Refluks – objawy, przyczyny

Najważniejsze informacje:

• Refluks (GERD) to schorzenie, w którym kwaśna treść żołądka cofa się do przełyku, wywołując podrażnienie i stan zapalny błony śluzowej. 
• Główną przyczyną tej przewlekłej choroby układu pokarmowego jest osłabienie dolnego zwieracza przełyku, który nie zamyka się prawidłowo, umożliwiając cofanie się kwasów. 
• Do rozwoju refluksu przyczyniają się m.in.: nawyki żywieniowe (tłuste, pikantne jedzenie, alkohol, kawa), otyłość, palenie papierosów, stres, ciąża oraz przyjmowanie niektórych leków. GERD może być też związany z chorobami przewlekłymi, np. cukrzycą czy niedoczynnością tarczycy. 
• Najczęstsze objawy refluksu przełyku obejmują: zgagę, kwaśne odbijanie, uczucie przeszkody („guli”) w gardle, ból w nadbrzuszu oraz przewlekły kaszel i chrypkę. Wymienione dolegliwości mogą nasilać się np. po obfitych posiłkach, a także w sytuacjach stresowych. 

Refluks żołądkowo-przełykowy (GERD) to przewlekła choroba górnego odcinka układu pokarmowego. Jej główną przyczyną jest osłabienie lub nieprawidłowe funkcjonowanie dolnego zwieracza przełyku. W konsekwencji dochodzi do cofania się treści żołądkowej do górnych partii układu pokarmowego. Objawy zgłaszane przez pacjentów obejmują m.in.: zgagę, kwaśny posmak w ustach, chrypkę, częste i intensywne odbijanie lub przewlekły kaszel. Warto dodać, że GERD może wiązać się także z nietypowymi symptomami, np. bólem w klatce piersiowej (naśladującym dolegliwości kardiologiczne), lub wywoływać inne schorzenia, np. nawracające zapalenie zatok, co niekiedy opóźnia postawienie właściwego rozpoznania.

Co to jest refluks żołądkowo-przełykowy (GERD)?

Choroba refluksowa żołądkowo-przełykowa (ICD-10: K21, GERD, Gastroesophageal Reflux Disease), inaczej również refluks żołądka lub refluks żołądkowo-przełykowy, to przewlekłe schorzenie górnego odcinka układu pokarmowego związane z cofaniem się treści żołądkowej do przełyku. 

Dolny zwieracz przełyku (LES, Lower Esophageal Sphincter) to mięsień okrężny znajdujący się między przełykiem a żołądkiem, który działa jak „zawór”, zapobiegając cofaniu się treści żołądkowej. Gdy LES jest osłabiony – rozluźnia się w niewłaściwym momencie lub nie domyka całkowicie – kwas żołądkowy oraz treść pokarmowa cofają się do przełyku, powodując podrażnienie jego błony śluzowej i charakterystyczne objawy refluksu, np.: zgagę, ból w klatce piersiowej czy trudności w połykaniu. 

Kto jest szczególnie narażony na chorobę refluksową żołądkowo-przełykową? 

• Dorośli – zwłaszcza po 40. roku życia. Ze względu na przewlekły charakter choroby konieczne może być leczenie dietetyczne, farmakologiczne lub chirurgiczne. Nieleczony refluks prowadzi do poważnych powikłań, takich jak zapalenie przełyku czy zmiany przedrakowe.
• Małe dzieci – przyczyną w tym przypadku jest niedojrzałość układu pokarmowego. Refluks u niemowląt objawia się głównie ulewaniem, które zazwyczaj ustępuje samoistnie. 

Co powoduje refluks żołądka – przyczyny

Bezpośrednią przyczyną refluksu jest osłabienie lub zaburzone funkcjonowanie dolnego zwieracza przełyku, co umożliwia cofanie się treści żołądkowej do przełyku.

