Najważniejsze informacje:

• Trzustka to narząd położony poprzecznie w górnej części jamy brzusznej, za żołądkiem, między śledzioną (sąsiaduje z jej lewym końcem) a pętlą dwunastnicy. 
• Pełni zarówno funkcje endokrynne (wewnątrzwydzielnicze), jak i egzokrynne (zewnątrzwydzielnicze). 
• Odgrywa ważną rolę w trawieniu białek i tłuszczów oraz regulacji poziomu cukru we krwi.
• Odpowiada za wydzielanie enzymów trawiennych i hormonów, takich jak insulina, niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. 
• Aby dbać o trzustkę, warto utrzymywać zdrową dietę i unikać nadmiernego spożycia alkoholu.

Zlokalizowana w górnej części brzucha trzustka to jeden z głównych narządów układu pokarmowego, którego prawidłowe działanie ma istotny wpływ na zdrowie całego organizmu. Choć jej rola jest często niedoceniana, to trzustka pełni kilka fundamentalnych funkcji, które wspierają proces trawienia i regulują poziom cukru we krwi. Wyjaśniamy, gdzie znajduje się trzustka, jakie są jej funkcje i jak o nią dbać, aby na długo zachować zdrową trzustkę.

Położenie trzustki – gdzie się znajduje?

Trzustka (łac. pancreas) to pojedynczy organ o długości około 12-20 cm, który znajduje się w górnej części jamy brzusznej. Jest umiejscowiona za żołądkiem, w tak zwanej przestrzeni zaotrzewnowej. Jej położenie zwykle opisuje się na poziomie kręgów L1-L2 kręgosłupa, choć możliwe są różnice wynikające z budowy ciała czy płci. 

Po której stronie jest trzustka? W większości przypadków znajduje się ona po lewej stronie ciała. Jej głowa jest połączona z dwunastnicą, a ogon trzustki jest skierowany w stronę śledziony. Masa trzustki wynosi zwykle 70-100 g.

Jeśli zastanawiasz się, gdzie znajduje się trzustka, warto wiedzieć, że jej położenie jest stosunkowo głębokie. Organ ten znajduje się w przestrzeni jamy brzusznej, z dala od powierzchni ciała. W efekcie jego dokładne położenie może być trudne do określenia bez odpowiednich badań obrazowych. 

Ze względu na położenie, ból trzustki często nie jest odczuwany w sposób jednoznaczny, jak w przypadku innych organów. To sprawia, że zaburzenia jej funkcji mogą pozostać niezauważone przez dłuższy czas. Najczęstsze choroby trzustki to zapalenia trzustki (przewlekłe zapalenie trzustki lub ostre zapalenie trzustki), nowotwór trzustki, jak również wrodzone wady trzustki.

Budowa trzustki – głowa, trzon i ogon

Trzustka to złożony organ, który składa się z trzech głównych części: głowy, trzonu i ogona. Każda z tych części pełni istotną rolę w funkcjonowaniu tego narządu. Głowa trzustki jest umiejscowiona przy dwunastnicy, natomiast trzon i ogon mają bardziej lewostronne położenie, z ogonem skierowanym w stronę śledziony.

Trzustka posiada dwie główne struktury w swojej budowie histologicznej: 

• wyspy trzustkowe (lub wyspy Langerhansa), liczące nawet 2 miliony i odpowiedzialne za produkcję hormonów, 
• wydzielnicze komórki trzustki, które stanowią resztę narządu i zajmują się wytwarzaniem enzymów trzustkowych, niezbędnych do procesu trawienia.

Możemy wyróżnić dwa przewody trzustkowe, które transportują sok trzustkowy do zstępującej części dwunastnicy. Są to przewód trzustkowy i przewód trzustkowy dodatkowy.

Funkcje trzustki – egzokrynne i endokrynne

Trzustka pełni niezwykle ważne funkcje w układzie pokarmowym – zarówno egzokrynne (wydzielnicze), jak i wewnętrzne (endokrynne). Jest niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania organizmu.

Produkcja enzymów trawiennych

Funkcja zewnątrzwydzielnicza trzustki polega na produkcji enzymów trawiennych, które są uwalniane do dwunastnicy. Enzymy te umożliwiają rozkład pokarmów, takich jak białka, tłuszcze i węglowodany, co jest kluczowe dla procesu trawienia i wchłaniania składników odżywczych. Do enzymów produkowanych przez trzustkę należą m.in. amylaza (rozkładająca węglowodany), lipaza (odpowiedzialna za rozkład tłuszczów) i trypsyna (trawiąca białka).

Trzustka nie tylko wytwarza sok trzustkowy zawierający enzymy trawienne, ale także neutralizuje kwas żołądkowy, co zapobiega uszkodzeniu dwunastnicy przez nadmiar kwasu. Dzięki temu proces trawienia przebiega w odpowiednich warunkach, umożliwiając skuteczne wchłanianie składników odżywczych.

Regulacja poziomu cukru we krwi

Z kolei funkcja endokrynna trzustki obejmuje produkcję hormonów, z których najważniejszym jest insulina. Insulina odgrywa zasadniczą rolę w regulowaniu poziomu cukru we krwi, umożliwiając komórkom organizmu pobieranie glukozy i jej wykorzystanie jako źródła energii. Wydzielanie insuliny jest ściśle powiązane z poziomem glukozy we krwi, co sprawia, że trzustka jest potrzebna do utrzymania równowagi metabolicznej.

Niedobór insuliny prowadzi do rozwoju cukrzycy, podczas gdy nadmiar insuliny może prowadzić do stanu zwanego hipoglikemią, gdzie poziom cukru we krwi spada do niebezpiecznie niskich wartości.

