Niestrawność i problemy z trawieniem – skąd się biorą, jak je leczyć?

Najważniejsze informacje:

• Dyspepsja, inaczej niestrawność, to zespół dolegliwości trawiennych dotyczących głównie górnego odcinka przewodu pokarmowego – żołądka i dwunastnicy. 
• Dyspepsja dzieli się na czynnościową (występuje bez uchwytnej przyczyny organicznej i jest diagnozowana przy objawach trwających co najmniej 3 miesiące oraz braku zmian chorobowych) oraz organiczną (wynika z chorób przewodu pokarmowego).
• Pacjenci najczęściej zgłaszają objawy, takie jak: ból lub dyskomfort w nadbrzuszu, uczucie pełności, wzdęcia, odbijanie, mdłości i zgaga. 
• Do lekarza należy zgłosić się, jeśli niestrawność utrzymuje się dłużej niż kilka tygodni, towarzyszy jej utrata masy ciała, trudności w połykaniu, wymioty z domieszką krwi, smoliste stolce lub silny, przewlekły ból brzucha. 
• W przypadku dyspepsji czynnościowej lekarz zleca podstawowe badania krwi, testy na Helicobacter pylori oraz USG jamy brzusznej. Jeśli objawy są bardziej nasilone, wykonywana jest gastroskopia. 
• W dyspepsji organicznej diagnostyka może obejmować bardziej zaawansowane badania – gastroskopię z biopsją, badania histopatologiczne, testy czynnościowe żołądka czy tomografię komputerową. 
• Terapia dyspepsji czynnościowej polega na zmianie diety i włączeniu prokinetyków wspomagających pracę przewodu pokarmowego oraz, w razie potrzeby, leków przeciwdepresyjnych w małych dawkach. 
• Dyspepsja organiczna wymaga leczenia przyczynowego, np.: inhibitorami pompy protonowej przy refluksie, antybiotykami w przypadku zakażenia Helicobacter pylori czy lekami osłaniającymi błonę śluzową żołądka w chorobie wrzodowej.

Uczucie pełności, ból brzucha, zgaga czy wzdęcia – to typowe objawy dyspepsji (niestrawności), która dzieli się na dwa typy: czynnościową i organiczną. Dyspepsja czynnościowa nie ma uchwytnej przyczyny i diagnozuje się ją po wykluczeniu chorób organicznych. Z kolei dyspepsja organiczna wynika z konkretnych schorzeń, takich jak np.: refluks, wrzody czy zakażenie Helicobacter pylori. W diagnostyce postaci organicznej wykorzystuje się badania laboratoryjne, USG jamy brzusznej i gastroskopię, natomiast w przypadku podejrzenia dyspepsji czynnościowej kluczowe jest szczegółowe badanie kliniczne. Leczenie niestrawności zależy od przyczyny i może obejmować inhibitory pompy protonowej, prokinetyki, preparaty zobojętniające lub terapię eradykacyjną Helicobacter pylori. 

Dyspepsja – co to? 

Dyspepsja, inaczej niestrawność, (ICD-10: K30) to zespół dolegliwości trawiennych związanych głównie z górnym odcinkiem przewodu pokarmowego (żołądkiem i dwunastnicą). Niestrawność może być spowodowana czynnikami organicznymi (np. chorobą wrzodową), jak i czynnościowymi (bez uchwytnej przyczyny).

Niestrawność występuje przeważnie u pacjentów pomiędzy 30. a 60. r.ż. prowadzących niezdrowy tryb życia (wysokoprzetworzona żywność, alkohol, palenie papierosów). Do grupy ryzyka należą również osoby narażone na przewlekły stres oraz cierpiące na zaburzenia psychiczne (lęk czy depresja). 

Niestrawność może być także wynikiem długotrwałego stosowania niektórych leków, zwłaszcza niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), antybiotyków i steroidów. Ponadto często dotyczy pacjentów ze zdiagnozowanymi chorobami przewodu pokarmowego (refluks żołądkowo-przełykowy, wrzody trawienne czy zakażenie Helicobacter pylori). 

Dyspepsja czynnościowa

To przewlekła niestrawność, która nie ma uchwytnej przyczyny organicznej (np. wrzodów, refluksu czy nowotworu). Diagnozuje się ją na podstawie objawów utrzymujących się przez co najmniej 3 miesiące (z początkiem co najmniej 6 miesięcy przed rozpoznaniem), gdy badania nie wykazują zmian strukturalnych ani biochemicznych w przewodzie pokarmowym.