Z kolei nieprawidłowe działanie LES może być spowodowane zarówno czynnikami związanymi ze stylem życia (np. dieta, otyłość, stres, palenie papierosów), jak i problemami zdrowotnymi (np. cukrzyca, choroby tarczycy, przepuklina rozworu przełykowego). 

• Niewłaściwa dieta
  • Niektóre produkty spożywcze mogą osłabiać dolny zwieracz przełyku i zwiększać wydzielanie kwasu żołądkowego, co sprzyja refluksowi. Należą do nich: tłuste i smażone potrawy, pikantne przyprawy, czekolada oraz słodycze, kawa i herbata (zwłaszcza mocna), alkohol (szczególnie wino czy wysokoprocentowe trunki), napoje gazowane, owoce cytrusowe oraz soki owocowe, pomidory i przetwory pomidorowe. Ponadto spożywanie dużych porcji jedzenia, zwłaszcza przed snem, może zwiększać ryzyko cofania się treści pokarmowej.
• Otyłość (szczególnie otyłość brzuszna)
  • Nadmiar tkanki tłuszczowej, szczególnie w okolicy brzucha, zwiększa ciśnienie w jamie brzusznej, co może osłabiać LES i prowadzić do refluksu. Otyłość brzuszna jest jednym z głównych czynników ryzyka.
• Ciąża
  • Wzrost poziomu progesteronu w ciąży powoduje rozluźnienie mięśni gładkich, w tym dolnego zwieracza przełyku (LES), co może ułatwiać cofanie się treści żołądkowej do przełyku. Dodatkowo w trzecim trymestrze powiększająca się macica zwiększa ciśnienie w jamie brzusznej, co dodatkowo sprzyja refluksowi, dlatego zgaga i inne objawy refluksu są częste u kobiet w ciąży, zwłaszcza w ostatnich miesiącach.
• Niektóre leki
  • Pewne grupy leków mogą przyczyniać się do osłabienia zwieracza przełyku lub zwiększać wydzielanie kwasu żołądkowego. Zaliczamy tu: niesteroidowe leki przeciwzapalne, NLPZ (np. ibuprofen, aspiryna), leki nasenne i uspokajające (np. benzodiazepiny, antydepresanty; szczególnie te wpływające na pracę mięśni gładkich), leki na nadciśnienie (np. blokery kanałów wapniowych). 
• Zaburzenia anatomiczne
  • Wady anatomiczne, takie jak przepuklina rozworu przełykowego – schorzenie, w którym część żołądka przemieszcza się do klatki piersiowej, osłabiając barierę między żołądkiem a przełykiem. Jest to jedna z częstszych przyczyn przewlekłego refluksu.
• Choroby przewlekłe
  • Niektóre schorzenia mogą zaburzać pracę układu pokarmowego i zwiększać ryzyko refluksu: cukrzyca (neuropatia cukrzycowa może spowalniać opróżnianie żołądka (gastropareza), co sprzyja cofaniu się treści pokarmowej), niedoczynność tarczycy (osłabia mięśnie, w tym LES), zespół jelita drażliwego (IBS, Irritable Bowel Syndrome; wpływa na motorykę układu pokarmowego i zwiększa wrażliwość na kwasy żołądkowe).
• Stres i napięcie nerwowe
