Rodzaje zapalenia zatok przynosowych. Poznaj różne typy bólu zatok

Najważniejsze informacje:

• Ostre zapalenie zatok przynosowych utrzymuje się przeważnie przez 3–4 tygodnie, zaś przewlekłe trwa dłużej niż 12 tygodni.
• W zależności od lokalizacji stanu zapalnego diagnozuje się zapalenie zatok sitowych, czołowych, klinowych bądź szczękowych. Ból zatok może wystąpić w tych czterech okolicach.
• Zapalenie zatok obocznych nosa, w odróżnieniu od zapalenia jednostronnego, jest odczuwalne jako ból po obydwu stronach twarzy. Każdemu z tych stanów zapalnych towarzyszy występowanie blokady nosa przez trudną do usunięcia wydzielinę.
• Stan zapalny w obrębie zatok może wiązać się z problemami stomatologicznymi. Zapalenie zatok od zęba daje objawy w okolicy policzków. Ból zatok bywa mylony z bólem zęba.

Zapalenie zatok przybiera różne postacie. Jest wywoływane przez drobnoustroje (wirusy, bakterie, grzyby) lub ma podłoże alergiczne. Daje objawy o charakterze ostrym bądź przewlekłym. Wiąże się z występowaniem stanu zapalnego w przynajmniej jednym z czterech rodzajów zatok przynosowych. Niesie za sobą mniejsze lub większe ryzyko powikłań i występuje w rozmaitych stopniach nasilenia. Jakie są rodzaje zapalenia zatok i typy bólu zatok? Wyjaśniamy. 

Ile trwa zapalenie zatok – ostre i przewlekłe?

Podstawowy podział zapalenia zatok w ICD-10, czyli międzynarodowej klasyfikacji chorób i problemów zdrowotnych, ma u podstaw jeden czynnik – jest nim czas trwania objawów. W klasyfikacji tej wyróżnia się ostre i przewlekłe zapalenie zatok. Zapalenie ostre trwa nie dłużej niż 12 tygodni (najczęściej 3-4 tygodnie), a po tym czasie zazwyczaj ustępuje, nie pozostawiając po sobie żadnych śladów. Natomiast przewlekłe zapalenie zatok utrzymuje się ponad 12 tygodni, a w wyniku jego zaostrzenia często dochodzi do powikłań wewnątrzczaszkowych. Ponadto przewlekły stan zapalny może skutkować przerostem błony śluzowej nosa i pojawieniem się takich zmian jak polipy, torbiele i guzy. 

Co wywołuje zapalenie zatok? Skąd bierze się ból zatok?

Zapalenie zatok należy do chorób infekcyjnych górnych dróg oddechowych. Oznacza to, że jest następstwem zakażenia drobnoustrojami chorobotwórczymi, które przełamują barierę ochronną organizmu lub atakują, kiedy układ odpornościowy jest już osłabiony i niezdolny do obrony. W okresie wzmożonej zachorowalności (jesienno-zimowym) stanowi jeden z głównych powodów wizyt u lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. U osoby dorosłej ostre zapalenie zatok przynosowych (OZZP), przebiegające z bólem zatok, może wystąpić nawet 2–3 w ciągu roku. Przy większej częstotliwości zachorowań mówi się o zapaleniu nawracającym. 

Wirusowe zapalenie zatok

Najczęstszą postacią choroby jest wirusowe zapalenie zatok (to więcej niż połowa przypadków). Zwykle ujawnia się na skutek zakażenia rinowirusem (ale też adenowirusem, koronawirusem, wirusem RS lub wirusem grypy i paragrypy). Rinowirus, występujący w ponad 100 zidentyfikowanych serotypach, odpowiada za 30–50% przeziębień u ludzi. Może wywołać objawy zapalenia zatok od razu lub dopiero po kilku dniach od momentu inkubacji.

Często infekcja zaczyna się od ostrego nieżytu nosa z objawami towarzyszącymi, które składają się na obraz kliniczny zwykłego przeziębienia. Zapalenie zatok stwierdzane jest, gdy obrzęk śluzówki, blokada nosa, nadprodukcja wydzieliny i złe samopoczucie ogólne nie ustępują po kilku dobach, ale utrzymują się co najmniej 10–14 dni, a dodatkowo pojawia się charakterystyczny ból zatok. Dochodzi wówczas do tzw. powirusowego zapalenia zatok.

Bakteryjne zapalenie zatok

Bakteryjne zapalenie zatok jest dość rzadko spotykaną postacią infekcji – dotyka jedynie 2% pacjentów z OZZP. Za niemal 80% stanów zapalnych o pochodzeniu bakteryjnym odpowiadają Streptococcus pneumoniae (pneumokok) i Haemophilus influenzae (pałeczka hemofilna typu B). Nadkażenie bakteryjne może być efektem długotrwałego zalegania wydzieliny w nosie przy infekcji wirusowej. O ropnym zapaleniu zatok spowodowanym przez bakterie świadczą takie objawy jak gorączka powyżej 38 st. C, wydzielina z nosa o zmienionej barwie (żółtej, zielonożółtej), silny miejscowy ból zatok, czy też twarzy (często jednostronny), podwyższone wskaźniki OB i CRP w badaniach krwi.