Dyspepsja organiczna

Rodzaj niestrawności, w której występują uchwytne (fizyczne) przyczyny objawów. Dyspepsja organiczna wynika z konkretnych schorzeń przewodu pokarmowego, które można wykryć w badaniach diagnostycznych, np. gastroskopii czy USG jamy brzusznej.

Przyczyny niestrawności – skąd się bierze dyspepsja?

Niestrawność może mieć różne podłoże – od błędów dietetycznych po poważniejsze choroby układu pokarmowego. 

Przyczyny dyspepsji czynnościowej

Przyczyny dyspepsji czynnościowej są złożone i wynikają często z nieprawidłowego funkcjonowania żołądka oraz jelit. Na jej rozwój mogą wpływać nieprawidłowe nawyki żywieniowe, czynniki psychologiczne, zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego czy zmiany w składzie mikroflory jelitowej.

• Nieprawidłowa dieta – oparta na tłustych, ciężkostrawnych i przetworzonych produktach, a także nadmierne spożycie alkoholu, kawy czy napojów gazowanych. 
• Szybkie jedzenie i przejadanie się – połykanie dużych kęsów bez dokładnego przeżuwania oraz spożywanie zbyt obfitych posiłków obciąża układ trawienny. 
• Stres oraz problemy psychiczne – przewlekłe napięcie nerwowe, lęk i depresja mogą wpływać negatywnie na motorykę żołądka i powodować dyskomfort trawienny.
• Nadwrażliwość trzewna – nieprawidłowe odczuwanie bodźców z przewodu pokarmowego, które może prowadzić do bólu brzucha i uczucia pełności.
• Zaburzenia opróżniania żołądka – opóźnione trawienie pokarmów sprawia, że żołądek dłużej pozostaje pełny, co wiąże się z uczuciem ciężkości.
• Dysbioza jelitowa – zaburzenia równowagi mikroflory jelitowej mogą wpływać na procesy trawienne i powodować wzdęcia oraz uczucie dyskomfortu.

Przyczyny dyspepsji organicznej

Dyspepsja organiczna wynika z chorób przewodu pokarmowego. W przeciwieństwie do dyspepsji czynnościowej jej przyczyna jest uchwytna i wymaga leczenia ukierunkowanego na konkretne schorzenie. Poniżej przedstawiono najczęstsze choroby prowadzące do rozwoju dyspepsji organicznej. 

• Choroba refluksowa przełyku (GERD) – cofanie się treści żołądkowej do przełyku prowadzi do zgagi, bólu za mostkiem i uczucia niestrawności.
• Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy – nadmierne wydzielanie kwasu solnego i uszkodzenie błony śluzowej żołądka powodują ból oraz pieczenie w nadbrzuszu.
• Zakażenie Helicobacter pylori – bakteria ta może prowadzić do przewlekłego zapalenia błony śluzowej żołądka oraz rozwoju wrzodów.
• Nietolerancje pokarmowe (np. celiakia, nietolerancja laktozy) – trudności w trawieniu określonych składników pokarmowych mogą prowadzić do wzdęć, bólu brzucha i biegunek.
• Przewlekłe zapalenie trzustki oraz niewydolność lub marskość wątroby – mogą zaburzać trawienie tłuszczów i powodować uczucie ciężkości.
• Kamica żółciowa – obecność złogów w pęcherzyku żółciowym może powodować ból w prawej górnej części brzucha, szczególnie po tłustych posiłkach, a także prowadzić do niestrawności.
• Nowotwory przewodu pokarmowego – w niektórych przypadkach przewlekła niestrawność może być objawem raka żołądka, trzustki lub przełyku.
• Leki drażniące błonę śluzową żołądka – stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), antybiotyków, kortykosteroidów i leków na osteoporozę może prowadzić do stanów zapalnych i dolegliwości trawiennych.

Niestrawność – objawy

Objawy niestrawności mogą mieć różne nasilenie i charakter, w zależności od przyczyny, która ją wywołała. 

Objawy dyspepsji czynnościowej

Dyspepsja czynnościowa charakteryzuje się przewlekłymi dolegliwościami trawiennymi, które nie mają uchwytnej przyczyny organicznej. 

• Uczucie pełności po posiłku – długotrwałe wrażenie, że żołądek jest przeciążony, nawet po niewielkim posiłku.
• Wczesne uczucie sytości – szybkie nasycenie utrudniające spożycie normalnej ilości jedzenia.
• Ból lub pieczenie w nadbrzuszu – dyskomfort w górnej części brzucha niezwiązany z wrzodami żołądka.
• Odbijanie i wzdęcia – nadmierna produkcja gazów i uczucie „rozdęcia” brzucha.
• Nudności bez wymiotów – częsty, przewlekły dyskomfort żołądkowy.

