Depresja dwubiegunowa – objawy i leczenie. Jak wygląda test?

Najważniejsze informacje:

• Depresja dwubiegunowa, związana z występowaniem choroby afektywnej dwubiegunowej, występuje naprzemiennie z epizodami maniakalnymi.
• Leczenie depresji dwubiegunowej opiera się na lekach normotymicznych takich jak karbamazepina, lamotrygina, sole litu. Trwa przez wiele lat, a poza farmakoterapią obejmuje również psychoterapię i psychoedukację.
• Osoby z najbliższego otoczenia powinny wiedzieć, jak rozmawiać z osobą regularnie doświadczającą epizodów depresyjnych, by dawać jej wsparcie niezbędne w dochodzeniu do zdrowia.

Zaburzenia depresyjne występują m.in. w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej. Depresja powiązana z CHAD może objawiać się natłokiem myśli, niskim poczuciem wartości, nasilonym lękiem, skrajnym pesymizmem, a nawet urojeniami i halucynacjami słuchowymi. Co to jest depresja dwubiegunowa? Czy depresja dwubiegunowa jest dziedziczna? Wyjaśniamy.

Depresja dwubiegunowa – co to za zaburzenie?

Depresja dwubiegunowa jest epizodem choroby afektywnej dwubiegunowej (CHAD) występującym naprzemiennie z manią/hipomanią (nienaturalnym podwyższeniem nastroju), epizodami mieszanymi i okresami remisji, czyli tymczasowego braku objawów. CHAD to zaburzenie, które charakteryzuje się dużą zmiennością samopoczucia i nawrotowością. W niekontrolowany sposób wpływa nie tylko na nastrój, ale też na zachowanie i sposób myślenia pacjenta. Ujawnia się zazwyczaj już w młodości – przed 30. rokiem życia i może przybierać różne formy (dzieli się na kilka typów). CHAD jest chorobą przewlekłą, wymagającą wieloletniego leczenia podtrzymującego. Jej całkowite ustąpienie obserwuje się niezwykle rzadko.

Depresja dwubiegunowa – przyczyny

Przyczyny choroby afektywnej dwubiegunowej, w przebiegu której występują epizody depresji, nie są do końca poznane. Wiadomo, że duże znaczenie mają tu uwarunkowania genetyczne (choroba jest dziedziczna) i inne czynniki biologiczne, w tym:

• schorzenia somatyczne, urazy głowy i wszelkie zmiany w mózgu, spowodowane np. występowaniem guzów czy neuroinfekcji takich jak borelioza, 
• przyjmowanie niektórych leków, zwłaszcza sterydowych i przeciwnowotworowych,
• sięganie po substancje psychoaktywne,
• znaczące zaniedbania w zakresie rytmu okołodobowego, np. bezsenność wymuszona.

Zarówno początek choroby, jak i kolejne epizody depresji dwubiegunowej mogą zostać wyzwolone także przez szereg dodatkowych bodźców z otoczenia, jak np.:

• długotrwały, silny stres,
• strata kogoś bliskiego (żałoba, odrzucenie, rozstanie),
• inne traumatyczne przeżycie,
• pasmo niepowodzeń w życiu osobistym bądź zawodowym.

Depresja dwubiegunowa – objawy

Objawy depresji dwubiegunowej są na ogół podobne do tych, które towarzyszą zaburzeniom depresyjnym nawracającym. Jednak przy występowaniu CHAD nasilenie epizodu depresyjnego bardzo szybko narasta. Depresja przechodzi w ciężkie stadium nawet w ciągu kilku dni i nagle całkowicie wytrąca człowieka z codziennego funkcjonowania. Poprawa nastroju przychodzi równie niespodziewanie. W epizodzie depresji dwubiegunowej, który może trwać od kilku tygodni do kilku miesięcy, występują m.in.:

• gwałtowne obniżenie nastroju,
• silne napięcie emocjonalne,
• apatia, zobojętnienie, 
• brak energii do działania,
• wyraźne spowolnienie psychoruchowe,
• trudności w podejmowaniu najprostszych decyzji, 
• zahamowanie jakiejkolwiek aktywności,
• ciągłe uczucie zmęczenia,
• nadmierna senność niezależnie od pory,
• zaburzenia uwagi, koncentracji i pamięci,
• trudna do zatrzymania gonitwa myśli,
• zaburzenia snu i apetytu,
• wycofanie z życia społecznego,
• nasilony lęk i objawy psychotyczne, tj. urojenia, zaburzenia świadomości, halucynacje słuchowe (zwłaszcza u osób powyżej 50. roku życia),
• myśli i próby samobójcze.