Produkcja innych hormonów

Oprócz insuliny, trzustka wytwarza również inne hormony, takie jak glukagon, somatostatynę i polipeptyd trzustkowy. Glukagon działa przeciwnie do insuliny – podnosi poziom cukru we krwi, gdy jest on za niski. Somatostatyna reguluje działanie innych hormonów i procesy metaboliczne. Natomiast polipeptyd trzustkowy ma wpływ na wydzielanie enzymów trzustkowych i procesy trawienia. Wszystkie te hormony wspierają funkcje metaboliczne organizmu, zapewniając równowagę wewnętrzną i prawidłowe przetwarzanie substancji odżywczych.

Funkcje trzustki są złożone i niezbędne dla zachowania zdrowia i równowagi metabolicznej organizmu. Bez jej prawidłowego działania, procesy trawienne i regulacja poziomu cukru we krwi byłyby poważnie zaburzone.

Unerwienie i unaczynienie trzustki

Unerwienie trzustki pochodzi zarówno z układu współczulnego, jak i przywspółczulnego. Włókna współczulne dochodzą ze splotu trzewnego, natomiast włókna przywspółczulne pochodzą od nerwu błędnego. Te dwa rodzaje włókien działają antagonistycznie, wpływając na funkcje trzustki w różny sposób. Nerwy czuciowe prowadzą impulsy do ósmego segmentu piersiowego rdzenia kręgowego, przekazując informacje o stanie trzustki.

Unaczynienie trzustki zapewniają liczne tętnice, które dostarczają krew do tego narządu. Wśród nich znajdują się gałęzie trzustkowe pochodzące z tętnicy śledzionowej, tętnica trzustkowo-dwunastnicza górna (w tym przednia i tylna gałąź) oraz gałęzie tętnicy żołądkowo-dwunastniczej i tętnicy trzustkowo-dwunastniczej dolnej. Krew z trzustki odpływa za pomocą żył trzustkowo-dwunastniczych i kilku mniejszych żył trzustkowych.

Jak dbać o trzustkę?

Aby zachować zdrowie trzustki, warto wprowadzić kilka zasad, które pomogą utrzymać ten ważny organ w dobrej kondycji przez długie lata i uchronić przed chorobami trzustki.

Zdrowa dieta

Podstawową rolę w utrzymaniu zdrowia trzustki odgrywa odpowiednia dieta. Błonnik, witaminy, minerały i zdrowe tłuszcze (takie jak kwasy omega-3) wspierają prawidłowe funkcjonowanie tego narządu. Zaleca się spożywanie dużych ilości warzyw, owoców i pełnoziarnistych produktów, które wspomagają trawienie i metabolizm.

Należy aby unikać nadmiaru tłuszczów nasyconych i przetworzonej żywności, które mogą obciążać trzustkę i prowadzić do stanów zapalnych. Nadużywanie alkoholu może poważnie uszkodzić trzustkę, dlatego warto ograniczyć jego ilość lub całkowicie z niego zrezygnować.

Unikanie palenia papierosów

Palenie tytoniu to jeden z głównych czynników ryzyka rozwoju schorzeń trzustki (np. ostrego zapalenia trzustki i raka trzustki). Toksyny zawarte w dymie papierosowym mogą negatywnie wpływać na strukturę trzustki i zwiększać ryzyko jej uszkodzenia. Palenie zakłóca procesy wydzielania w trzustce, co prowadzi do formowania się kamieni w jej przewodach. Osoby palące są bardziej narażone na poważne schorzenia trzustki w porównaniu do niepalących.

Regularna aktywność fizyczna

Ćwiczenia fizyczne mają ogromne znaczenie dla utrzymania zdrowej wagi i prawidłowego metabolizmu, co z kolei wspiera prawidłowe funkcjonowanie układu pokarmowego, w tym trzustki. Nadwaga i otyłość są istotnymi czynnikami ryzyka zaburzeń i chorób tego narządu. Regularne ćwiczenia zwiększają wrażliwość komórek na insulinę, co pozwala lepiej kontrolować poziom cukru we krwi i odciążyć trzustkę. Aktywność fizyczna, jak spacery, joga czy treningi siłowe, może poprawić wydolność organizmu i wspierać procesy trawienne.

Kontrola poziomu cukru

Utrzymanie prawidłowego poziomu cukru we krwi jest konieczne w zapobieganiu rozwoju cukrzycy typu 2, która jest ściśle związana z niewłaściwym funkcjonowaniem trzustki. Regularne monitorowanie poziomu glukozy i unikanie nadmiaru węglowodanów prostych w diecie może znacząco zmniejszyć ryzyko wystąpienia problemów z trzustką i poprawić ogólną kondycję zdrowotną. Utrzymanie zdrowia naczyń krwionośnych jest istotne dla prawidłowego ukrwienia trzustki i jej funkcji.

Techniki redukcji stresu

Przewlekły stres ma negatywny wpływ na wiele układów w organizmie, w tym na układ pokarmowy i jego funkcjonowanie. Prowadzi do podwyższonego poziomu kortyzolu, co może zaburzać równowagę hormonalną i metabolizm glukozy, przeciążając trzustkę. Długotrwały stres może powodować zaburzenia w pracy tego organu, prowadząc do problemów trawiennych lub stanów zapalnych. Ważne jest, aby stosować techniki redukcji stresu, takie jak medytacja i głębokie oddychanie. Również wysoka jakość i odpowiednia długość snu wspierają regenerację organizmu i redukcję stresu.

FAQ

Najczęstsze pytania dotyczące trzustki – jej budowy, funkcji i profilaktyki.