  • Przewlekły stres i napięcie mogą: zwiększać wydzielanie kwasu żołądkowego, zaburzać perystaltykę przewodu pokarmowego, osłabiać dolny zwieracz przełyku. Osoby cierpiące na nerwicę żołądka są bardziej narażone na objawy refluksu.
• Palenie papierosów
  • Substancje zawarte w dymie tytoniowym osłabiają mięśnie dolnego zwieracza przełyku i zwiększają produkcję kwasu żołądkowego. Palenie zmniejsza produkcję śliny, która pomaga neutralizować kwasy w przełyku.
• Spożywanie posiłków w niewłaściwy sposób
  • Jedzenie w pośpiechu i niedokładne przeżuwanie pokarmu może prowadzić do zaburzeń trawienia i zwiększonego ryzyka cofania się treści żołądkowej.
  • Spożywanie posiłków tuż przed snem lub w pozycji leżącej sprzyja refluksowi, ponieważ żołądek nie ma wystarczająco dużo czasu na opróżnienie się przed zmianą pozycji ciała.
• Niedostateczna produkcja śliny
  • Ślina pomaga neutralizować kwas żołądkowy, a jej niedobór może zwiększać ryzyko refluksu. Suchość w ustach (np. w wyniku przyjmowania niektórych leków lub chorób, takich jak zespół Sjögrena) mogą pogłębiać objawy.
• Niedobór enzymów trawiennych i problem z trawieniem
  • Niektóre osoby mają obniżony poziom enzymów trawiennych, co prowadzi do dłuższego zalegania treści pokarmowej w żołądku. Zaburzenia w produkcji kwasu solnego – zarówno jego nadmiar, jak i niedobór – mogą powodować refluks.
• Operacje chirurgiczne i uszkodzenia nerwów
  • Operacje w obrębie żołądka, przełyku lub jamy brzusznej mogą osłabiać dolny zwieracz przełyku lub zmieniać motorykę układu pokarmowego.
  • Uszkodzenia nerwu błędnego (odpowiedzialnego za kontrolę ruchów żołądka) mogą prowadzić do zaburzeń opróżniania żołądka, co zwiększa ryzyko refluksu.
• Zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego
  • Niektóre schorzenia powodują spowolnienie opróżniania żołądka lub osłabienie perystaltyki przełyku, co może sprzyjać refluksowi: achalazja przełyku – zaburzenie motoryki przełyku, w którym mięśnie przełyku nie rozluźniają się prawidłowo, SIBO (Small Intestinal Bacterial Overgrowth, przerost bakterii w jelicie cienkim) – może powodować wzdęcia i wzrost ciśnienia w jamie brzusznej, co zwiększa ryzyko refluksu.
• Czynniki genetyczne
  • Jeśli w rodzinie występują przypadki GERD, prawdopodobieństwo zachorowania jest wyższe, ponieważ dziedziczyć można osłabienie LES, skłonność do nadprodukcji kwasu żołądkowego lub zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego. Czynniki genetyczne mogą także zwiększać ryzyko wystąpienia schorzeń współistniejących, takich jak przepuklina rozworu przełykowego czy zespół jelita drażliwego (IBS), które również sprzyjają refluksowi.

