Najważniejsze informacje:

• Układ pokarmowy człowieka obejmuje przewód pokarmowy, składający się z jamy ustnej, gardła, przełyku, żołądka, jelita cienkiego i grubego, a także gruczoły trawienne, takie jak ślinianki, wątroba i trzustka.
• Układ pokarmowy zaopatruje organizm w niezbędne składniki pokarmowe, przetwarza pokarm i wydala zbędne resztki.
• Wszystkie procesy zachodzące w układzie pokarmowym, są ze sobą zsynchronizowane, zapewniając prawidłowy przebieg trawienia i wykorzystania składników odżywczych.

Układ pokarmowy odpowiada za przetwarzanie pokarmu, wchłanianie składników odżywczych i usuwanie niepotrzebnych substancji z organizmu. Jego głównym celem jest dostarczenie składników odżywczych i innych życia substancji, w tym witamin i minerałów. Proces trawienia zaczyna się już w jamie ustnej, a kończy w jelitach, gdzie większość składników odżywczych jest wchłaniana. Dowiedz się, jak dokładnie funkcjonuje ten mechanizm i jakie zadania stoją przed poszczególnymi elementami układu pokarmowego.

Co robi układ pokarmowy?

Układ pokarmowy odpowiada za rozkładanie spożywanego pokarmu, aby organizm mógł wykorzystać zawarte w nim składniki odżywcze. Proces zaczyna się od momentu, gdy pokarm trafia do ust, gdzie mieszają się z nim enzymy trawienne rozpoczynające rozkład. Następnie pożywienie jest stopniowo trawione w kolejnych odcinkach przewodu pokarmowego, a składniki odżywcze, takie jak węglowodany, białka, tłuszcze, witaminy i minerały, są wchłaniane do krwiobiegu, skąd rozprowadzane są do wszystkich komórek ciała. W tym procesie nadmiar wody i niestrawione resztki pokarmowe są usuwane, zapewniając organizmowi niezbędną energię i materiały do prawidłowego funkcjonowania.

Działanie układu pokarmowego krok po kroku

Działanie układu pokarmowego to skomplikowany proces, który wymaga precyzyjnej współpracy wielu narządów, aby skutecznie przetworzyć spożywany pokarm, wchłonąć niezbędne składniki odżywcze i usunąć zbędne resztki. Prawidłowy przebieg każdego etapu jest niezbędny do utrzymania zdrowia i prawidłowego funkcjonowania całego organizmu.

1. Spożywanie pokarmu

Proces trawienia zaczyna się od spożycia pokarmu, który trafia do jamy ustnej. Niezwykle ważną rolę odgrywa tu zmysł smaku i węchu, które pobudzają wydzielanie śliny, nawilżającej następnie pokarm i ułatwiającej jego przetwarzanie. Warto zauważyć, że ślina zawiera enzymy, takie jak amylaza, które zaczynają rozkładać węglowodany. Żucie pokarmu przygotowuje go do dalszego trawienia, ale także pobudza układ pokarmowy do produkcji soków trawiennych.

Jeżeli proces spożywania pokarmu jest zbyt szybki, jemy zbyt łapczywie lub nie poświęcamy wystarczającej uwagi jedzeniu, może dojść do problemów trawiennych, takich jak zgaga, niestrawność, a w dłuższym czasie – do nadwagi i innych zaburzeń metabolicznych. Z kolei nieprawidłowe żucie może powodować niedostateczne rozdrobnienie pokarmu, co utrudnia dalsze etapy trawienia.

2. Trawienie w jamie ustnej

Po rozdrobnieniu pokarmu i wymieszaniu go ze śliną uruchamiają się kolejne procesy trawienia w jamie ustnej. Enzym amylaza zaczyna rozkładać skrobię na prostsze cukry, takie jak maltoza. W tym czasie język formuje masę pokarmową, którą łatwiej jest później przełknąć.

Jeśli zmagamy się z chorobami zębów lub dziąseł, może dojść do sporych trudności w połykaniu pokarmu i zaburzeń trawienia. Zbyt szybkie jedzenie i brak dokładnego żucia mogą powodować ból brzucha, wzdęcia, dyskomfort w jamie brzusznej i zwiększoną produkcję gazów. Przewlekłe problemy z zębami i jamą ustną, takie jak próchnica, mogą z kolei prowadzić do zaburzeń w trawieniu w początkowej fazie i pogorszenia wchłaniania składników odżywczych.

