Budowa kręgosłupa – jakie funkcje pełnią odcinki i kręgi? Wyjaśniamy

Kręgosłup, element szkieletu stanowiący jego główną oś, potocznie określany jest rusztowaniem dla całego ciała. Kręgosłup pełni kluczową funkcję w sprawności ruchowej i równowadze ciała. Tworzy przy okazji system ochronny dla nerwów i rdzenia kręgowego oraz jest miejscem przyczepu wielu mięśni. Jaka jest budowa kręgosłupa i jaka jest rola jego poszczególnych odcinków? Za co odpowiadają kręgi i dyski? O tym w poniższym artykule!

Kręgosłup ludzki – podstawowe informacje

Kręgosłup (łac. columna vertebralis) to ruchoma oś szyi i tułowia. Razem z żebrami i mostkiem tworzy tzw. kościec osiowy. Znajduje się po stronie grzbietowej i przebiega od podstawy czaszki aż do dolnego końca tułowia.  To wyjątkowa konstrukcja w ciele człowieka, której znajomość pozwoli nam lepiej zrozumieć występujące w obrębie pleców dolegliwości bólowe i zadbać o zdrowie kręgosłupa.

W obrębie kręgosłupa występują bóle, dające różne objawy i mające wiele przyczyn.

Silny ból pleców może być powodowany przez choroby kręgosłupa. Do głównych problemów, z którymi pacjenci zgłaszają się do lekarza, należy ból kręgosłupa wywołany przez zwyrodnienie kręgosłupa, siedzący tryb życia, zapalenie krążka międzykręgowego i przeciążenie kręgosłupa.

Ból pleców utrudnia Ci normalne funkcjonowanie? Jeśli z trudnością przychodzi Ci poruszanie się, nie możesz przyjąć wygodnej pozycji do spania, a do tego odczuwasz drętwienie lub mrowienie kończyn warto skonsultować swój problem z lekarzem.

Długość kręgosłupa

Kręgosłup stanowi u dorosłego człowieka 40-45% długości jego ciała. Największą długość ludzki kręgosłup osiąga między 20. a 30. rokiem życia. Po 50. roku życia staje się ona coraz mniejsza, co jest efektem zwiększenia się krzywizn i spłaszczenia krążków międzykręgowych w poszczególnych odcinkach kręgosłupa.

Funkcje kręgosłupa

Kręgosłup pełni w organizmie człowieka wiele niezwykle funkcji. Przede wszystkim:

• utrzymuje ciężar ciała,
• pozwala na zachowanie wyprostowanej postawy i utrzymywanie równowagi,
• umożliwia ruchy zginania szyi i tułowia we wszystkich płaszczyznach,
• stanowi punkt przyczepu wielu mięśni, które tworzą „gorset mięśniowy” wokół ludzkiego tułowia, 
• za sprawą naturalnych krzywizn amortyzuje wstrząsy,
• ochrona rdzenia kręgowego, bezpieczne korzenie nerwowe (nerwy rdzeniowe).

Funkcje ruchowe poszczególnych odcinków kręgosłupa różnią się zakresem i kierunkiem ruchu. Odcinkiem o największej ruchomości jest odcinek szyjny kręgosłupa, dość ruchome są też kręgi szyjne. Inaczej jest w przypadku odcinka lędźwiowego – jego ruchomość jest widocznie słabsza. Najmniejsza jest z kolei ruchomość odcinka krzyżowego. Całkowicie nieruchome są kość krzyżowa i guziczna.

Budowa kręgosłupa – odcinki

Kręgosłup składa się z 5 odcinków. Kręgi poszczególnych odcinków kręgosłupa oznacza się w medycynie literami i cyframi. Kręgosłup człowieka tworzą:

• odcinek szyjny – zbudowany z 7 kręgów szyjnych (C1-C7),
• odcinek piersiowy – zbudowany z 12 kręgów piersiowych (Th1-Th12),
• odcinek lędźwiowy – zbudowany z 5 kręgów lędźwiowych (L1-L5),
• odcinek krzyżowy – zbudowany z 5 zrośniętych ze sobą kręgów krzyżowych (S1-S5),
• odcinek ogonowy (guziczny) – zbudowany z 4-5 zrośniętych kręgów guzicznych (Co1-Co4/Co5).

