Choroby trzustki – objawy, przyczyny, leczenie

Najważniejsze informacje:

• Do najczęstszych chorób trzustki należą ostre i przewlekłe zapalenie trzustki, torbiele oraz rak trzustki.
• Mają one różne przyczyny, w tym nadużywanie alkoholu, kamica żółciowa, infekcje czy predyspozycje genetyczne.
• Typowe objawy chorób trzustki to bóle brzucha, nudności, wymioty, spadek masy ciała, a także zmiany skórne, takie jak żółtaczka.
• Leczenie chorób trzustki wymaga zastosowania terapii farmakologicznej, zmiany diety, a w zaawansowanych przypadkach operacji chirurgicznej.

Trzustka, położona w górnej części jamy brzusznej, to gruczoł o istotnym znaczeniu dla zdrowia człowieka – pełniący funkcje zarówno trawienne, jak i hormonalne. Choroby trzustki są trudne do zdiagnozowania we wczesnym stadium, ponieważ często rozwijają się bezobjawowo lub ich objawy są niespecyficzne. Wyjaśniamy, gdzie i jak boli trzustka, jakie są najczęstsze choroby trzustki i co je wywołuje oraz na czym polega leczenie. 

Jak i gdzie boli trzustka?

Ból trzustki zwykle lokalizuje się w nadbrzuszu, czyli w górnej części brzucha, nieco poniżej mostka. Jest to silny, nagły ból, który w wielu przypadkach promieniuje do pleców, co stanowi charakterystyczny objaw ostrych stanów zapalnych trzustki.

Tego rodzaju ból często nasila się po spożyciu posiłków, zwłaszcza tłustych i ciężkostrawnych lub po wypiciu alkoholu. Intensywne dolegliwości bólowe mogą mieć charakter piekący lub kłujący. Ból jest trudny do złagodzenia i potrafi trwać przez kilka godzin lub nawet dni.

Ból trzustki jest często mylony z bólami innych narządów jamy brzusznej, dlatego konieczna jest szybka diagnoza i ocena przez specjalistę. Szczególną uwagę należy zwrócić na utrzymujący się ból w nadbrzuszu, który promieniuje do pleców, a także na pojawienie się dodatkowych objawów, takich jak żółtaczka (zażółcenie skóry i białek oczu), która może być oznaką poważniejszych schorzeń trzustki, w tym raka.

Nie tylko ból brzucha – objawy chorej trzustki

Objawy choroby trzustki zależą od rodzaju i stopnia zaawansowania schorzenia. Wczesne rozpoznanie objawów może pomóc w szybszym podjęciu właściwego leczenia i zmniejszeniu ryzyka poważnych powikłań. 

Problemy trawienne 

Choroby trzustki, zwłaszcza stany zapalne, powodują zaburzenia trawienia, ponieważ trzustka produkuje zbyt mało enzymów trawiennych. Objawia się to wzdęciami, biegunką i obecnością tłuszczowych stolców, które są połyskujące i trudno się spłukują. Problemy te związane są z niewydolnością trzustki w zakresie trawienia tłuszczów i mogą prowadzić do niedoborów witamin i składników odżywczych.

Utrata masy ciała 

Przewlekłym chorobom trzustki może towarzyszyć spadek wagi. Zaburzenia trawienia i złe wchłanianie składników odżywczych prowadzą do niedożywienia. W okresie choroby zauważalna jest też utrata apetytu, dodatkowo wpływa na spadek wagi.

Objawy skórne

W niektórych przypadkach chorób trzustki, zwłaszcza przy raku trzustki, mogą pojawić się objawy skórne. Najbardziej typowe jest zażółcenie skóry i białek oczu (żółtaczka), spowodowane uciskiem na drogi żółciowe. Ucisk ten blokuje odpływ żółci do dwunastnicy, powodując nagromadzenie bilirubiny we krwi. Skutkiem tego może być również świąd skóry.

Wczesne objawy choroby trzustki są łatwe do przeoczenia lub przypisania innym problemom trawiennym. Szczególne znaczenie ma więc obserwacja własnego organizmu i konsultacja z lekarzem w przypadku pojawienia się któregokolwiek z tych objawów, zwłaszcza jeśli utrzymują się one przez dłuższy czas.

