• Alergiczne zapalenie zatok to schorzenie o charakterze okresowym lub przewlekłym wywoływane przez alergeny.
• Objawy mogą sugerować infekcję spowodowaną przez drobnoustroje. Na inne podłoże wskazuje zwykle brak gorączki, zmian ropnych oraz cykliczne nawroty objawów.
• Diagnostyki dokonuje się na podstawie symptomów, testów alergicznych oraz badania przeciwciał.
• Leczenie alergicznego zapalenia zatok opiera się głównie o stosowanie leków antyhistaminowych, obkurczających naczynia, inhalacji, a niekiedy również glikokortykosteroidów. Czasami konieczne jest przeprowadzenie operacji.

Alergiczne zapalenie zatok, określane również alergicznym nieżytem nosa, to przewlekła dolegliwość wywoływana przez alergeny wziewne. Większość symptomów pojawiających się przy schorzeniu przypomina infekcję o podłożu wirusowym lub bakteryjnym, dlatego przy nawracających objawach zalecane jest rozszerzenie diagnostyki. Dowiedz się, jak rozpoznać alergiczne zapalenie zatok. Jakie są sposoby leczenia tej dolegliwości i czy zdarza się alergiczne zapalenie zatok bez kataru?

Co to jest alergiczne zapalenie zatok?

Alergiczne zapalenie zatok to przypadłość o charakterze nawrotowym i sezonowym, wywoływana przez alergeny, np. pyłki traw lub kwiatów, kurz i grzyby pleśniowe. W wyniku reakcji alergicznej dochodzi do stanu zapalnego błony śluzowej nosa oraz zatok przynosowych, w których zaczyna zalegać wydzielina. Odpowiedź układu immunologicznego w postaci alergicznego zapalenia zatok może mieć postać ostrą (okresową) lub przewlekłą (całoroczną).

W postaci okresowej, nazywanej również ostrą, okazjonalną lub sezonową, objawy pojawiają się rzadziej niż 4 dni w tygodniu i nie trwają dłużej niż 4 tygodnie.

W postaci przewlekłej, określanej również całoroczną lub długotrwałą, objawy pojawiają się częściej niż 4 dni w tygodniu i trwają powyżej 4 tygodni.

W nowej klasyfikacji alergicznego nieżytu nosa uwzględnia się również nasilenie objawów:

• postać łagodna — objawy o nieznacznym nasileniu i uciążliwości, niewpływające na codzienne funkcjonowanie i sen;
• postać umiarkowana — objawy o średnim nasileniu, częściowo wpływające na codzienne funkcjonowanie, uprawianie sportu, zaburzające koncentrację;
• postać ciężka — uciążliwe objawy, w znacznym stopniu wpływające na funkcjonowanie, powodujące trudności w nauce/pracy, zaburzające sen.

Alergiczny nieżyt nosa jest bardzo powszechną dolegliwością. Ocenia się, że dotyczy więcej niż 25 proc. populacji. Wyraźny wzrost liczby przypadków wiąże się z zanieczyszczeniem środowiska, zmianami stylu życia oraz wszechobecnym narażeniem na czynniki stresowe.

Zapalenie zatok a alergia — przyczyny

Na występowanie alergicznego zapalenia zatok, tak jak większości chorób alergicznych, znaczący wpływ mają czynniki genetyczne i środowiskowe. Pojawienie się alergicznego nieżytu nosa jest również wyższe u osób, które miały jakiekolwiek uczulenia w dzieciństwie (np. alergia pokarmowa u niemowląt).

Zapalenie zatok o podłożu alergicznym wywoływane jest przede wszystkim przez:

• pyłki roślin:
  • drzew;
  • traw;
  • chwastów;
• roztocza:
  • kurz domowy;
  • roztocza spichrzowe;
• zwierzęta:
  • sierść;
  • naskórek;
  • ślina;
  • rzadziej kał, mocz;
• grzyby:
  • pleśniowe;
  • drożdżopodobne;
• inne:
  • owady (głównie karaluchy);
  • lateks;
  • formaldehyd;
  • enzymy stosowane przy produkcji kosmetyków i detergentów;
  • różne.

Alergiczne zapalenie zatok – objawy

Objawy występujące w alergicznym zapaleniu zatok przypominają te pojawiające się w przebiegu zapalenia zatok o podłożu infekcyjnym. Można wśród nich wyróżnić:

• wodnisty wyciek z nosa;
• drapanie w nosie;
• wrażenie zatkania nosa, bez występowania kataru;
• kichanie (często występujące w seriach);
• pokasływanie i ból gardła (związane ze spływaniem wydzieliny po tylnej ścianie gardła);
• upośledzenie lub utrata węchu;
• ból głowy lub twarzy w obrębie zatok (nasilający się przy pochylaniu do przodu);
• światłowstręt;
• zaburzenia koncentracji;
• problemy z uczeniem się/pracą;
• zaburzenia snu;
• obniżenie nastroju.

W przebiegu infekcji bakteryjnej lub wirusowej chorobie może towarzyszyć gorączka, którą rzadko obserwuje się przy alergicznym zapaleniu zatok. Podobnie ropny wyciek wskazuje na nadkażenie bakteryjne (mogące być skutkiem alergicznego zapalenia). W przypadku alergii zapaleniu zatok mogą dodatkowo towarzyszyć dolegliwości ze strony oczu, takie jak:

• łzawienie;
• zaczerwienienie;
• swędzenie;
• obrzęk powiek.

Alergiczne zapalenie zatok bez kataru powinno skłonić do przeprowadzenia pogłębionej diagnostyki, ponieważ dolegliwości ze strony zatok przynosowych mogą być związane np. z występowaniem polipów lub innych narośli wymagających operacyjnego usunięcia.

