Wątroba – budowa, funkcje, jak dbać

Najważniejsze informacje:

• Wątroba znajduje się po prawej stronie jamy brzusznej, tuż pod przeponą, w górnej części brzucha.
• Dzieli się na cztery płaty – prawy, lewy, czworoboczny i ogoniasty, a jej struktura oparta jest na komórkach wątrobowych, zwanych hepatocytami.
• Wątroba pełni funkcje detoksykacyjne, metabolizuje białka, tłuszcze i węglowodany, produkuje żółć oraz magazynuje witaminy i minerały.
• Aby dbać o zdrowie wątroby, należy stosować zdrową dietę, unikać nadmiaru alkoholu, regularnie się badać i wykonywać szczepienia profilaktyczne.

Wątroba to największy narząd wewnętrzny człowieka, niezbędny do życia. Wspiera organizm w procesach trawienia, produkcji energii, oczyszczania i magazynowania składników odżywczych. Gdzie jest (po której stronie) wątroba? Jak jest zbudowana? Jakie pełni funkcje? 

Położenie wątroby – po której stronie się znajduje?

Wątroba znajduje się po prawej stronie ciała, w górnej części jamy brzusznej, tuż pod przeponą. Jest to organ o dużych rozmiarach, który zajmuje dużą część brzucha: obejmując obszar od dolnej części klatki piersiowej aż po okolice pępka. Krawędź wątroby często sięga do dolnej części żebra, co można poczuć podczas badania palpacyjnego. Waga wątroby (gr. hepar) wynosi ok. 1,5-1,7 kg u mężczyzn i 1,3-1,5 kg u kobiet, a jej masę zwiększa wypełnienie krwią (ok. 0,5-0,8 kg).

Warto wiedzieć, po której stronie ciała znajduje się wątroba, ponieważ jej położenie ma istotne znaczenie w diagnostyce wielu problemów zdrowotnych. Powiększenie wątroby, które może być wynikiem chorób wątroby, takich jak zapalenie wątroby, stłuszczenie wątroby czy marskość, objawia się wyczuwalnym powiększeniem wątroby w prawej górnej części brzucha. 

Budowa wątroby – anatomia, unaczynienie

Wątroba składa z dwóch głównych płatów: płata prawego i płata lewego, które są od siebie oddzielone. Pozostałe dwa płaty to płat czworoboczny i ogoniasty. 

Wątrobę pokrywa otrzewna, czyli błona surowicza, pełniąca funkcję ochronną i ułatwiająca ruchy wątroby względem sąsiadujących narządów. Pod otrzewną znajduje się torebka wątrobowa (torebka Glissona), która jest cienką warstwą tkanki łącznej. Ta elastyczna struktura zabezpiecza wątrobę przed uszkodzeniami mechanicznymi i z pełni funkcję podporową, tworząc zrąb wątroby i wnikając do niej razem z naczyniami krwionośnymi i żółciowymi. 

Wątroba jest zbudowana głównie z komórek wątrobowych, zwanych hepatocytami. Komórki wątroby są jej podstawowymi jednostkami funkcjonalnymi, odpowiedzialnymi za większość jej działań, w tym metabolizm białek, tłuszczów i węglowodanów, a także za produkcję żółci niezbędnej do trawienia tłuszczu. Hepatocyty tworzą charakterystyczne struktury zwane zrazikami wątrobowymi, w których zachodzą procesy wymiany substancji i detoksykacji.

Wątroba jest bardzo dobrze unaczyniona – otrzymuje krew z dwóch głównych źródeł. Tętnica wątrobowa dostarcza tlenową krew bogatą w substancje odżywcze, które są niezbędne do funkcjonowania wątroby. Z kolei żyła wrotna transportuje krew z przewodu pokarmowego, która zawiera produkty trawienia, takie jak węglowodany, aminokwasy, witaminy i minerały, które wątroba przetwarza i częściowo magazynuje. 

Role wątroby – jej znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania organizmu

Wątroba jest jednym z najważniejszych organów w organizmie, pełniącym szereg funkcji, które są niezbędne do utrzymania zdrowia. Są to zarówno procesy metaboliczne, jak i ochronne przed szkodliwymi substancjami. 