Objawy dyspepsji organicznej

Objawy mogą być bardziej nasilone i długotrwałe niż w przypadku dyspepsji czynnościowej. 

• Silny, nawracający ból brzucha – często związany z wrzodami, refluksem lub innymi schorzeniami.
• Nawracająca zgaga i kwaśne odbijanie – objawy typowe dla choroby refluksowej przełyku (GERD).
• Mdłości i wymioty – mogą świadczyć o chorobie wrzodowej, zapaleniu żołądka lub problemach z wątrobą. 
• Utrata masy ciała bez wyraźnej przyczyny – alarmujący objaw wymagający pilnej diagnostyki.
• Trudności w połykaniu (dysfagia) – mogą sugerować choroby przełyku, w tym nowotwory.
• Krew w wymiotach lub smoliste stolce – wskazują na krwawienie z przewodu pokarmowego.

Problemy z trawieniem – objawy, które powinny skłonić do wizyty u lekarza

Niestrawność może byś stanem przejściowym, ale w niektórych przypadkach wskazuje na poważniejsze schorzenia. Jeśli niestrawność występuje często, towarzyszą jej wspomniane objawy alarmowe (np. utrata masy ciała bez wyraźnej przyczyny, krew w stolcu, trudności w połykaniu) lub nie ustępuje mimo zmiany diety i stylu życia, konieczna jest konsultacja lekarska oraz rozpoczęcie procesu diagnostycznego. 

W pierwszej kolejności warto skontaktować się z lekarzem rodzinnym, który oceni objawy i skieruje na podstawowe badania. W przypadku utrzymujących się dolegliwości warto udać się do gastrologa – specjalisty zajmującego się chorobami układu pokarmowego. Jeśli okaże się, że niestrawność ma podłoże psychosomatyczne, pomocna będzie wizyta u psychologa lub psychiatry. 

Dyspepsja – jakie badania może zlecić lekarz? 

Diagnostyka niestrawności zależy od podejrzewanej przyczyny. W przypadku dyspepsji czynnościowej badania mają na celu m.in. wykluczenie chorób organicznych, natomiast w dyspepsji organicznej koncentrują się na wykrywaniu konkretnych patologii przewodu pokarmowego. Zakres badań zależy od charakteru objawów oraz ich nasilenia.

Badania w diagnostyce dyspepsji czynnościowej

Dyspepsja czynnościowa jest diagnozowana na podstawie kryteriów klinicznych, po wykluczeniu chorób organicznych. Jakie etapy obejmuje proces diagnostyczny?

• Wywiad medyczny – lekarz analizuje charakter dolegliwości (np. ból, uczucie pełności, zgagę), czynniki nasilające i łagodzące objawy, styl życia oraz dietę pacjenta. Istotne jest także sprawdzenie objawów alarmowych, takich jak utrata masy ciała, krwawienia z przewodu pokarmowego czy trudności w połykaniu. Lekarz bierze pod uwagę historię chorób przewlekłych i przyjmowane leki, które mogą mieć wpływ na układ trawienny.
• Badanie fizykalne – obejmuje palpacyjne badanie brzucha w celu oceny bolesności, napięcia mięśniowego i ewentualnych patologicznych oporów. Lekarz może także osłuchać perystaltykę jelit za pomocą stetoskopu.

Jeśli objawy mają charakter przewlekły, ale nie wskazują na chorobę organiczną, lekarz rozpoznaje dyspepsję czynnościową i wdraża leczenie objawowe. W przypadku podejrzenia innej choroby zleca dodatkowe badania. 

• Podstawowe badania krwi – morfologia, CRP, próby wątrobowe, poziom glukozy, a także stężenie żelaza i witaminy B₁₂ w celu wykluczenia stanów zapalnych, cukrzycy, anemii oraz chorób wątroby.
• Badanie na Helicobacter pylori – test oddechowy, test antygenowy z kału lub badanie serologiczne w celu wykrycia bakterii, która może powodować stany zapalne żołądka i przyczyniać się do rozwoju wrzodów.
• USG jamy brzusznej – pozwala ocenić stan wątroby, trzustki i pęcherzyka żółciowego, aby wykluczyć ich choroby jako przyczynę dolegliwości.
• Gastroskopia (opcjonalnie) – jeśli objawy utrzymują się mimo leczenia lub występują czynniki ryzyka (np. wiek >45 lat, anemia, krwawienia, utrata masy ciała), lekarz może zlecić gastroskopię w celu dokładnej oceny błony śluzowej żołądka i wykluczenia poważniejszych patologii, takich jak wrzody czy nowotwory.

