Marskość wątroby – przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie

Najważniejsze informacje

• Marskość wątroby to przewlekła, postępująca choroba wątroby, w której zdrowe komórki wątroby są zastępowane przez tkankę bliznowatą, co prowadzi do utraty jej funkcji.
• Marskość może być spowodowana przez przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby, nadużywanie alkoholu, niealkoholową stłuszczeniową chorobę wątroby (NAFLD), choroby autoimmunologiczne lub wrodzone zaburzenia metaboliczne.
• Marskość wątroby rozwija się powoli i początkowo może przebiegać bezobjawowo. W miarę postępu choroby pojawiają się objawy, takie jak zmęczenie, utrata apetytu, bóle w prawym podżebrzu, wodobrzusze, żółtaczka, obrzęki, rumień dłoniowy oraz encefalopatia wątrobowa.
• Leczenie zależy od przyczyny marskości. Kluczowe jest usunięcie czynnika uszkadzającego (np. zaprzestanie picia alkoholu, leczenie przeciwwirusowe), stosowanie leków moczopędnych, dieta oraz leczenie objawowe, takie jak kontrola nadciśnienia wrotnego. W zaawansowanym stadium choroby może być konieczny przeszczep wątroby.

Marskość wątroby jest chorobą przewlekłą, która wiąże się z nieodwracalnymi zmianami w budowie i funkcjonowaniu tego narządu. Choć początkowo może przebiegać bez wyraźnych objawów, z czasem prowadzi do upośledzenia jej funkcji, co może mieć poważne konsekwencje dla całego organizmu. Sprawdź, skąd bierze się marskość wątroby, co robić w przypadku podejrzenia marskości i jakie leczenie należy wówczas zastosować.

Co to jest marskość wątroby?

Marskość wątroby (ICD-10: K74) to przewlekła, postępująca choroba wątroby, która prowadzi do jej nieodwracalnego uszkodzenia. Charakteryzuje się rozwojem zwłóknienia oraz przebudową miąższu wątroby, w wyniku czego dochodzi do stopniowej utraty funkcji wątroby. Tkanka zdrowych hepatocytów (komórek wątroby) jest wówczas zastępowana przez tkankę bliznowatą, co prowadzi do zaburzenia struktury i funkcji wątroby.

Główne mechanizmy marskości obejmują tworzenie się guzków regeneracyjnych, które stanowią próbę naprawy uszkodzonych komórek wątroby, a także zwłóknienie, które powoduje usztywnienie i stwardnienie tkanek. Proces ten zakłóca przepływ krwi przez wątrobę, co prowadzi do nadciśnienia wrotnego i innych powikłań.

Przyczyny marskości wątroby

Marskość wątroby może mieć wiele przyczyn – zarówno zewnętrznych, jak i wewnętrznych.

Przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby typu B i C (HBV, HCV)

Wirusowe zapalenie wątroby typu B (HBV) i C (HCV) to jedne z najczęstszych przyczyn marskości wątroby. Zakażenie prowadzi do przewlekłego stanu zapalnego w wątrobie, co skutkuje stopniowym uszkodzeniem hepatocytów. Po wielu latach brak leczenia może prowadzić do rozwoju marskości i zwiększać ryzyko rozwoju raka wątrobowokomórkowego.

Nadużywanie alkoholu (alkoholowa marskość wątroby)

Przewlekłe, nadmierne spożycie alkoholu to jedna z głównych przyczyn alkoholowej marskości wątroby. Alkohol jest hepatotoksyczny, a jego nadmiar prowadzi do stłuszczenia wątroby, stanu zapalnego i ostatecznie włóknienia narządu. Marskość alkoholowa jest wynikiem długotrwałego spożywania alkoholu, który wywołuje przewlekły stan zapalny, a następnie prowadzi do nieodwracalnych zmian w miąższu wątroby.

Niealkoholowe stłuszczeniowe zapalenie wątroby (NAFLD) i otyłość

Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby jest często związana z otyłością, cukrzycą typu 2 oraz zespołem metabolicznym. W wyniku zaburzeń metabolicznych dochodzi do nagromadzenia tłuszczu w wątrobie, co prowadzi do stanu zapalnego, a z czasem do zwłóknienia i marskości. NAFLD jest jedną z rosnących przyczyn marskości wątroby na świecie, szczególnie w krajach rozwiniętych.

