Z czasem pojawiają się powikłania takie jak przetoki, zwężenia jelit i włóknienie. Objawy choroby mogą być niespecyficzne i zmieniać się w zależności od lokalizacji procesu zapalnego. Wśród najczęstszych objawów występują:

• osłabienie;
• spadek masy ciała;
• gorączka;
• bóle brzucha;
• biegunki (często z domieszką krwi lub śluzu).

Jeśli choroba obejmuje jamę ustną, mogą pojawić się afty, a w przypadku zmian okołoodbytniczych – owrzodzenia, szczeliny, przetoki oraz ropy. Chorobę Leśniowskiego-Crohna leczy się poprzez:

• sterydoterapię oraz immunosupresanty, które zmniejszają stan zapalny i zapobiegają zaostrzeniom,
• terapię biologiczną, szczególnie w przypadkach opornych na inne metody leczenia,
• leczenie objawowe, w tym leki przeciwbólowe i leki przeciwdziałające biegunkom.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG, ICD-10: K51) jest formą nieswoistego zapalenia jelit (NZJ), która dotyczy wyłącznie błony śluzowej jelita grubego. Choroba ta objawia się przede wszystkim przewlekłą biegunką z domieszką krwi, co prowadzi do odwodnienia i osłabienia organizmu. Inne objawy to:

• dolegliwości bólowe brzucha,
• gorączka,
• spadek masy ciała,
• osłabienie.

W leczeniu WZJG kluczową rolę odgrywają leki aminosalicylany (takie jak mesalazyna oraz sulfasalazyna), które zmniejszają stan zapalny w jelicie grubym. W cięższych przypadkach stosuje się sterydy, leki immunosupresyjne oraz leczenie biologiczne. W przypadku braku skuteczności leczenia zachowawczego lub wystąpienia poważnych powikłań, takich jak perforacja jelita czy krwawienie, może być konieczna interwencja chirurgiczna, polegająca na usunięciu części lub całego jelita grubego.

Choroby trzustki

Jedną z najczęściej diagnozowanych chorób trzustki jest ostre zapalenie trzustki (OZT, ICD-10: K85). Jest to stan zapalny trzustki, który wynika z przedwczesnej aktywacji enzymów trzustkowych wewnątrz samego narządu. Ta nieprawidłowa aktywacja prowadzi do samostrawienia tkanek trzustki, co może uszkodzić otaczające ją struktury oraz inne narządy. Główne przyczyny OZT to kamica żółciowa oraz spożywanie alkoholu. Objawy choroby są wyraźne i mogą obejmować:

• bóle brzucha – intensywne, zwykle w górnej części brzucha, mogące promieniować do pleców,
• nudności i wymioty,
• gorączka,
• ogólne osłabienie i złe samopoczucie, które mogą nasilać się w miarę postępu choroby.

W bardziej zaawansowanych przypadkach, gdy zapalenie trzustki postępuje, mogą wystąpić objawy niedrożności jelit, wstrząs (w wyniku utraty płynów) oraz zaburzenia orientacji i inne problemy neurologiczne. Leczenie ostrego zapalenia trzustki koncentruje się głównie na:

• nawodnieniu – uzupełnianiu utraconych płynów i wyrównaniu poziomu elektrolitów;
• leczeniu przeciwbólowym – stosowaniu odpowiednich środków przeciwbólowych, aby złagodzić silny ból brzucha;
• odpowiednim żywieniu – początkowo zwykle stosuje się dietę płynną lub całkowitą głodówkę, a następnie wprowadza się stopniowo pokarmy łatwostrawne.

Choroby wątroby

Choroby wątroby (ICD-10: K70-K77) obejmują szereg schorzeń prowadzących do uszkodzenia wątroby i zaburzenia jej funkcji. Oto najczęstsze z nich:

• marskość wątroby (K74) – przewlekłe uszkodzenie wątroby, zwykle na tle alkoholizmu, wirusowego zapalenia wątroby lub niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby (NAFLD). Objawy to: zmęczenie, żółtaczka, obrzęki, krwawienia. Leczenie obejmuje eliminację przyczyny, leki przeciwwirusowe, a w ciężkich przypadkach przeszczepienie wątroby;
• wirusowe zapalenie wątroby (K70-K77) – wywołane przez wirusy typu A, B, C, D, E. Objawy to zmęczenie, ból brzucha, żółtaczka. Leczenie zależy od typu wirusa. Stosuje się tu m.in. leki przeciwwirusowe oraz szczepienia w przypadku typu A i B;
• niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby (NAFLD, K76.0) – stłuszczenie wątroby związane z otyłością, cukrzycą, nadciśnieniem. Objawy to głównie brak energii, zmęczenie i dyskomfort. Leczenie polega na diecie, redukcji masy ciała i regularnej aktywności fizycznej;
• choroba Wilsona (E83.0) – rzadka choroba genetyczna prowadząca do gromadzenia miedzi w wątrobie. Objawy to żółtaczka, drżenie, zmiany w zachowaniu. Leczenie polega na usuwaniu nadmiaru miedzi, m.in. stosując penicylaminę;
• stłuszczenie wątroby alkoholowe (K70.0) – spowodowane nadużywaniem alkoholu, prowadzi do zapalenia i uszkodzenia wątroby. Objawy to zmęczenie, ból w prawym podżebrzu, żółtaczka. Leczenie to całkowite zaprzestanie picia alkoholu oraz terapia wspomagająca wątrobę.