Przyczyny chorób trzustki

Przyczyny chorób trzustki są zróżnicowane i mogą obejmować zarówno czynniki zewnętrzne, jak i genetyczne. Najczęstszą przyczyną ostrego zapalenia trzustki jest kamica żółciowa i nadmierne spożywanie alkoholu, które prowadzą do zatykania przewodów trzustkowych i zapalenia narządu. Inne czynniki to infekcje wirusowe, leki (np. kortykosteroidy), a także urazy mechaniczne, które mogą uszkodzić trzustkę. 

W przypadku przewlekłego zapalenia trzustki głównym czynnikiem ryzyka jest długotrwałe nadużywanie alkoholu, ale również wrodzone wady, jak mukowiscydoza, mogą prowadzić do uszkodzeń tego narządu.

Rak trzustki z kolei może być spowodowany przez predyspozycje genetyczne, palenie tytoniu, otyłość, a także wiek. Dodatkowo niektóre schorzenia metaboliczne, takie jak cukrzyca typu 2, mogą przyczynić się do rozwoju choroby nowotworowej trzustki. 

Długotrwała hiperglikemia powoduje przewlekły stan zapalny w organizmie, który może prowadzić do uszkodzenia tkanek i zaburzenia ich funkcji. W przypadku trzustki stały stres metaboliczny i związane z nim procesy zapalne mogą sprzyjać mutacjom genetycznym i proliferacji komórek, zwiększając ryzyko rozwoju nowotworów.

Najczęstsze choroby trzustki i ich leczenie

Choroby trzustki to grupa schorzeń, które mogą przybierać różne postacie – od ostrych stanów zapalnych po przewlekłe dolegliwości czy cięższe nowotwory. Decydujące znaczenie ma wczesne rozpoznanie niepokojących objawów, takich jak ból w nadbrzuszu czy problemy trawienne.

Ostre zapalenie trzustki

Ostre zapalenie trzustki to poważny stan zapalny. Najczęściej jest ono wywołane przez kamicę żółciową (obecność kamieni w drogach żółciowych) lub nadużywanie alkoholu, które uszkadza tkanki trzustki. Chorobę powodować mogą również niektóre leki, infekcje wirusowe lub bakteryjne i urazy trzustki.

Ostre zapalenie trzustki charakteryzuje się nagłym, bardzo intensywnym bólem w górnej części brzucha i promieniujący do pleców. Może nasilać się po spożyciu tłustych posiłków. Dodatkowe objawy to nudności, wymioty, gorączka i osłabienie. 

W przypadku ostrego zapalenia trzustki konieczna jest hospitalizacja, podczas której pacjent otrzymuje płyny dożylne, aby zapobiec odwodnieniu i leki przeciwbólowe w celu złagodzenia silnego bólu. Czasami jako leczenie zapalenia trzustki stosowane są antybiotyki, zwłaszcza jeśli istnieje ryzyko infekcji. W cięższych przypadkach może być niezbędna operacja lub usunięcie kamieni żółciowych blokujących drogi żółciowe, aby przywrócić prawidłowe funkcjonowanie trzustki i złagodzić objawy.

Przewlekłe zapalenie trzustki

Przewlekłe zapalenie trzustki to długotrwała choroba, która stopniowo uszkadza tkanki trzustki, prowadząc do niewydolności tego organu. Najczęściej jest konsekwencją długotrwałego nadużywania alkoholu lub powtarzających się epizodów ostrego zapalenia trzustki, które prowadzą do bliznowacenia i utraty funkcji trzustki.

Choroba trzustki objawia się bólem w nadbrzuszu, który może być stały lub nawracający. Dolegliwości bólowe mogą się nasilać po spożyciu tłustych pokarmów. Zapalenie trzustki o przewlekłym charakterze prowadzi również do utraty masy ciała. Uszkodzona trzustka nie produkuje wystarczającej ilości enzymów trawiennych, co skutkuje zaburzeniami trawienia. Pojawiają się biegunki i tłuszczowe stolce, które mają charakterystyczny, połyskujący wygląd. W zaawansowanych przypadkach może dojść do rozwoju cukrzycy, gdyż uszkodzona trzustka przestaje wytwarzać insulinę.

Przewlekły proces zapalny wymaga złożonego leczenia, które obejmuje przede wszystkim zmiany w diecie. Konieczne są zwłaszcza unikanie tłuszczu i całkowite wyeliminowanie alkoholu. W celu wspomagania trawienia stosuje się suplementację enzymów trzustkowych.