Choroby autoimmunologiczne

Wśród chorób autoimmunologicznych, które mogą prowadzić do marskości wątroby, wyróżnia się:

• autoimmunologiczne zapalenie wątroby – choroba, w której układ odpornościowy atakuje komórki wątroby, prowadząc do przewlekłego zapalenia i włóknienia;
• pierwotne zapalenie dróg żółciowych – choroba, w której układ odpornościowy uszkadza drogi żółciowe w wątrobie, prowadząc do ich zablokowania i zwłóknienia;
• pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych – choroba dotycząca przewodów żółciowych przewodu pokarmowego, które zostają zniszczone przez przewlekły stan zapalny.

Wrodzone choroby metaboliczne

Niektóre wrodzone choroby metaboliczne również mogą prowadzić do marskości wątroby, czego przykładem jest:

• hemochromatoza – nadmierne odkładanie żelaza w organizmie;
• choroba Wilsona – zaburzenie metabolizmu miedzi;
• mukowiscydoza – choroba genetyczna, która prowadzi do gromadzenia się lepkiego śluzu w narządach, w tym w wątrobie.

Pozostałe przyczyny marskości wątroby

Za uszkodzenia wątroby odpowiedzialne są również:

• niektóre leki hepatotoksyczne i toksyny chemiczne;
• przewlekła niewydolność serca;
• zespół Budda-Chiariego;
• zapalenie wątroby;
• czynniki genetyczne;
• nabyte choroby metaboliczne.

Marskość wątroby – objawy

Marskość wątroby rozwija się zazwyczaj przez wiele lat, a jej objawy początkowe są często słabo widoczne lub mogą nie występować wcale. Z czasem, w miarę postępu marskości, objawy stają się coraz bardziej zauważalne i mogą być bardzo zróżnicowane.

W początkowych stadiach marskości wątroby objawy mogą być niewielkie lub zupełnie nieobecne. Choroba może rozwijać się w ukryciu, dając takie symptomy jak:

• ogólne osłabienie i zmęczenie – jednym z pierwszych sygnałów, który może pojawić się u osób z marskością wątroby, jest przewlekłe uczucie zmęczenia, które nie ustępuje mimo odpoczynku;
• utrata apetytu – wiele osób z marskością wątroby doświadcza utraty apetytu, co może prowadzić do niezamierzonej utraty masy ciała;
• ból w prawym podżebrzu – w wyniku powiększenia wątroby może pojawić się ból w tej okolicy. Wątroba jest powiększona i rozciąga torebkę, co prowadzi do odczucia dyskomfortu.

W miarę postępu choroby objawy stają się bardziej widoczne i mogą obejmować:

• powiększenie obwodu brzucha – nagromadzenie płynów w jamie brzusznej (wodobrzusze) jest typowym objawem zaawansowanej marskości. Płyn gromadzi się w wyniku nadciśnienia wrotnego, które jest wynikiem uszkodzenia naczyń krwionośnych w wątrobie;
• obrzęki kończyn dolnych – w wyniku zaburzeń funkcji wątroby i gromadzenia się płynów;
• zaczerwienienie dłoni (rumień dłoniowy) – charakterystyczne zaczerwienienie dłoni związane z zaburzeniami krążenia w naczyniach krwionośnych. Może być związane z marskością wątroby, zwłaszcza w przypadkach, gdy choroba postępuje do stopnia zaawansowanego;
• żółtaczka – żółte zabarwienie skóry i białek oczu jest jednym z najczęstszych objawów marskości wątroby, zwłaszcza gdy dochodzi do uszkodzenia wątroby i zaburzeń w metabolizmie bilirubiny;
• pajączki naczyniowe – małe, rozszerzone naczynia krwionośne, które pojawiają się na skórze, zwłaszcza na twarzy, ramionach i klatce piersiowej;
• zaburzenia świadomości – marskość wątroby może prowadzić do encefalopatii wątrobowej. W zaawansowanym stadium choroby mogą występować halucynacje, zaburzenia snu oraz zmiany w zachowaniu.

Diagnostyka marskości wątroby – jakie badania należy wykonać?

Diagnostyka jest kluczowym etapem w wykrywaniu pierwszych objawów marskości wątroby i monitorowaniu stopnia jej zaawansowania. Proces ten obejmuje m.in. wywiad lekarski, badania laboratoryjne, a także szereg badań obrazowych.

Wywiad lekarski i badanie fizykalne

Szczegółowy wywiad oraz przeprowadzenie badania fizykalnego pozwalają lekarzowi na wstępne rozpoznanie marskości wątroby i identyfikację jej objawów. Mogą one obejmować:

• ból w prawym podżebrzu;
• zaczerwienienie dłoni (rumień dłoniowy);
• obrzęki kończyn dolnych i wodobrzusze (nagromadzenie płynu w jamie brzusznej).