Badania w diagnostyce dyspepsji organicznej

Jeśli lekarz podejrzewa organiczną przyczynę niestrawności, diagnostyka jest bardziej zaawansowana i obejmuje badania wymienione poniżej. 

• Gastroskopia z biopsją – podstawowe badanie przy podejrzeniu choroby wrzodowej, refluksu, zapalenia błony śluzowej żołądka lub nowotworów przewodu pokarmowego.
• Badanie histopatologiczne – analiza pobranych wycinków błony śluzowej żołądka lub przełyku w celu wykrycia zmian nowotworowych lub infekcji Helicobacter pylori.
• Testy czynnościowe – ocena opróżniania żołądka w przypadku podejrzenia gastroparezy (opóźnionego opróżniania żołądka).
• Badania laboratoryjne – w tym testy na celiakię (przeciwciała anty-TTG), ocena enzymów trzustkowych oraz wskaźniki czynności wątroby.
• USG jamy brzusznej – pozwala wykryć choroby trzustki, pęcherzyka żółciowego i wątroby.
• Tomografia komputerowa (TK) lub rezonans magnetyczny (MRI) – wykonywane przy podejrzeniu poważniejszych patologii, takich jak nowotwory czy przewlekłe zapalenia.
• Manometria przełyku i pH-metria – badania stosowane w diagnostyce choroby refluksowej przełyku (GERD).

Leki na trawienie – bez recepty i na receptę

Leczenie niestrawności zależy od jej przyczyny oraz nasilenia objawów. W łagodnych przypadkach pomocne mogą okazać się preparaty wspomagające trawienie bez recepty, np.: enzymy trzustkowe, leki ziołowe czy środki zobojętniające kwas żołądkowy. 

W poważniejszych przypadkach, szczególnie gdy niestrawność wynika z chorób przewodu pokarmowego, konieczne może być stosowanie leków na receptę, takich jak: inhibitory pompy protonowej, prokinetyki czy antybiotyki eliminujące Helicobacter pylori. 

Dobór odpowiedniego leku powinien być skonsultowany ze specjalistą, szczególnie jeśli niestrawność jest przewlekła lub towarzyszą jej niepokojące objawy.

Tabletki na trawienie bez recepty 

W łagodnych przypadkach niestrawności można sięgnąć po tabletki dostępne bez recepty. Zawierają one enzymy trawienne, składniki roślinne lub substancje regulujące pracę układu pokarmowego.

• Tabletki na dyspepsję czynnościową
  • Preparaty enzymatyczne (np. pankreatyna) – wspomagają trawienie tłuszczów, białek i węglowodanów. 
  • Preparaty ziołowe (np. wyciąg z karczocha, mięty, imbiru) – wspierają funkcjonowanie układu trawiennego i łagodzą wzdęcia.
  • Leki rozkurczowe (np. drotaweryna, hioscyna) – zmniejszają napięcie mięśni gładkich przewodu pokarmowego, łagodzą skurcze i bóle brzucha. 
• Tabletki na dyspepsję organiczną
  • Leki zobojętniające kwas solny (np. magaldrat, alginiany) – stosowane w łagodzeniu zgagi i refluksu.

Leki przyspieszające trawienie na receptę 

W przypadku nasilonych dolegliwości lekarz może zalecić silniejsze leki regulujące pracę przewodu pokarmowego, w tym: prokinetyki, inhibitory kwasu żołądkowego czy leki o działaniu przeciwbakteryjnym. 

• Dyspepsja czynnościowa 
  • Silniejsze leki prokinetyczne (np. itopryd, metoklopramid) – poprawiają motorykę przewodu pokarmowego, stosowane w gastroparezie.
  • Leki przeciwdepresyjne w małych dawkach (np. amitryptylina, mirtazapina) – nie są typowymi lekami prokinetycznymi, czyli nie przyspieszają bezpośrednio trawienia (jak np. metoklopramid czy itopryd). Ich główną rolą jest zmniejszanie nadwrażliwości trzewnej i poprawa regulacji motoryki przewodu pokarmowego. 
• Dyspepsja organiczna
  • Inhibitory pompy protonowej, IPP (np. omeprazol, pantoprazol, esomeprazol) – stosowane w chorobie refluksowej i chorobie wrzodowej.
  • Antybiotyki przeciw Helicobacter pylori (np. klarytromycyna, amoksycylina, metronidazol) – stosowane w celu eradykacji, czyli całkowitego usunięcia bakterii z organizmu. 
  • Preparaty osłaniające błonę śluzową żołądka, leki osłonowe na żołądek (np. sukralfat, bizmut) – wspierają gojenie wrzodów.
  • Leki przeciwbólowe niezwiązane z NLPZ (np. trimebutyna) – stosowane w przypadku bólu trzewnego. 