Detoksykacja organizmu

Wątroba pełni istotną rolę w oczyszczaniu organizmu z toksyn – usuwaniu z krwi substancji szkodliwych. W hepatocytach zachodzą procesy biochemiczne, które neutralizują i rozkładają toksyny, które są następnie są wydalane przez nerki lub przez przewód pokarmowy. 

Wątroba jest w stanie rozkładać alkohol i leki na bezpieczniejsze związki, które mogą zostać wydalone z organizmu, chroniąc tym samym inne organy przed uszkodzeniami.

Wątroba neutralizuje także produkty uboczne przemiany materii, jak amoniak. Amoniak, powstający w wyniku metabolizmu białek, jest niebezpieczny dla organizmu, dlatego wątroba przekształca go w mniej toksyczny mocznik, który jest wydalany z organizmu. Proces ten jest istotny dla utrzymania równowagi chemicznej.

Metabolizm tłuszczów, białek i węglowodanów

Wątroba odgrywa istotną rolę w metabolizmie białek, tłuszczów i węglowodanów.

Białka są niezbędne do budowy tkanek, a także pełnią funkcje enzymatyczne i transportowe. Tłuszcze w wątrobie są przekształcane i przechowywane w postaci triglicerydów, a także wykorzystane do produkcji lipoprotein, które transportują tłuszcze we krwi.

Ten ważny dla zdrowia organ przetwarza glukozę i przekształca ją w glikogen, który jest magazynowany w wątrobie. Wątroba przekształca glikogen z powrotem w glukozę – może być on później uwalniany do krwi w razie potrzeby, na przykład podczas wysiłku fizycznego.

Wątroba odpowiada również za przemiany kwasów tłuszczowych i cholesterol, który jest wykorzystywany do produkcji hormonów i witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Synteza cholesterolu w wątrobie jest ważnym procesem metabolicznym, ponieważ cholesterol pełni ważną rolę w budowie błon komórkowych, produkcji hormonów i witaminy D. 

Narząd ten produkuje także inne istotne substancje, takie jak białka osocza, w tym globuliny, które są niezbędne do funkcji immunologicznych i transportu różnych cząsteczek w organizmie. Te procesy metaboliczne zapewniają prawidłowe funkcjonowanie organizmu i utrzymanie równowagi homeostatycznej.

Produkcja żółci

Wątroba produkuje żółć, która jest niezbędna do prawidłowego trawienia tłuszczów. Żółć wytwarzana przez hepatocyty jest magazynowana w pęcherzyku żółciowym, skąd trafia do jelit w momencie, gdy tłuszcze zaczynają być trawione. Pomaga w emulgowaniu tłuszczów, co umożliwia ich skuteczniejsze trawienie i wchłanianie przez ściany jelita.

Żółć jest też odpowiedzialna za usuwanie niektórych produktów przemiany materii, takich jak bilirubina (produkt rozkładu hemoglobiny), który nadaje żółci jej charakterystyczny kolor.

Przechowywanie witamin i minerałów

Kolejna z funkcji wątroby to magazynowanie niezbędnych substancji odżywczych, które organizm może wykorzystać w późniejszym czasie. Wątroba magazynuje witaminy A, D, E i K, które są rozpuszczalne w tłuszczach i odgrywają ważną rolę w utrzymaniu zdrowia skóry, kości, wzroku i funkcjonowania układu odpornościowego.

Wątroba przechowuje również żelazo i miedź, niezbędne do produkcji hemoglobiny. Dzięki temu organizm ma dostęp do tych cennych substancji w razie ich niedoboru w diecie.

Synteza białek

Wątroba uczestniczy również w syntezie białek osocza, w tym albuminy, która pełni istotną rolę w utrzymaniu równowagi wodno-elektrolitowej organizmu. Albumina pomaga w utrzymaniu ciśnienia osmotycznego we krwi, co zapobiega utracie płynów z naczyń krwionośnych do tkanek.

Wątroba produkuje czynniki krzepnięcia krwi (inhibitory krzepnięcia), co zapobiega nadmiernym krwawieniom. Bez tych białek organizm nie byłby w stanie skutecznie radzić sobie z urazami i procesami gojenia ran.

Czy wątroba się regeneruje? 

Jedną z najbardziej niezwykłych cech wątroby jest jej zdolność do regeneracji, czyli odbudowy uszkodzonych komórek. Jednak proces ten jest ograniczony, a szybka regeneracja zależy od stopnia uszkodzenia organu. 