Badania laboratoryjne

Badania laboratoryjne są niezbędne do oceny stopnia uszkodzenia wątroby i funkcji metabolizujących. Najważniejsze testy to:

• próby wątrobowe (ALT, AST) – podwyższone poziomy aminotransferazy alaninowej (ALT) i aminotransferazy asparaginianowej (AST) wskazują na uszkodzenie komórek wątroby. W przypadku zaawansowanej marskości wątroby te parametry mogą być w normie, mimo znacznego uszkodzenia wątroby;
• bilirubina – podwyższone stężenie bilirubiny w organizmie może sugerować problemy z funkcją wątroby, a także jest przyczyną żółtaczki, czyli żółtego zabarwienia skóry i białek oczu;
• markery wirusowe (HBsAg, HCV) – pomagają wykryć wirusy zapalenia wątroby, które są najczęstszą przyczyną marskości wątroby;
• albumina i INR – albumina jest białkiem produkowanym przez wątrobę, a niski poziom może świadczyć o upośledzeniu funkcji wątroby. Z kolei podwyższony INR wskazuje na zaburzenia w krzepliwości krwi, co jest częstym objawem zaawansowanej marskości wątroby.

Badania obrazowe

Wsparciem w diagnostyce marskości wątroby są też badania obrazowe, w tym:

• USG jamy brzusznej – podstawowe badanie obrazowe, które pozwala na ocenę struktury wątroby oraz identyfikację powiększenia narządu. USG pomaga również w wykryciu wodobrzusza oraz powiększenia śledziony, które są często związane z nadciśnieniem wrotnym. USG umożliwia również ocenę ewentualnych guzów regeneracyjnych w wątrobie, charakterystycznych dla marskości wątroby;
• elastografia – nieinwazyjna technika, która pozwala ocenić stopień zwłóknienia wątroby. Jest to ważne narzędzie do oceny stopnia zaawansowania choroby i monitorowania jej postępu;
• tomografia komputerowa – pozwala na dokładną ocenę struktury wątroby i naczyń krwionośnych. Może wykryć zmiany naczyniowe, takie jak żylaki przełyku, które są powikłaniem nadciśnienia wrotnego. Badanie ułatwia też zdiagnozowanie raka wątrobowokomórkowego, który jest jednym z poważnych powikłań marskości wątroby.

Biopsja wątroby

Biopsja wątroby jest kluczowym badaniem w przypadkach, gdy inne metody diagnostyczne nie dają jednoznacznej diagnozy. Biopsja pozwala na dokładną ocenę stopnia uszkodzenia wątroby i zwłóknienia. Badanie to może być konieczne, aby ocenić rozpoznanie marskości wątroby, zwłaszcza jeśli podejrzewa się jej rozwój w wyniku przewlekłego stanu zapalnego.

Pozostałe badania

Rozpoznanie marskości wątroby ułatwić mogą także takie procedury jak badanie Dopplera naczyń wątrobowych. Jest ono stosowane do oceny przepływu krwi w naczyniach krwionośnych w wątrobie. Dzięki temu można wykryć zmiany związane z nadciśnieniem wrotnym, które są częstym powikłaniem marskości wątroby;

Marskość wątroby – leczenie

Leczenie marskości wątroby polega na eliminacji czynnika uszkadzającego, jak i zapobieganiu powikłaniom oraz spowolnieniu rozwoju choroby. Ze względu na postępujący charakter marskości skuteczność leczenia zależy od szybkiej interwencji i regularnego monitorowania stanu pacjenta.

Leczenie przyczynowe

Leczenie choroby podstawowej koncentruje się na eliminacji lub kontrolowaniu czynnika, który przyczynił się do jej rozwoju. Najczęściej odpowiada za to:

• alkoholowa marskość wątroby – podstawowym krokiem w leczeniu jest całkowite zaprzestanie picia alkoholu, co pozwala na zatrzymanie procesu uszkadzania wątroby. Pacjenci powinni także być monitorowani pod kątem rozwoju zapalenia wątroby oraz innych powikłań;

• wirusowe zapalenie wątroby (HBV, HCV) – konieczne jest tu leczenie przeciwwirusowe, np. leki przeciwwirusowe w przypadku wirusowego zapalenia wątroby typu B (HBV) i HCV, które mają na celu zmniejszenie aktywności wirusa oraz zapobieganie dalszym uszkodzeniom wątroby;
• niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby (NAFLD) – istotne jest leczenie chorób współistniejących, jak cukrzyca, otyłość, nadciśnienie tętnicze, a także zmiana diety i zwiększenie aktywności fizycznej;
• autoimmunologiczne zapalenie wątroby – leczenie polega na stosowaniu leków immunosupresyjnych, takich jak kortykosteroidy czy azatiopryna, które mają na celu zahamowanie aktywności układu odpornościowego, który atakuje komórki wątroby.