Krople na trawienie bez recepty

Krople na niestrawność pomagają łagodzić skurcze, wzdęcia czy uczucie pełności. Mogą mieć działanie żółciopędne, rozkurczowe lub wspomagać perystaltykę jelit.

• Dyspepsja czynnościowa
  • Krople żółciopędne (np. wyciąg z karczocha) – wspomagają trawienie tłuszczów.
  • Krople rozkurczowe (np. krople miętowe, koper włoski, symetykon) – łagodzą wzdęcia i skurcze brzucha.
  • Ziołowe preparaty na trawienie – wspierają funkcjonowanie układu trawiennego.
• Dyspepsja organiczna
  • Krople zobojętniające kwas żołądkowy (np. alginiany, leki na zgagę w płynie) – często wykorzystywane w leczeniu refluksu żołądkowo-przełykowego.
  • Krople z pankreatyną – zawierają lipazę, amylazę, proteazę, które pomagają w trawieniu tłuszczów, węglowodanów i białek. Są stosowane u osób z niedoborem enzymów trzustkowych. 

Krople na trawienie na receptę 

Niektóre silniejsze leki na trawienie są dostępne w formie kropli na receptę. Mogą być stosowane u osób z poważniejszymi zaburzeniami trawienia, np. z refluksem czy gastroparezą.

• Dyspepsja czynnościowa
  • Silniejsze leki prokinetyczne w płynie (np. itopryd, metoklopramid) – stosowane w zaburzeniach opróżniania żołądka. 
• Dyspepsja organiczna
  • Leki osłaniające w formie płynnej (np. sukralfat) – stosowane w leczeniu choroby wrzodowej i nadżerek żołądka.
  • Leki przeciwrefluksowe w formie zawiesiny – preparaty stosowane w leczeniu refluksu żołądkowo-przełykowego (GERD) oraz innych schorzeń związanych z nadmiernym wydzielaniem kwasu żołądkowego. Są dobrym rozwiązaniem w przypadku pacjentów, którzy mają trudności z połykaniem tabletek lub kapsułek (dzieci, osoby starsze lub z dysfagią). 

Domowe sposoby na trawienie

Naturalne metody skutecznie wspierają trawienie i łagodzą objawy niestrawności. Warto sięgać po ziołowe herbaty, stosować lekkostrawną dietę oraz dbać o regularną aktywność fizyczną. 

Herbata na trawienie

Ciepła herbata z odpowiednich ziół może złagodzić dolegliwości trawienne. 

• Napar z mięty oraz imbiru – działa rozkurczowo, pomaga na wzdęcia, pobudza wydzielanie soków trawiennych i zapobiega mdłościom. 
• Koper włoski – redukuje gazy i wspiera perystaltykę jelit. 
• Rumianek – łagodzi stany zapalne żołądka i uspokaja układ trawienny.

Zioła na trawienie

Niektóre zioła mają wyjątkowe właściwości wspierające trawienie. 

• Karczoch – stymuluje produkcję żółci, co ułatwia trawienie tłuszczów. 
• Ostropest plamisty – wspiera pracę wątroby i chroni ją przed toksynami. 
• Dziurawiec – wspomaga trawienie i regulację wydzielania soków żołądkowych. Często stosuje się go w przypadku niestrawności czy nadkwasoty żołądka.
• Anyż – łagodzi wzdęcia i działa rozkurczowo, sprawdza się przy problemach jelitowych.

Dieta przy niestrawności

Odpowiednie nawyki żywieniowe mogą znacząco zmniejszyć dolegliwości trawienne. Warto unikać tłustych i smażonych potraw, które obciążają żołądek, a zamiast tego wybierać lekkostrawne dania gotowane, pieczone lub duszone. 

Jedzenie małych porcji, ale częściej, pomaga uniknąć nadmiernego obciążenia żołądka. Ograniczenie kawy, alkoholu i napojów gazowanych zmniejsza ryzyko podrażnień, a regularne picie wody wspiera procesy trawienne. 

Styl życia wspierający trawienie

Pośpiech przy jedzeniu może prowadzić do problemów trawiennych, dlatego warto jeść powoli i dokładnie przeżuwać każdy kęs. Po posiłku natomiast należy unikać leżenia – lepiej wybrać się na spacer, który pobudzi pracę układu pokarmowego. 

Systematyczna aktywność fizyczna, redukcja stresu oraz dbanie o regularny i zdrowy sen również mają duży wpływ na prawidłowe trawienie.

FAQ