Łącznie kręgosłup składa się z od 33 do 34 kręgów, oddzielonych od siebie dyskami. 24 z nich są niezrośnięte (mobilne). Dwie kości – kość krzyżową i guziczną – budują kręgi połączone.

Budowa kręgosłupa – kręgi i dyski

Do zrozumienia biomechaniki kręgosłupa konieczne jest zapoznanie się z budową jego poszczególnych elementów.

W budowie kręgosłupa znajdziemy:

• kręgi – nałożone na siebie kostne kręgi, które nadają strukturze sztywność i tworzą kanał kręgowy,
• dyski – chrzęstne krążki leżące pomiędzy kręgami, nadają kręgosłupowi elastyczność, zapewniają ruchomość, amortyzują wstrząsy i umożliwiają znoszenie dużych przeciążeń (nawet do 350 kg).

Całość kręgosłupa stabilizują silne więzadła.

Typowa budowa kręgu kręgosłupa

Kręgi kostne kręgosłupa zbudowane są typowo z:

• trzonu kręgu – pełniącego funkcję podporową,
• łuku – stanowiącego mechaniczną ochronę dla rdzenia kręgowego i mającego powierzchnie stawowe, które łączą ze sobą poszczególne kręgi i umożliwiają ich ruchomość względem siebie,
• otworu międzykręgowego (kanału kręgowego) – którym przebiega rdzeń kręgowy,
• wyrostków stawowych – górnych (2), dolnych (2) i poprzecznych (2) oraz wyrostka kolczystego. Wyrostki stawowe poprzeczne są miejscami przyczepów więzadeł międzykręgowych i mięśni kręgosłupa.

Wyjątek stanowią krążki międzykręgowe o nietypowej budowie – dwa pierwsze kręgi odcinka szyjnego: dźwigacz (zwany atlasem) oraz kręg obrotowy (obrotnik). Pierwszy z nich pozbawiony jest trzonu, ma natomiast dwa łuki. Obrotnik posiada z kolei tzw. ząb.

Budowa dysku kręgosłupa

Krążki międzykręgowe, czyli dyski, zbudowane są z:

• galaretowatego jądra miażdżystego – tworzącego centrum dysku,
• sztywniejszego pierścienia włóknistego – pierścień włóknisty otacza jądro miażdżyste i chroni je przed przemieszczaniem się dysku, tworzą go włókna kolagenowe i elastynowe.

Krążek międzykręgowy: łączy trzony kręgów, przenosi masę ciała i zapewniają ruchomość kręgosłupa. Wysunięcie dysku, popularnie nazywane dyskopatią, jest bardzo bolesną dolegliwością.

Budowa rdzenia kręgowego

W budowie anatomicznej kręgosłupa wskazuje się również na elementy ośrodkowego układ nerwowego. Rdzeń kręgowy to jego kluczowa część, odpowiadająca za przesyłanie informacji do mózgu. Chroniony przez kręgosłup rdzeń kręgowy składa się z położonej wewnętrznie istoty szarej oraz zewnętrznej istoty białej. Na przekroju poprzecznym istota szara ma kształt litery H lub motyla. Przez kanał kręgowy przemieszcza się płyn mózgowo-rdzeniowy.