Dodatkowo chorzy często otrzymują leki przeciwbólowe, aby złagodzić przewlekły ból brzucha. W bardziej zaawansowanych przypadkach, gdy leczenie zachowawcze nie przynosi ulgi, konieczna może być operacja chirurgiczna, mająca na celu usunięcie części uszkodzonej trzustki.

Torbiele trzustki

Torbiele trzustki to przestrzenie wypełnione płynem wewnątrz lub na zewnątrz trzustki. Torbiele te dzielą się na dwie główne grupy: prawdziwe i pozapalne.

Prawdziwe torbiele trzustki posiadają wyraźną ścianę, zbudowaną z nabłonka walcowatego lub jednowarstwowego sześciennego. Mogą występować na skutek różnych czynników, takich jak wady wrodzone, infekcje pasożytnicze, niedrożność przewodów trzustkowych, a także jako efekt procesów nowotworowych. 

Torbiele pozapalne natomiast nie mają wyraźnej ściany i są wynikiem zapalenia trzustki. Powstają najczęściej w wyniku ostrych lub przewlekłych stanów zapalnych, takich jak ostre zapalenie trzustki, gdzie dochodzi do wytworzenia w obrębie trzustki przestrzeni wypełnionej płynem.

Leczenie torbieli trzustki zależy od ich rodzaju, przyczyny powstania i objawów klinicznych. W przypadku torbieli pozapalnych najczęściej stosuje się leczenie endoskopowe, operacyjne lub nakłucie torbieli przy użyciu ultrasonografii (USG). 

Prawdziwe torbiele, szczególnie te o charakterze nowotworowym, wymagają dokładniejszej diagnostyki i operacji chirurgicznej.

Rak trzustki

Rak trzustki to jeden z najbardziej agresywnych nowotworów, który często rozwija się bezobjawowo we wczesnym stadium, co znacząco utrudnia jego wykrycie i rozpoczęcie leczenia. Choroba zwykle zostaje zdiagnozowana dopiero w zaawansowanym stadium, gdy szanse na wyleczenie są już ograniczone.

Ryzyko zachorowania na raka trzustki wzrasta wraz z wiekiem i jest wyższe u osób palących tytoń, z otyłością i z obciążeniem genetycznym – szczególnie jeśli w rodzinie występowały przypadki raka trzustki lub innych nowotworów.

Gdy rak trzustki zaczyna dawać objawy, mogą one obejmować żółtaczkę, ból brzucha, brak apetytu i utratę masy ciała, wzdęcia, biegunki, nudności, zmęczenie, a także ciemny mocz i tłuszczowe stolce o nieprzyjemnym zapachu. 

W zaawansowanych stadiach występują niedrożność dwunastnicy, wodobrzusze i zakrzepica żył głębokich. Objawy te są wynikiem zaburzeń funkcji trzustki i mogą wskazywać na zaawansowaną postać choroby.

Wczesne objawy raka trzustki, jeśli jego początkowe stadia zostaną wykryte, są leczone chirurgicznie. Jeśli nowotwór nie rozprzestrzenił się poza trzustkę, najczęściej wykonywana jest operacja Whipple’a. Polega ona na usunięciu części trzustki, dwunastnicy, pęcherzyka żółciowego i części przewodów żółciowych.

Chemioterapia i radioterapia stosowane są uzupełniająco, aby zmniejszyć ryzyko nawrotu choroby i spowolnić jej postęp w przypadkach, gdy operacja nie jest możliwa. W zaawansowanych stadiach leczenie ma na celu przede wszystkim łagodzenie objawów.

Choroby trzustki u dzieci

Choroby trzustki u dzieci występują rzadziej niż u dorosłych, jednak ich przebieg może być poważny, a objawy intensywne. Wśród dzieci najczęściej diagnozowane jest ostre zapalenie trzustki, które może pojawić się na skutek infekcji wirusowych, urazów brzucha, chorób metabolicznych lub mieć podłoże genetyczne. Przewlekłe zapalenie trzustki u dzieci zdarza się rzadko, ale bywa związane z mukowiscydozą lub innymi wadami wrodzonymi.