Refluks – objawy choroby refluksowej

Objawy refluksu żołądkowo-przełykowego mogą być bardzo zróżnicowane oraz obejmować zarówno typowe dolegliwości gastryczne (np. zgaga, odbijanie, ból w nadbrzuszu), jak i symptomy laryngologiczne (np. chrypka, przewlekły kaszel, uczucie guli w gardle). Ponadto refluks może powodować nietypowe objawy, które sugerują inne schorzenia, np. ból w klatce piersiowej przypominający chorobę serca, przewlekłe zapalenie zatok czy nawet problemy z zębami. 

Zgaga (pieczenie za mostkiem) 

Zgaga, czyli uczucie pieczenia lub palenia w przełyku, często odczuwane za mostkiem, które może promieniować do gardła, to typowy objaw choroby refluksowej przełyku (GERD). Nasila się po spożyciu ciężkostrawnych, tłustych lub pikantnych potraw oraz w pozycji leżącej lub przy pochylaniu się. Zgadze może towarzyszyć tzw. kwaśne odbijanie, czyli cofanie się treści żołądkowej do przełyku, co powoduje uczucie dyskomfortu i podrażnienie błony śluzowej przełyku.

Uczucie cofania się treści pokarmowej do przełyku (gula w przełyku)

Uczucie cofania się treści żołądkowej, często określane jako „gula w przełyku”, bywa opisywane jako nieprzyjemne wrażenie przeszkody lub pełności czy ucisku w klatce piersiowej. Ponadto pacjenci mogą zgłaszać: trudności w przełykaniu (dysfagia), kwaśny lub gorzki posmak w ustach, odruch wymiotny lub nudności, podrażnienie gardła i chrypkę.

Odbijanie się

Odbijanie to naturalny mechanizm uwalniania nagromadzonych gazów z żołądka. Może występować sporadycznie, np. po spożyciu gazowanych napojów, ale jeśli pojawia się regularnie i towarzyszy mu kwaśny posmak w ustach, może być objawem choroby refluksowej przełyku (GERD). Częste odbijanie po posiłkach bywa oznaką nadmiernego wydzielania kwasu żołądkowego.

Posmak kwasu w jamie ustnej

Kwaśny lub gorzki posmak w ustach wynika z cofania się kwasów żołądkowych do przełyku i jamy ustnej. Długotrwałe występowanie tego objawu może prowadzić do:

• osłabienia szkliwa i nadwrażliwości – kwasy żołądkowe stopniowo erodują szkliwo, co zwiększa wrażliwość zębów na ciepłe, zimne i słodkie produkty.
• nieświeżego oddechu – spowodowanego obecnością kwasów i niestrawionych resztek pokarmowych w jamie ustnej. 

Przewlekły kaszel i chrypka

Kaszel od refluksu najczęściej pojawia się w nocy lub nad ranem, gdy cofająca się treść żołądkowa podrażnia krtań. Ponadto długotrwałe działanie kwasów może prowadzić do chrypki, suchości w gardle, dyskomfortu podczas mówienia, a także częstego odchrząkiwania.

Ból w klatce piersiowej

Ból w klatce piersiowej spowodowany refluksem bywa mylony z objawami chorób serca, ponieważ może powodować uczucie pieczenia, ucisku lub dyskomfortu za mostkiem.

Jaka jest charakterystyka bólu refluksowego? 

• Pojawia się po posiłkach – zwłaszcza po spożyciu tłustych, pikantnych lub kwaśnych potraw.
• Nasilenie w pozycji leżącej – leżenie sprzyja cofaniu się treści żołądkowej do przełyku.
• Może promieniować do pleców, szyi lub żuchwy – nie jest jednak związany z wysiłkiem fizycznym, jak typowy ból wieńcowy.

Jeśli ból w klatce piersiowej jest silny, długotrwały lub towarzyszą mu objawy takie jak: duszność, zawroty głowy czy nadmierna potliwość, należy natychmiast skonsultować się z lekarzem, aby wykluczyć problemy kardiologiczne. 

Atak refluksu – objawy

Atak refluksu to nagłe nasilenie objawów choroby, które występuje najczęściej:

• po spożyciu ciężkostrawnego posiłku, 
• w pozycji leżącej,
• w sytuacjach stresowych.

Głównym objawem jest silna zgaga, odczuwana jako intensywne pieczenie za mostkiem. Towarzyszy jej często cofanie się treści pokarmowej do przełyku, co powoduje kwaśny lub gorzki posmak w ustach.

W niektórych przypadkach pojawia się ból w klatce piersiowej, który może promieniować do pleców, szyi lub żuchwy i bywa mylony z objawami zawału serca. Niekiedy występuje także uczucie duszności (spowodowane drażnieniem krtani przez kwasy żołądkowe), a także chrypka i przewlekły kaszel.

Typowe są również inne objawy ze strony przewodu pokarmowego – kwaśne odbijanie, uczucie „guli w gardle” oraz chwilowe trudności w przełykaniu. W wyniku nagłego dyskomfortu pacjenci często odczuwają potrzebę zmiany pozycji ciała – przejście do pozycji siedzącej lub stojącej zwykle przynosi chwilową ulgę.