Grzybicze zapalenie zatok

Grzybicze zapalenie zatok według szacunków stanowi 9% przypadków OZZP. Może być spowodowane przez 50 różnych gatunków grzybów, które w większości należą do rodziny pleśniowych (Rhizopus, Mucom), Aspergillus (Aspergillus flavus, Aspergillus fumigatus), zdecydowanie rzadziej zaś do gatunku Candida albicans. Zapalenie grzybicze najczęściej obejmuje zatoki szczękowe i klinowe. Przybiera formy zarówno inwazyjne, jak i nieinwazyjne (w tym postać saprofityczną, kuli grzybiczej, alergicznego zapalenia grzybiczego nosa i zatok przynosowych). Postać inwazyjna jest spotykana przede wszystkim u osób z upośledzoną odpornością, natomiast nieinwazyjna u pacjentów z chorobami przewlekłymi, takimi jak cukrzyca. Na zidentyfikowanie rodzaju zapalenia grzybiczego pozwala badanie histopatologiczne. 

Alergiczne zapalenie zatok

Postacią OZZP o nieinfekcyjnym pochodzeniu jest alergiczne zapalenie zatok, które zagraża w szczególności osobom uczulonym na kurz i roztocza oraz pracującym w szkodliwych warunkach, np. w zapyleniu. Stan zapalny o podłożu alergicznym może rozwinąć się także w przypadku występowania anomalii anatomicznych w zakresie budowy nosa i zatok oraz polipów w jamie nosowej. Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych u alergików często bywa też konsekwencją szczególnej postaci astmy oskrzelowej – tzw. triady aspirynowej – w przebiegu której współwystępują ze sobą astma, polipy nosa i nadwrażliwość na leki z grupy NLPZ, takie jak kwas acetylosalicylowy. 

Na alergiczne zapalenie zatok, poza objawami typowymi dla wszystkich postaci tej choroby, mogą wskazywać takie dolegliwości jak: świąd nosa i częste kichanie, zaczerwienienie i łzawienie oczu oraz wysypka na skórze w różnych rejonach ciała, np. na dłoniach.

Rodzaje zatok i ich lokalizacja. Zapalenie zatok czołowych, sitowych, klinowych i szczękowych

Można wyróżnić cztery pary zatok zatok przynosowych, czyli jam powietrznych w twarzoczaszce, które są położone symetrycznie w czterech różnych lokalizacjach, a każda para ma odmienny kształt. W zależności od tego, gdzie rozwinie się stan zapalny, dochodzi do:

• zapalenia zatok sitowych,
• zapalenia zatok szczękowych,
• zapalenia zatok czołowych,
• zapalenia zatok klinowych.

Najczęstsze spośród nich jest zapalenie zatok szczękowych. W wielu przypadkach ma ono związek z problemami stomatologicznymi i wywołuje silny ból zatok. Zębopochodne zapalenie zatok szczękowych może przydarzyć się nawet 1 na 10 osób, u których wystąpi stan zapalnych w obrębie szczęki, spowodowany np. zaawansowaną próchnicą, nieprawidłowym leczeniem kanałowym lub ekstrakcją zęba. Zapalenie obejmuje wówczas duży obszar – od korzeni zębowych przez dno oczodołu aż do jamy nosa. Zazwyczaj daje objawy tylko po jednej stronie twarzy. Od zwykłego bólu zęba jednostronne zapalenie zatok szczękowych odróżnia się występowaniem typowych dolegliwości związanych z infekcją, tj. kataru, kaszlu, gorączki, osłabienia. 

Drugie pod względem częstości występowania jest zapalenie zatok czołowych. Objawia się ono przede wszystkim silnym, tępym, rozpierającym bólem zatok i głowy, który z okolicy czołowej i oczodołowej promieniuje do wierzchołka głowy, a nasila się podczas schylania i opukiwania. Towarzyszy mu sączenie się z nosa wydzieliny o wodnistej bądź ropnej konsystencji. Stan zapalny w tej okolicy może rozszerzyć się na sąsiadujące kości i tkankę oczodołu, a w konsekwencji wywołać ropień lub ropowicę oczodołu. Zapalenie zatok czołowych dotyczy niemal wyłącznie osób dorosłych. 

Zapalenie zatok sitowych, najmniejszych i kształtujących się najszybciej ze wszystkich zatok, jest infekcją typową dla wieku wczesnodziecięcego. Ma przeważnie podłoże bakteryjne. Rozwija się na skutek zakażenia bakterią Haemophilus influenzae, niebezpieczną w szczególności dla dzieci w wieku 6–24 miesięcy (ze względu na niedostatecznie rozwinięty układ immunologiczny i ryzyko powikłań takich jak zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, ropień oczodołu czy sepsa). Objawia się bólem zatok i obrzękiem u nasady nosa, osłabieniem węchu, obecnością wydzieliny spływającej po tylnej ścianie gardła, pogorszeniem ostrości widzenia, a cięższych przypadkach również wytrzeszczem. Zapalenie zatok sitowych u dorosłych zdarza się sporadycznie.

Zapalenie zatok klinowych, umiejscowionych najgłębiej wewnątrz twarzoczaszki, występuje rzadko (tylko w 2–3% przypadków) ze względu na fakt, że są one trudno dostępne dla drobnoustrojów chorobotwórczych. Kiedy jednak zatoki te zostaną zainfekowane (najczęściej wskutek ekspansji patogenów z innych zatok), ryzyko wystąpienia powikłań zagrażających tkankom mózgu i aparatowi wzrokowemu staje się bardzo wysokie (bezpośrednio sąsiaduje z nimi aż 13 struktur naczyniowych i neurologicznych, takich jak przysadka mózgowa, opona mózgowo-rdzeniowa, nerw wzrokowy, zatoka jamista). Przy zapaleniu zatok klinowych źródło bólu jest trudne do określenia. Dolegliwości pochodzą z wnętrza czaszki. Oprócz występowania wydzieliny w przypadku tego rodzaju OZZP można zaobserwować również mdłości i pogorszenie widzenia.