Leczenie objawowe i zapobieganie powikłaniom

Leczenie objawowe w marskości wątroby ma na celu poprawę jakości życia pacjenta oraz zapobieganie powikłaniom, takim jak nadciśnienie wrotne, wodobrzusze czy encefalopatia wątrobowa. Podstawą są tu:

• leki moczopędne – stosowane w celu kontrolowania obrzęków i wodobrzusza;
• dieta – pacjenci z marskością wątroby powinni stosować dietę ubogą w sód, aby zapobiegać gromadzeniu się płynów w jamie brzusznej. Dieta powinna być także dobrze zbilansowana pod kątem białka i kalorii, by wspierać funkcje metaboliczne wątroby;
• kontrola nadciśnienia wrotnego – stosowanie leków obniżających ciśnienie wrotne oraz przeprowadzanie endoskopowych procedur, takich jak ligacja żylaków przełyku, w celu zapobiegania krwawieniom;
• leczenie encefalopatii wątrobowej – w tym celu wykorzystuje się leki, które pomagają w obniżeniu poziomu amoniaku we krwi i poprawiają funkcje mózgu.

Leki na marskość wątroby

Obecnie nie istnieje specyficzne leczenie, które mogłoby odwrócić proces marskości wątroby. Aby poprawić jakość życia pacjenta i zapobiec powikłaniom, można wdrożyć:

• leki moczopędne, takie jak spironolakton, furosemid czy hydrochlorotiazyd;
• leki w terapii encefalopatii wątrobowej, w tym L-ornityna, L-asparaginian, laktuloza, rifaximina;
• leki w leczeniu nadciśnienia wrotnego, np. propranolol, nadolol (beta-blokery);
• leki wspomagające leczenie marskości wątroby, w tym sylimaryna, kwas ursodeoksycholowy (UDCA).

W terminalnym stadium choroby, gdy inne metody leczenia zawodzą, rozważa się przeszczep wątroby. Jest to jedyna możliwość, aby zapobiec dalszemu rozwojowi marskości wątroby i niewydolności wątroby.

Marskość wątroby – rokowanie i profilaktyka

Rokowanie w przypadku marskości wątroby zależy od stopnia zaawansowania choroby oraz skuteczności leczenia. Wczesne wykrycie choroby i regularne monitorowanie stanu pacjenta pozwala na spowolnienie postępu choroby oraz zapobieganie poważnym powikłaniom.

Profilaktyka opiera się natomiast na kilku kluczowych elementach:

• edukacja pacjentów – unikanie alkoholu i toksycznych substancji, takich jak narkotyki czy niektóre leki, a także promocja zdrowego stylu życia;
• szczepienia – zaleca się szczepienia przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B (HBV) oraz wirusowemu zapaleniu wątroby typu C (HCV), w przypadku osób narażonych na zakażenie;
• zdrowa dieta – kontrola masy ciała, dieta uboga w tłuszcze nasycone i bogata w białka oraz regularna aktywność fizyczna pomagają w redukcji ryzyka rozwoju niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby (NAFLD).

Powikłania marskości wątroby

Marskość wątroby prowadzi do licznych powikłań, które mogą poważnie zagrażać życiu pacjenta i prowadzić do ciężkich zaburzeń, w tym dekompensacji funkcji wątroby. Należą do nich m.in.:

• nadciśnienie wrotne – wzrost ciśnienia w żyłach wrotnych, co prowadzi do powstawania żylaków przełyku, a w konsekwencji do groźnych krwawień i zaburzeń czynności wątroby;
• wodobrzusze – gromadzenie się płynów w jamie brzusznej, które może prowadzić do trudności w oddychaniu oraz zwiększenia ryzyka infekcji;
• niewydolność nerek – zespół wątrobowo-nerkowy, który może wystąpić w późniejszych stadiach marskości wątroby, prowadzi do uszkodzenia nerek;
• rak wątrobowokomórkowy – szczególnie powszechny w przypadkach wirusowego zapalenia wątroby lub alkoholowej marskości wątroby;
• zaburzenia krzepnięcia – uszkodzenie wątroby prowadzi do zaburzeń w produkcji czynników krzepnięcia, co zwiększa ryzyko krwawień;
• encefalopatia wątrobowa – zaburzenia funkcji mózgu spowodowane nagromadzeniem toksyn we krwi, takich jak amoniak, prowadzące do zaburzeń świadomości i funkcji poznawczych;
• infekcje – z uwagi na osłabienie układu odpornościowego pacjenci z marskością wątroby są bardziej podatni na zakażenia, zwłaszcza ze strony układu pokarmowego.

FAQ

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące marskości wątroby