W przypadku ataku refluksu w wielu przypadkach pomocne okazuje się przyjęcie leków hamujących wydzielanie kwasu żołądkowego (np. inhibitorów pompy protonowej) lub preparatów zobojętniających i osłaniających błonę śluzową przełyku. W celu uniknięcia kolejnych ataków warto wprowadzić zmiany w diecie i stylu życia – unikać jedzenia tuż przed snem oraz ograniczyć tłuste, kwaśne i pikantne potrawy.

Nietypowe i najgorsze objawy refluksu

Refluks żołądkowo-przełykowy (GERD) jest często związany z objawami przypominającymi inne schorzenia, co utrudnia diagnozę. Co więcej, w zaawansowanych przypadkach może prowadzić do wyniszczających dolegliwości, znacząco obniżając jakość życia pacjenta i zwiększając ryzyko rozwoju groźnych powikłań.

• Biały nalot na języku – wynik cofania się treści żołądkowej do jamy ustnej, co prowadzi do zaburzeń w równowadze flory bakteryjnej. Może być także oznaką infekcji grzybiczej (kandydozy) lub innych problemów z układem pokarmowym.
• Uczucie przelewania w brzuchu – uczucie dyskomfortu, które wynika z zaburzonej motoryki przewodu pokarmowego, nadmiaru gazów, aerofagii (nadmiernego połykania powietrza) lub nieprawidłowego opróżniania żołądka. Często towarzyszy mu uczucie pełności, wzdęcia i okresowe bóle brzucha.
• Problemy z koncentracją i przewlekłe zmęczenie – długotrwały ból i dyskomfort związany z refluksowym zapaleniem przełyku mogą wpływać na samopoczucie, powodując zmęczenie, zaburzenia koncentracji i spadek energii. Dodatkowo zaburzenia snu spowodowane nocnymi atakami refluksu mogą prowadzić do pogorszenia funkcji poznawczych.
• Zapalenie zatok – refluks żołądkowo-przełykowy przyczynia się do problemów z zatokami, ponieważ cofająca się kwaśna treść żołądkowa podrażnia błonę śluzową gardła, nosa i dróg oddechowych. To z kolei prowadzi do zwiększonej produkcji śluzu, obrzęku i zablokowania ujść zatok, sprzyjając nawracającym infekcjom. Dodatkowo mikroaspiracja kwasu do dróg oddechowych może wywoływać przewlekły kaszel, chrypkę i uczucie suchości w gardle, co także wpływa na stan zatok. Nawracające zapaleniem zatok, które nie reaguje na standardowe leczenie, powinny rozważyć diagnostykę pod kątem refluksu.
• Najcięższe objawy refluksu żołądka
  • Zaburzenia połykania (dysfagia) – mogą wynikać z przewlekłego stanu zapalnego i bliznowacenia przełyku, prowadząc do jego zwężenia. W skrajnych przypadkach uniemożliwiają prawidłowe odżywianie i mogą skutkować niedożywieniem.
  • Krwawienie z przełyku – długotrwała ekspozycja na kwasy żołądkowe może powodować nadżerki, wrzody i uszkodzenia naczyń krwionośnych w przełyku. Objawy to krwawe wymioty (hematemesis) lub smoliste stolce (melena), które wymagają natychmiastowej konsultacji lekarskiej.
  • Znaczna, niezamierzona utrata masy ciała – trudności w połykaniu i ból mogą prowadzić do ograniczenia spożycia pokarmów, a uszkodzenia błony śluzowej mogą wpływać na wchłanianie składników odżywczych. Nagła i niewyjaśniona utrata wagi zawsze wymaga diagnostyki, ponieważ może wskazywać na poważne powikłania, takie jak przełyk Barretta lub nowotwór.

W przypadku wystąpienia wymienionych objawów konieczna jest pilna konsultacja z lekarzem, ponieważ mogą one świadczyć o zaawansowanym stadium choroby i wymagać specjalistycznej terapii.

FAQ