3. Przemiany w żołądku

Po przełknięciu pokarmu trafia on przez przełyk do żołądka, gdzie rozpoczyna się intensywny proces trawienia. Żołądek produkuje kwas solny, który ma za zadanie zniszczyć bakterie oraz aktywować enzymy trawienne, takie jak pepsyna, która rozkłada białka na aminokwasy. Na tym etapie zachodzi również mieszanie pokarmu i soku żołądkowego, tworzące masę pokarmową zwaną chymus.

Jakiekolwiek zaburzenia na tym etapie mogą prowadzić do chorób takich jak refluks żołądkowy (GERD), wrzody żołądka czy zapalenie błony śluzowej żołądka. Zbyt mała produkcja kwasu solnego może powodować trudności w trawieniu białek i wchłanianiu minerałów, podczas gdy nadmiar kwasu prowadzi do zgagi i uszkodzeń błony śluzowej.

4. Trawienie w jelicie cienkim

Główne etapy procesu trawienia i wchłaniania składników odżywczych odbywają się w jelicie cienkim, który pełni funkcję łącznika między żołądkiem a jelitem grubym. Cały proces trawienia pokarmu w jelicie cienkim jest niezwykle złożony i odbywa się w trzech głównych odcinkach:

• dwunastnicy – początkowym odcinkiem jelita cienkiego jest dwunastnica, bezpośrednio połączona z żołądkiem. Tutaj do pokarmu wydzielane są  enzymy trawienie z trzustki i żółć produkowana przez wątrobę. W dwunastnicy pokarm jest dokładnie rozkładany na prostsze składniki: białka na aminokwasy, węglowodany na cukry, a tłuszcze na kwasy tłuszczowe i glicerol. Żółć, która jest przechowywana w pęcherzyku żółciowym, pomaga w trawieniu tłuszczy, rozbijając je na drobniejsze cząsteczki, co ułatwia ich późniejsze przyswajanie. Enzymy trzustkowe, takie jak amylaza, lipaza i trypsyna, rozkładają z kolei skrobię, tłuszcze i białka. Utrudniona produkcja soków trzustkowych lub zablokowanie przewodów żółciowych (np. przez kamienie żółciowe), mogą prowadzić do problemów z trawieniem tłuszczy i białek, objawiających się biegunką, wzdęciami i niedoborami witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K);
• jelicie czczym – jest to środkowa część jelita cienkiego, odpowiedzialna za dalsze trawienie oraz wchłanianie większości składników odżywczych, takich jak aminokwasy, proste cukry, witaminy i minerały. W tym odcinku następuje szczegółowy proces wchłaniania produktów rozkładu białek, węglowodanów i tłuszczów. Dzięki licznym kosmkom jelitowym, które pokrywają błonę śluzową jelita czczego, dochodzi do precyzyjnego wchłaniania produktów rozkładu białek, węglowodanów i tłuszczów. Mikroskopijne rzęski na kosmkach pomagają w absorpcji substancji odżywczych do krwiobiegu, skąd substancje trafiają do innych części ciała, by dostarczyć niezbędne elementy budulcowe i energetyczne. Zaburzone wchłanianie w jelicie czczym, np. w wyniku celiakii, która uszkadza kosmki jelitowe, może prowadzić do niedoborów żywieniowych, rozwoju anemii, zmęczenia, utraty wagi oraz problemów z układem odpornościowym;
• jelicie krętym – to ostatnia część jelita cienkiego, której zadaniem jest wchłanianie witamin, wody oraz pozostałych składników odżywczych, które nie zostały wchłonięte wcześniej. Tutaj wchłaniane są również kwasy tłuszczowe i niektóre witaminy rozpuszczalne w tłuszczach, a także resztki nieprzyswajalnych substancji, takich jak błonnik. Jelito kręte pełni również ważną rolę w ochronie przed patogenami dzięki obecności limfocytów i innych komórek immunologicznych w jego błonie śluzowej. Jeżeli na tym odcinku dochodzi do zaburzeń, takich jak zapalenie jelita krętego, może to prowadzić do chorób zapalnych jelit (najczęstsze choroby układu pokarmowego na tym etapie to zespół jelita drażliwego i choroba Leśniowskiego-Crohna), które objawiają się bólem brzucha, biegunką, utratą apetytu oraz trudnościami we wchłanianiu składników odżywczych. Długotrwałe problemy w jelicie krętym mogą prowadzić do poważnych niedoborów żywieniowych oraz uszkodzeń jelit.