Depresja dwubiegunowa – test diagnostyczny

Narzędziem używanym w badaniach przesiewowych umożliwiających określenie ryzyka występowania choroby afektywnej biegunowej jest kwestionariusz zaburzeń nastroju (Mood Disorder Questionnaire – MDQ) wprowadzony w 2000 roku przez amerykańskich badaczy (Roberta M.A. Hirschfelda i innych). Pozwala on stwierdzić występowanie cech hipomaniakalnych. Zarówno do objawów manii, jak i depresji dwubiegunowej odnosi się trzyminutowy test na zaburzenia dwubiegunowe IDRlabs oparty na pracy Hirszfelda. Nie jest on jednak powiązany z żadnym badaczem ani ośrodkiem naukowym i powstał jedynie w celach edukacyjnych, a nie diagnostycznych. 

Samodzielnie wykonane testy nigdy nie powinny być traktowane na równi z diagnozą lekarską. Aby potwierdzić występowanie depresji dwubiegunowej, zawsze należy udać się na badanie do specjalisty. Rozpoznanie stawiane jest po co najmniej dwóch nawrotach CHAD. Jeżeli pojawiają się tylko epizody depresyjne (bez manii/hipomanii), należy podejrzewać raczej inną jednostkę chorobową – chorobę afektywną jednobiegunową (CHAJ), czyli depresję nawracającą.

Depresja dwubiegunowa – leczenie i leki

Choroba afektywna dwubiegunowa wiąże się z koniecznością pozostawania pod stałą opieką psychiatry. Głównym celem terapii CHAD jest osiągnięcie remisji, która zapewnia powrót do normalnego funkcjonowania, a także uniknięcie nawrotów. Leczenie depresji dwubiegunowej trwa przez kilka, kilkanaście lat, a nawet do końca życia pacjenta. Powinno składać się zarówno z farmakologii, jak i psychoedukacji bądź psychoterapii. Rodzaj leczenia zmienia się zależnie od częstości występowania i nasilenia epizodów. 

Psychoedukacja – obejmująca nie tylko pacjenta, ale również jego bliskich – pozwala zyskać jak najlepsze przygotowanie do życia z chorobą i nauczyć się rozpoznawania objawów nadchodzącego epizodu. Psychoterapia (przeważnie poznawczo-behawioralna) jest nakierowana głównie na:

• zwiększenie umiejętności rozumienia i kontrolowania własnych zachowań, 
• wypracowanie technik radzenia sobie z emocjami, jak również psychospołecznymi konsekwencjami choroby,
• nadanie właściwego znaczenia dbaniu o siebie i wczesnemu reagowaniu na niepokojące objawy, co prowadzi do ogólnej poprawy funkcjonowania.

Podstawą leczenia farmakologicznego CHAD i depresji dwubiegunowej są leki normotymiczne (stabilizatory nastroju). Należą do nich przede wszystkim tradycyjnie stosowane pochodne kwasu walproinowego, takie jak karbamazepina (np. Amizepin), oraz sole litu (np. węglan litu). Coraz częściej w terapię włączane są również nowe preparaty: kwetiapina, lamotrygina (np. Lamilept), olanzapina, aripiprazol. Depresję dwubiegunową w szczególnych przypadkach można leczyć lekami przeciwdepresyjnymi, a przy nasilonych epizodach – lekami przeciwpsychotycznymi. Zarówno same leki, jaki i ich dawkowanie zawsze powinien dobierać lekarz.

Depresja dwubiegunowa – jak rozmawiać?

Epizody depresji dwubiegunowej przyczyniają się do samoalienacji, która popycha w otchłań skrajnie negatywnych myśli. Dlatego w leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej tak ważna jest rola psychoedukacji skierowanej do najbliższego otoczenia pacjenta, by mógł on otrzymać jak największe wsparcie. W proces leczenia powinni być włączani szczególnie partnerzy/partnerki. Pozwala to uniknąć doświadczania przez obie strony frustracji, wzajemnego niezrozumienia, rozżalenia oraz innych konsekwencji choroby, które mają niszczący wpływ na relacje interpersonalne. Edukowanie bliskich osób na ta temat specyfiki CHAD pomaga im przyjąć właściwą rolę w sytuacji choroby i nauczyć się prowadzenia wspierających rozmów. 

By nawiązać rozmowę z osobą w depresji, czasem do skutku trzeba oferować swoje towarzystwo i nie zniechęcać się odmowami. Należy zacząć od postawy akceptacji i nastawienia na samo towarzyszenie w trudnej sytuacji emocjonalnej. Kluczowe jest to, by nie bagatelizować i nie umniejszać wagi problemu, niczego nie narzucać, nie radzić, nie aktywizować na siłę, lecz cierpliwie słuchać, co do powiedzenia ma druga strona i zapewniać o pełnym wsparciu. Warto przy tym zwracać uwagę na ton głosu (mówić z ciepłem i czułością) i otaczać opieką dzięki serdecznym gestom, takim jak miła wiadomość SMS czy podanie filiżanki herbaty. Nigdy nie należy porównywać sytuacji osoby będącej w depresji z własnymi lub cudzymi problemami.