Odcinki kręgosłupa – ogólna charakterystyka

Odcinek szyjny kręgosłupa

Kręgosłup szyjny (łac. vertebrae cervicales), nazywany też odcinkiem szyjnym kręgosłupa, łączy czaszkę z odcinkiem piersiowym kręgosłupa. Pierwszy kręg szyjny znany jest jako atlas – jego nazwa odnosi się do mitycznego Atlasa, który podtrzymywał na swoich barkach cały świat. Analogicznie – pierwszy krąg odcinka szyjnego dźwiga całą głowę. Kolejny z kręgów – obrotnik, jak wskazuje jego nazwa, jest odpowiedzialny za ruchy obrotowe głową do przodu, do tyłu i na boki. Wystający kręg, wyczuwalny na pograniczu szyi i klatki piersiowej, to wyrostek kolczysty kręgosłupa. Bolesność kręgosłupa szyjnego może być spowodowana zbyt długim pochylaniem głowy, dyskopatią szyjną lub zwyrodnieniem kręgosłupa szyjnego. 

Odcinek piersiowy kręgosłupa

Kręgi piersiowe (łac. vertebrae thoracicae) człowieka to odcinek kręgosłupa zlokalizowany na wysokości klatki piersiowej. Dwanaście kręgów piersiowych łączy się z żebrami przy pomocy stawów. Dziesięć z nich łączy się z mostkiem, tworząc klatkę piersiową, która osłania narządy wewnętrzne – płuca i serce, a także zapewniają swobodne oddychanie. Typowe dla tego odcinka są bóle pleców między łopatkami.

Odcinek lędźwiowy kręgosłupa

Odcinek lędźwiowy kręgosłupa (łac. vertebrae lumbales) jest narażony na wszelkiego rodzaju uszkodzenia. To dlatego, że jest on najbardziej przeciążony przy codziennych czynnościach w domu, w pracy (pozostawanie w pozycji siedzącej) i przy podejmowaniu aktywności sportowej. W odcinku lędźwiowym często występują dyskopatia, rwa kulszowa, choroba zwyrodnieniowa (wywołana przez zmiany zwyrodnieniowe) i inne choroby kręgosłupa. Kręgosłup lędźwiowy oddziela klatkę piersiową od miednicy i tworzy usztywnienie osiowe dla brzusznej części tułowia.

Odcinek krzyżowy kręgosłupa

Odcinek krzyżowy kręgosłupa nazywany jest kością krzyżową (łac. os sacrum). Wraz z miednicą kręgi tego odcinka zapewniają ochronę pęcherza moczowego i narządów układu płciowego. Odcinek ten daje o sobie znać poprzez ból kości krzyżowej rzadziej niż sąsiadujący z nią odcinek lędźwiowy.

Odcinek guziczny kręgosłupa

Odcinek guziczny kręgosłupa – najniżej położona jego część, nazywany jest również kością ogonową (łac. os coccygis). Wysunięta kość podatna jest na urazy podczas upadków na plecy lub pośladki. Kość ogonowa (odcinek ogonowy) nie pełni w kręgosłupie żadnych funkcji – jest jedynie pozostałością po naszych przodkach.

Krzywizny kręgosłupa

Kręgosłup to słup zbudowany z kręgów, który oglądany od przodu tworzy linię prostą. Analizując budowę kręgosłupa, warto wskazać też na naturalne krzywizny kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej – fizjologiczne esowate wygięcie kręgosłupa. Zdrowy kręgosłup widziany od boku przypomina wyciągniętą literę S.

W prawidłowo ukształtowanym kręgosłupie wyróżnić można naturalne krzywizny kręgosłupa:

• lordozy – wygięcia do przodu w odcinku szyjnym i lędźwiowym, nadmierne wygięcie to lordoza lordoza szyjna i lordoza lędźwiowa, stanowiące częstą wadę postawy,
• kifozy – czyli wygięcia do tyłu w odcinku piersiowym (kifoza piersiowa) i krzyżowym (kifoza krzyżowa(.

Choć anatomia człowieka jest zbliżona, kręgosłup każdego z nas różni się od siebie nieznacznie, między innymi kształtem krzywizny. W odróżnieniu od kręgosłupa dorosłego człowieka, kręgosłup noworodka nie posiada wykształconych charakterystycznych krzywizn.