Proces regeneracji jest możliwy tylko w przypadku częściowego uszkodzenia wątroby (np. po usunięciu fragmentu wątroby). Uszkodzenia, które prowadzą do marskości, mogą być nieodwracalne.

Jak dbać o wątrobę? Profilaktyka

Aby wątroba mogła prawidłowo funkcjonować, konieczne jest zapewnienie jej odpowiednich warunków do pracy i ochrony przed czynnikami, które mogą prowadzić do jej uszkodzenia. Co lubi wątroba? Oto zasady dbania o zdrowie tego niezwykle ważnego organu:

Zdrowa dieta

Błonnik, witaminy i minerały zawarte w świeżych owocach, warzywach, pełnoziarnistych produktach zbożowych i chudym białku pomagają w utrzymaniu równowagi metabolicznej i wspierają detoksykację organizmu.

Dieta bogata w błonnik wspomaga zdrowie jelit poprzez poprawę perystaltyki. To z kolei ułatwia eliminację toksyn i produktów przemiany materii, wspierając tym samym prawidłową funkcję wątroby.

Owoce i warzywa są bogate w przeciwutleniacze, które chronią wątrobę przed uszkodzeniami oksydacyjnymi. Ważne jest także dostarczanie odpowiednich ilości witaminy C, witamin z grupy B oraz magnezu i selenu, które mają wpływ na prawidłową pracę wątroby. Z kolei nadmierne spożycie soli (soli kuchennej) może prowadzić do nadciśnienia, które obciąża wątrobę.

Należy unikać nadmiernego spożycia tłuszczu, szczególnie tłuszczów trans, które mogą prowadzić do stłuszczenia wątroby. Warto postawić na tłuszcze nienasycone, takie jak te zawarte w oliwie z oliwek, awokado czy orzechach. Zaleca się także ograniczyć spożycie alkoholu, który w nadmiarze obciąża wątrobę i może prowadzić do jej uszkodzeń, takich jak marskość czy alkoholowe zapalenie wątroby.

Ważne jest również unikanie przetworzonych produktów spożywczych, które zawierają sztuczne konserwanty i tłuszcze trans, mogące przyczynić się do uszkodzenia wątroby.

Regularne spożywanie wody

Woda jest niezwykle ważna w procesach detoksykacji organizmu. Dzięki niej wątroba może efektywnie usuwać toksyny, które są przetwarzane i eliminowane przez nerki. Picie odpowiedniej ilości wody wspomaga również metabolizm, utrzymanie równowagi wodno-elektrolitowej i zdrową pracę wątroby. Zaleca się picie co najmniej 8 szklanek wody dziennie.

Unikanie długotrwałego stresu

Stres ma niekorzystny wpływ na cały organizm, w tym także na wątrobę. Utrzymując się długotrwale może prowadzić do zaburzeń hormonalnych, które osłabiają metabolizm i utrudniają procesy regeneracyjne w wątrobie.

Aby temu zapobiec, warto wprowadzić do swojego życia techniki relaksacyjne, takie jak medytacja czy głębokie oddychanie, które pomagają w redukcji stresu.

Aktywność fizyczna

Ruch i regularna aktywność fizyczna są niezwykle korzystne dla zdrowia wątroby. Ćwiczenia poprawiają krążenie krwi, co ułatwia transport substancji odżywczych do wątroby i wspomaga procesy metaboliczne.

Regularna aktywność pomaga również w utrzymaniu zdrowej masy ciała, co zmniejsza ryzyko wystąpienia stłuszczenia wątroby. Joga, pływanie czy spacery – to doskonałe formy aktywności, które korzystnie wpływają na zdrowie wątroby.

Regularne badania i kontrola stanu zdrowia

Aby dbać o zdrowie wątroby, należy pamiętać również o regularnych badaniach. Wykonywanie badań takich jak testy wątrobowe (ALT, AST, ALP) , USG jamy brzusznej czy badania krwi, pozwala na wczesne wykrycie ewentualnych problemów z wątrobą. Wczesna diagnoza umożliwia szybsze podjęcie leczenia.

Szczepienia profilaktyczne

Istotnym elementem profilaktyki jest też szczepienie przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu A i B, szczególnie w przypadku osób podróżujących do krajów o wyższym ryzyku zakażenia.

FAQ

Najczęstsze pytania dotyczące wątroby (budowa, funkcje, jak dbać).