5. Wchłanianie wody i elektrolitów w jelicie grubym

Po przejściu przez jelito cienkie resztki pokarmowe trafiają do jelita grubego, gdzie zachodzą procesy związane z wchłanianiem wody i elektrolitów oraz dalszym rozkładem pozostałości pokarmowych. Jelito grube, będące ostatnim odcinkiem przewodu pokarmowego, odpowiada za odzyskiwanie wody, a także za utrzymanie odpowiedniej równowagi elektrolitowej, która ma duże znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Poszczególne odcinki jelita grubego to:

• kątnica – do niej trafiają resztki pokarmowe, a następnie zachodzi tu początkowe wchłanianie wody i elektrolitów, w tym sodu i potasu. W kątnicy dochodzi też do wstępnej segregacji, gdzie resztki pokarmowe zaczynają proces zagęszczania oraz fermentacji błonnika przez bakterie jelitowe, które zaczynają rozkładać niestrawione w jelicie cienkim węglowodany. W rezultacie dochodzi do powstania gazów (wodoru, dwutlenku węgla i metanu). Zaburzenia w tym obszarze mogą prowadzić do problemów, takich jak bóle brzucha, wzdęcia i gazy, zwłaszcza w wyniku nadmiernej fermentacji przez nieprawidłową mikroflorę jelitową;
• wstępnica – po przejściu przez kątnicę resztki pokarmowe trafiają do kolejnego odcinka przewodu pokarmowego, czyli wstępnicy, która jest zarazem pierwszym odcinkiem okrężnicy. To tutaj następuje dalsze wchłanianie wody i elektrolitów oraz bardziej intensywny proces fermentacji błonnika przez bakterie jelitowe, które przekształcają go w kwasy tłuszczowe o krótkim łańcuchu, takie jak kwas masłowy. Wstępnica pełni również rolę wstępnego transportu masy kałowej, przygotowując ją do dalszego przesuwania w kierunku odbytnicy. Zaburzenia w funkcji tego odcinka, takie jak zbyt wolne przesuwanie treści pokarmowej, mogą prowadzić do zaparć oraz przewlekłych bólów brzucha;
• okrężnica – dzieli się na 3 główne odcinki: wstępujący, poprzeczny i zstępujący. W każdym z tych odcinków zachodzi dalsze wchłanianie wody, sodu, potasu, a także witamin, takich jak witamina K i biotyna, które są wytwarzane przez bakterie jelitowe podczas fermentacji błonnika. Okrężnica pełni więc istotną rolę w odzyskiwaniu niezbędnych składników odżywczych i wody, umożliwiając jednocześnie dalsze formowanie mas kałowych. Problemy w każdym z odcinków okrężnicy, jak np. zaburzenia motoryki jelit (spowolniony ruch treści), mogą prowadzić do przewlekłych zaparć i problemów z trawieniem, takich jak niestrawność. Z kolei nadmierne wchłanianie wody może prowadzić do nadmiernego zagęszczenia kału, co utrudnia wypróżnianie i prowadzi do bólu;
• odbytnica – ostatni odcinek jelita grubego, w którym odbywa się magazynowanie masy kałowej aż do momentu wypróżnienia. Gdy odbytnica jest wypełniona, rozciąga się, co stymuluje receptory w jej ścianach i wysyła sygnały do mózgu, informując o potrzebie wypróżnienia. Masę kałową w odbytnicy reguluje mięsień zwieracza odbytu, który pozwala na kontrolowanie momentu wydalania. Problemy na tym etapie, jak np. zaburzenia w kontroli zwieracza, mogą prowadzić do trudności z wypróżnianiem, a w długim okresie do rozwoju hemoroidów lub innych schorzeń odbytnicy, takich jak nietrzymanie stolca.

6. Wydalanie resztek pokarmowych

Na końcu procesu trawienia resztki pokarmowe, które nie zostały strawione ani wchłonięte, trafiają do odbytu, skąd są wydalane w postaci kału. Przed wydaleniem masa kałowa jest formowana i pozbawiana wody oraz elektrolitów. Proces ten kontrolowany jest przez układ nerwowy, który zapewnia regularne i prawidłowe wypróżnianie. Problemy w tym etapie mogą prowadzić do zaparć, biegunek, a także zaburzeń takich jak nietrzymanie stolca. Regularne wypróżnianie jest ważne, aby organizm pozbywał się toksyn i zbędnych produktów przemiany materii.

FAQ