Objawy u dzieci obejmują przede wszystkim silne bóle brzucha, wymioty, brak apetytu i zmiany w stolcu. Dzieci mogą być osłabione, a przewlekłe problemy z trzustką mogą wpływać na ich rozwój i prawidłowy przyrost masy ciała.

Leczenie ostrego zapalenia trzustki u dzieci wymaga zazwyczaj hospitalizacji, gdzie maluchy otrzymują leczenie wspomagające – płyny dożylne i leki przeciwbólowe.

Choroby trzustki – diagnostyka

Diagnostyka chorób trzustki rozpoczyna się od konsultacji lekarskiej, podczas której specjalista przeprowadza dokładny wywiad medyczny i badanie fizykalne. Na tej podstawie, w zależności od objawów, lekarz zleca odpowiednie badania diagnostyczne.

W diagnostyce chorób trzustki najczęściej stosuje się szereg badań laboratoryjnych, takich jak morfologia krwi, poziom amylazy i lipazy (enzymów trzustkowych), stężenie bilirubiny, lipidogram, wskaźniki wątrobowe i CRP (wskaźnik stanu zapalnego). Testy te pozwalają na ocenę funkcjonowania trzustki i wykrycie ewentualnych nieprawidłowości. 

W diagnostyce chorób trzustki szczególnie istotne jest ultrasonograficzne badanie endoskopowe, polegające na wprowadzeniu endoskopu przez przewód pokarmowy. Dzięki temu badaniu możliwe jest dokładne zobrazowanie trzustki.

Wykorzystywane są też inne badania obrazowe, w tym tomografia komputerowa (CT), pozwalająca na dokładniejsze zobrazowanie trzustki i otaczających ją tkanek, szczególnie w przypadkach podejrzenia nowotworów lub torbieli. 

Powikłania chorób trzustki

Choroby trzustki, zwłaszcza te o przewlekłym charakterze, mogą prowadzić do poważnych powikłań, które znacząco obciążają organizm. Jednym z najczęstszych powikłań jest rozwój cukrzycy, ponieważ uszkodzona trzustka nie jest w stanie prawidłowo produkować insuliny – hormonu odpowiedzialnego za regulację poziomu glukozy we krwi. 

Niedobór insuliny prowadzi do podwyższonego stężenia cukru, co w dłuższej perspektywie skutkuje koniecznością przyjmowania leków przeciwcukrzycowych lub insuliny.

Kolejnym istotnym powikłaniem jest niewydolność trawienna. Brak odpowiedniej ilości enzymów trzustkowych, wynikający z uszkodzeń tego narządu, powoduje zaburzenia trawienia. Te prowadzą do niedoborów składników odżywczych i witamin, a także do utraty masy ciała i osłabienia organizmu. Chorzy cierpią na przewlekłe biegunki, wzdęcia i obecność tłuszczowych stolców, co świadczy o problemach z wchłanianiem tłuszczów.

Dieta przy chorobach trzustki

Osoby cierpiące na choroby trzustki, zwłaszcza te z przewlekłym zapaleniem lub po ostrym zapaleniu trzustki, powinny unikać tłustych, ciężkostrawnych potraw, które nadmiernie obciążają trzustkę i mogą prowadzić do pogorszenia jej funkcji.

Dieta powinna być oparta na lekkostrawnych posiłkach, które nie będą powodować nadmiernego wysiłku trzustki. Warto wprowadzić do diety produkty bogate w białko, takie jak chude mięso, ryby, jaja, które wspomogą regenerację organizmu. 

Należy również postawić na węglowodany o niskim indeksie glikemicznym, np. pełnoziarniste produkty zbożowe, warzywa i owoce. Dostarczają one błonnika i witamin, wspomagając funkcje trawienne i poprawiając ogólne samopoczucie.

W diecie osób z chorobami trzustki ważne jest ograniczenia spożycia soli i cukrów, które mogą prowadzić do nasilenia objawów. Alkohol szczególnie działa drażniąco na trzustkę, dlatego powinien być całkowicie wyeliminowany z diety. 

Istotne jest też spożywanie posiłków w regularnych odstępach czasu i w mniejszych porcjach, aby zminimalizować obciążenie trzustki i umożliwić jej efektywne przetwarzanie pokarmów. 

FAQ

Najczęstsze pytania dotyczące chorób trzustki.