Choroby nowotworowe układu pokarmowego

Nowotwory układu pokarmowego (ICD-10: C15-C26) mogą występować w każdym narządzie przewodu pokarmowego, jednak najczęściej diagnozowanym nowotworem zarówno u kobiet, jak i mężczyzn, jest rak jelita grubego (ICD-10: C18). Objawy nowotworów przewodu pokarmowego obejmują:

• ból brzucha,
• niedokrwistość,
• zmiany w rytmie wypróżnień,
• utrata masy ciała,
• krwiste wypróżnienia.

Nowotwory trzustki (ICD-10: C25), wątroby (ICD-10: C22) oraz dróg żółciowych (ICD-10: C24) mogą charakteryzować się mniej specyficznymi objawami, co sprawia, że są one często wykrywane dopiero w zaawansowanych stadiach choroby. Wśród tych objawów wyróżnia się:

• żółtaczkę,
• utratę masy ciała,
• postępujące wyniszczenie organizmu,
• wodobrzusze,
• świąd skóry.

Leczenie nowotworów układu pokarmowego zależy od lokalizacji guza, stopnia zaawansowania choroby oraz ogólnego stanu zdrowia pacjenta. Jeśli to możliwe, stosuje się leczenie operacyjne, które ma na celu usunięcie guza lub całego narządu. W przypadkach, w których operacja nie jest wykonalna, stosuje się terapie wspomagające, takie jak chemio- i radioterapia, a także procedury endoskopowe, takie jak protezowanie dróg żółciowych. Kluczowe znaczenie ma wczesne wykrycie choroby, co znacząco poprawia rokowania pacjentów.

Diagnostyka chorób układu pokarmowego

W celu zdiagnozowania chorób układu trawiennego stosuje się różnorodne metody badawcze. Do najważniejszych należą:

• badania laboratoryjne, które obejmują nie tylko standardową morfologię i wskaźniki stanu zapalnego;
• specjalistyczne testy, takie jak próby wątrobowe, ocena parametrów cholestazy, czyli poziomu bilirubiny i fosfatazy alkalicznej, a także analizy skoncentrowane na funkcjonowaniu trzustki poprzez oznaczanie amylazy i lipazy;
• badania stolca w celu wykrycia ukrytego krwawienia lub obecności pasożytów w przewodzie pokarmowym;
• markery nowotworowe oraz specyficzne przeciwciała, które pomagają w identyfikacji konkretnych chorób;
• badanie poziomu białka, pierwiastków śladowych oraz przeprowadzenie lipidogramu u pacjentów z nagłą utratą masy ciała;
• badania obrazowe, takie jak ultrasonografia (USG) jamy brzusznej, tomografia komputerowa (CT) i rezonans magnetyczny (MRI), które są szczególnie przydatne w diagnostyce zaawansowanych stanów chorobowych. W sytuacjach nagłych stosuje się również przeglądowe zdjęcie rentgenowskie jamy brzusznej;
• badania endoskopowe, w tym gastroskopia czy kolonoskopia, które pozwalają na bezpośrednią obserwację wnętrza przewodu pokarmowego dzięki użyciu endoskopu wyposażonego w kamerę.

Leczenie chorób układu pokarmowego

Leczenie chorób układu trawiennego wymaga indywidualnego podejścia, które zależy od rodzaju schorzenia, jego stopnia zaawansowania oraz ogólnego stanu zdrowia pacjenta. W większości przypadków możliwe jest zastosowanie terapii zachowawczej, która obejmuje przyjmowanie odpowiednio dobranych leków oraz dostosowanie diety do potrzeb organizmu. Jednakże w sytuacjach, gdy mamy do czynienia z bardziej skomplikowanymi problemami, takimi jak kamica żółciowa, nowotwory przewodu pokarmowego czy ostre stany zapalne w obrębie jamy brzusznej, często niezbędne okazuje się zastosowanie metod chirurgicznych. Ważne jest, aby każdy przypadek był analizowany indywidualnie, co pozwala na wybór najbardziej odpowiedniej metody leczenia, mającej na celu nie tylko zwalczenie objawów, ale również przyczyny danej choroby.

Jak dbać o układ trawienny? Profilaktyka chorób układu pokarmowego

Zachowanie zdrowia układu trawiennego jest możliwe dzięki podjęciu odpowiednich środków profilaktycznych. Kluczową rolę odgrywa tutaj prowadzenie zdrowego trybu życia, który obejmuje takie kwestie jak:

• zdrowa dieta, która dostarcza organizmowi wszystkich niezbędnych składników odżywczych;
• spożywanie odpowiedniej ilości płynów, które nie zawierają dodatku cukru;
• ograniczenie lub całkowite zaprzestanie palenia tytoniu;
• higienę podczas przygotowywania i spożywania posiłków, co pomaga uniknąć wielu infekcji i zatruć pokarmowych;
• utrzymanie prawidłowej masy ciała oraz regularna aktywność fizyczna.

Nie należy również zapominać o regularnych badaniach kontrolnych, które umożliwiają wczesne wykrycie potencjalnych problemów zdrowotnych. W szczególności warto skorzystać z badań przesiewowych, takich jak kolonoskopia profilaktyczna. Jest to badanie, które pozwala na wczesne wykrycie raka jelita grubego, najczęściej diagnozowanego nowotworu w obrębie przewodu pokarmowego.

FAQ

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące chorób układu pokarmowego.