Choroby okrężnicy i jelita grubego

Najważniejsze informacje:

• Choroby okrężnicy i jelita grubego występują u osób w każdym wieku. Obejmują kilkadziesiąt jednostek chorobowych różniących się etiologią, symptomatologią i leczeniem.
• Do najczęstszych z nich należą m.in. rak jelita grubego, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna, zespół jelita drażliwego oraz zapalenie wyrostka robaczkowego.
• Istnieją pewne objawy alarmowe, które wymagają konsultacji z lekarzem lub pilnego zgłoszenia się po pomoc medyczną.

W obrębie jelita grubego rozwija się wiele istotnych chorób układu pokarmowego, w tym rak jelita grubego należący do najczęściej występujących nowotworów złośliwych. Znajomość ich objawów oraz sygnałów alarmowych ze strony układu pokarmowego może pomóc wcześniej dostrzec problem i skłonić do poszukiwania pomocy lekarza. Dowiedz się, jakie schorzenia najczęściej występują w okrężnicy i jak je rozpoznać.

Czynniki ryzyka chorób jelita grubego

Większość chorób okrężnicy ma złożoną patogenezę, obejmującą zarówno podatność genetyczną, jak również styl życia i działanie środowiska.

Wybrane czynniki ryzyka rozwoju schorzeń jelita grubego to:

• czynniki genetyczne, występowanie rodzinne (np. w nieswoistych chorobach zapalnych jelit, wrodzonych zespołach predyspozycji do raka jelita grubego),
• otyłość,
• niski poziom aktywności fizycznej,
• nieprawidłowa dieta (czerwone mięso, wysoko przetworzone produkty spożywcze),
• niski poziom witaminy D,
• palenie tytoniu i spożywanie alkoholu,
• zaburzenia mikrobioty jelit,
• czynniki psychologiczne (np. stres, depresja, zaburzenia snu, zaburzenia odżywiania),
• stosowanie niektórych leków (np. niesteroidowych leków przeciwzapalnych w kontekście zaostrzeń nieswoistych zapaleń jelit).

Najczęstsze choroby okrężnicy i jelita grubego

Jelito grube to częsta lokalizacja procesów chorobowych, zarówno o podłożu zapalnym, jak i nowotworowym. W zależności od wieku, mogą przeważać inne jednostki spośród niżej wymienionych. Na przykład, nieswoiste zapalenia jelit diagnozuje się głównie u młodych dorosłych, natomiast zapalenia uchyłków przede wszystkim u osób starszych.

Nieswoiste zapalenia jelit

Do nieswoistych chorób zapalnych jelit należą wrzodziejące zapalenie jelita grubego oraz choroba Leśniowskiego-Crohna. Są to choroby autoimmunologiczne charakteryzujące się nawrotowym przebiegiem i obecnością przewlekłego stanu zapalnego.

Objawiają się w następujący sposób:

• bóle brzucha,
• biegunki,
• obecność krwi w kale, smoliste (czarne) stolce,
• utrata masy ciała,
• osłabienie,
• często również dolegliwości spoza przewodu pokarmowego (np. bóle stawów).

Choroba Leśniowskiego-Crohna może zająć dowolny odcinek przewodu pokarmowego, ale najczęściej lokalizuje się w okrężnicy lub w jelicie krętym. Zmiany mają charakter odcinkowy (występują skokowo). Z kolei wrzodziejące zapalenie jelita grubego obejmuje tylko okrężnicę i zawsze zaczyna się w odbytnicy, a zmiany zapalne są ciągłe.

Obie choroby mogą ulegać zaostrzeniu pod wpływem czynników środowiskowych, np. stresu. Do ich rozwoju częściowo prowadzą czynniki genetyczne.

Zespół jelita drażliwego

Zespół jelita drażliwego (IBS) to zaburzenie czynnościowe o niejasnej przyczynie, przebiegające z nadreaktywnością jelit. 

Objawia się zaburzeniami rytmu wypróżnień, bólami brzucha, wzdęciami i uczuciem niepełnego wypróżnienia. U pacjentów z IBS mogą występować chroniczne biegunki, zaparcia lub naprzemienne biegunki i zaparcia, co może powodować znaczny dyskomfort. Uważa się, że ta choroba ma silny związek ze stresem psychologicznym.