Jak leczyć alergiczne zapalenie zatok?

Leczenie alergicznego zapalenia zatok wymaga wcześniejszej diagnostyki. Na podstawie wywiadu i badania pacjenta lekarz może podejrzewać alergiczne podłoże dolegliwości. W celu rozpoznania przeprowadza się testy skórne z alergenami wziewnymi oraz oznaczenie przeciwciał. W przypadku wątpliwości zalecana jest konsultacja laryngologiczna, badanie endoskopowe nosa, a czasami również tomografia komputerowa (szczególnie przy objawach wskazujących na alergiczne zapalenie nosa bez kataru). Niektóre ośrodki mają w ofercie również donosowe testy prowokacyjne, polegające na podawaniu alergenu i obserwowaniu reakcji.

Alergiczne zapalenie zatok — jakie leki stosuje się w leczeniu dolegliwości?

O tym, jakie leki na alergiczne zapalenie zatok będą najlepsze, decyduje lekarz na podstawie objawów i ich nasilenia. Podstawą jest leczenie objawowe, które stosunkowo szybko powinno wpłynąć na poprawę samopoczucia pacjenta. Są to przede wszystkim leki:

• obkurczające błonę śluzową nosa (zawierająceefedrynę, oksymetazolinę, tetryzolinęksylometazolinę np. Efrinol) — długotrwałe stosowanie tego typu preparatów może przyczynić się do wtórnego obrzęku;
• przeciwhistaminowe I i II generacji — blokują receptor histaminowy (mogą mieć w składzie różne substancje czynne, m.in. cetyryzynę, bilastynę, desloratadynę, feksofenadynę, ebastynę, rupatadynę, loratadynę, lewocetyryzynę, np. Cetyryzyna, Loratadyna Galena, Rupafin);
• glikortykosteroidy (mogące zawierać m.in. . dipropionian beklometazonu, furoinian mometazonu) — posiadają właściwości przeciwzapalne;
• cholinolityczne — powodują zmniejszenie ilości wydzieliny (stosowane, gdy glikokortykosteroidy i leki antyhistaminowe nie powodują zmniejszenia wycieku wydzieliny, np. Atrodil,  Berodual);
• hamujące rozpad komórek tucznych (kromony, np. Kromoglikan, Polcrom) — hamują uwalnianie mediatorów reakcji alergicznej z komórek docelowych, hamują odruch aktywności nerwów czuciowych;
• przeciwleukotrienowe (np. Astmodil, Montelukastt) — stosowane, gdy alergicznemu zapaleniu zatok towarzyszy astma.

Przy alergicznym zapaleniu zatok leki bez recepty wykazują słabą lub umiarkowaną skuteczność. Pacjenci nieposiadający recepty mają do dyspozycji wyłącznie preparaty obkurczające błonę śluzową nosa oraz lekkie leki antyhistaminowe. Ogólna dostępność preparatów ma znaczenie w przypadku pierwszego i niespodziewanego ataku objawów. Leczenie objawowe lekami dostępnymi bez recepty nie powinno zastępować lub opóźniać konsultacji z lekarzem.

Domowe sposoby na alergiczne zapalenie zatok

Wśród domowych sposobów na alergiczne zapalenie zatok możemy wyróżnić:

• działania profilaktyczne — unikanie alergenów;
• inhalacje solą fizjologiczną lub hipertonicznym roztworem NaCl;
• irygacje zatok specjalnymi roztworami (do kupienia w aptece);
• odpowiednia nawadnianie organizmu (minimum 2 litry płynów dziennie!);
• dbanie o odpowiednie nawilżenie pomieszczeń;
• stosowanie w domu oczyszczaczy powietrza.

Alergiczne zapalenie zatok — leczenie chirurgiczne

Zdarza się, że alergiczne zapalenie zatok wymaga leczenia operacyjnego. Zazwyczaj związane jest to ze zmianami powstającymi w wyniku długotrwałego, nieleczonego nieżytu, takimi jak:

• przerost małżowiny nosowej;
• polipy nosa;
• deformacja przegrody.

Alergia a zapalenie zatok — jak unikać ryzyka

Duży wpływ na skuteczność leczenia alergicznego zapalenia zatok ma unikanie alergenów, co w wielu przypadkach może być bardzo trudne. Zalecane jest więc minimalizowanie ekspozycji na czynniki alergizujące, np.:

• przy alergii na pyłki — unikać spacerów w suche, wietrzne dni, przebierać się oraz myć twarz i włosy po przyjściu do domu;
• przy alergii na roztocza — dbać o czystość w domu, regularnie zmieniać pościel, usunąć z domu dywany, zasłony, pluszowe zabawki, używać oczyszczaczy powietrza i odkurzaczy z filtrem HEPA;
• zwierzęta — najlepszym rozwiązaniem byłoby nietrzymanie ich w domu, w innym przypadku konieczne jest częste sprzątanie, używanie oczyszczaczy powietrza i zmywanie ścian;
• grzyby — przeciwdziałanie zawilgoceniu domu, stosowanie farb przecigrzybowych, używanie środków grzybobójczych, unikanie spacerów w przypadku dużego zawilgocenia powietrza (np. jesienią w lesie).

Dodatkowo zaleca się unikania przebywania w zadymionych pomieszczeniach.

Jeśli alergiczne zapalenie zatok wywoływane jest przez znany alergen (szczególnie wywołujący silne reakcje i taki, którego trudno uniknąć), co zostało potwierdzone za pomocą testów skórnych i badań na obecność konkretnych przeciwciał, możliwe jest skorzystanie z immunoterapii. Jej zadaniem jest zwiększenie tolerancji na konkretny alergen, co pozwala uniknąć silnych reakcji alergicznych doprowadzających do nieżytu nosa i zapalenia zatok.