Rak jelita grubego

Rak jelita grubego to trzeci najczęstszy nowotwór złośliwy w Polsce, zarówno pod względem zachorowalności, jak i umieralności. Jego objawy są zależne od lokalizacji:

• rak zlokalizowany w prawej połowie okrężnicy daje przede wszystkim utajone krwawienie do jelita, niedokrwistość i ból brzucha,
• rak w lewej połowie okrężnicy powoduje zmianę rytmu wypróżnień i krew w stolcu.

W leczeniu raka jelita grubego stosuje się metody chirurgiczne, chemioterapię, radioterapię oraz leczenie biologiczne. Schemat terapii jest dobierany indywidualnie w zależności m.in. od zaawansowania choroby, cech molekularnych guza oraz stanu pacjenta.

Polipy jelita grubego

Polipy to uwypuklenia tkanki ponad poziom błony śluzowej do wnętrza światła jelita. Szacuje się, że występują u nawet 30-50% dorosłych. Częstość występowania polipów rośnie z wiekiem – ponad 90% przypadków stwierdza się po 50. roku życia.

Małe polipy często pozostają bezobjawowe i są przypadkowo wykrywane w kolonoskopii. To badanie pozwala na jednoczesne usunięcie podejrzanej zmiany. Większe polipy mogą powodować krwawienie, niedokrwistość, zmianę rytmu wypróżnień, biegunkę i przemijającą niedrożność.

Polipy mogą ulegać transformacji w raka jelita grubego. W zależności od typu i wielkości polipa, to ryzyko jest różne. W przypadku małych hiperplastycznych polipów zlokalizowanych w lewej części okrężnicy prawdopodobieństwo rozwoju raka jest bardzo niskie.

Zapalenie wyrostka robaczkowego

Zapalenie wyrostka robaczkowego to częsta choroba. Szacuje się, że w ciągu życia wystąpi u ponad 8% mężczyzn i blisko 7% kobiet.

Wyrostek robaczkowy to ślepo zakończona wypustka jelita położona w pobliżu kątnicy. Posiada bogato rozwiniętą tkankę limfatyczną. Najczęstszą przyczyną zapalenia wyrostka jest zatkanie jego światła kamieniem kałowym.

Do typowych objawów choroby należą:

• gorączka,
• ból brzucha (najpierw nad pępkiem, później w prawym dole biodrowym),
• nudności i wymioty.

Leczeniem pierwszego rzutu jest chirurgiczne wycięcie wyrostka robaczkowego.

Choroba uchyłkowa

Uchyłki to zewnętrzne uwypuklenia ściany jelita grubego, tworzące się głównie u osób starszych i osób przyjmujących mało błonnika. U 80% osób obecność uchyłków nie daje żadnych objawów, co określa się jako uchyłkowatość. Postać objawowa to choroba uchyłkowa, w której przebiegu występują:

• bóle zlokalizowane w dolnej części brzucha po lewej stronie,
• wzdęcia i zaparcia,
• zaparcia naprzemiennie z biegunkami.

Powikłaniem choroby uchyłkowej jest ostre zapalenie uchyłków, które wymaga leczenia chirurgicznego i wiąże się z ryzykiem perforacji przewodu pokarmowego.

Choroba Hirschprunga

Choroba Hirschprunga to wrodzone zaburzenie unerwienia końcowej części jelita grubego prowadzące do zwężenia jego światła i niedrożności. Często ujawnia się tuż po urodzeniu, ponieważ noworodek nie jest w stanie wydalić smółki. Ponadto występują wzdęcia, wymioty i niedożywienie. Chorobę Hirschprunga leczy się operacyjnie. U około 30% dzieci ta wada jest elementem zespołu wad wrodzonych (np. trisomii 21).

Jakie są niepokojące objawy chorób okrężnicy?

Istnieją pewne objawy, które mogą świadczyć o rozwoju groźnych chorób układu pokarmowego i powinny zostać szybko skonsultowane z lekarzem. Do takich symptomów alarmowych z zakresu jelita grubego zaliczamy:

• zmiany wyglądu stolca (krew w stolcu, smoliste stolce, stolce ołówkowate),
• zmiany rytmu wypróżnień,
• niezamierzony spadek masy ciała,
• przewlekłe osłabienie, zmęczenie,
• długotrwały ból brzucha,
• ostry, silny ból brzucha, tkliwość brzucha,
• obrona mięśniowa,
• płaski, deskowaty brzuch.