Migrena: co to, przyczyny, objawy, rodzaje

Najważniejsze informacje:

• Migrena to przewlekła choroba, objawiająca się nawracającymi bólami głowy.
• Atakom migreny towarzyszą często inne symptomy, takie jak mdłości, wymioty, zaburzenia widzenia, czy światłowstręt.
• Charakter bólu, objawy towarzyszące i czas trwania dolegliwości stanowią kryterium podziału migreny na kilka rodzajów, m.in. z aurą i bez aury, oczną, dziecięcą, powikłaną i prawdopodobną.
• Niezależnie od rodzaju przypadłości przyczyny migren nie są jednoznaczne. Niewątpliwe znaczenie mają uwarunkowania genetyczne, a za rozwój choroby odpowiada układ nerwowy i naczyniowy.

Migrena to złożona przypadłość neurologiczna, objawiająca się najczęściej silnym bólem głowy. Dotyka pacjentów w każdym wieku, ale pierwszy epizod pojawia się zwykle przed 40. rokiem życia.  Często atakom towarzyszą inne dolegliwości, które wraz z charakterem występowania, umiejscowieniem bólu lub czasem trwania pozwalają wyróżnić kilka rodzajów migreny. Dowiedz się, jak dochodzi do rozwoju przypadłości? Kto jest najbardziej narażony i jakie są objawy migreny?

Migrena – co to jest?

Migrena (ICD-10, zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją Chorób i Problemów Zdrowotnych) to przewlekła choroba neurologiczna, której głównym objawem jest nawracający, intensywny ból głowy. Ten dokuczliwy objaw ma zwykle charakter pulsujący, często dotyczy tylko jednej strony głowy i mogą towarzyszyć mu inne dolegliwości, np. wymioty, światłowstręt i nadwrażliwość na inne bodźce. U części pacjentów wystąpienie ataku poprzedzają  objawy zwiastujące, tzw. aura, co może wiązać się z zaburzeniami wzrokowymi, uczuciem mrowienia w kończynach, czy nawet trudnościami w mówieniu. 

Szacuje się, że migrena dotyczy ok. 15% populacji, przy czym aż trzykrotnie częściej występuje u kobiet. Chociaż dolegliwość może pojawić się w każdym wieku, zazwyczaj pierwsze ataki obserwuje się pomiędzy 25., a 40. rokiem życia. W zależności od pacjenta i rodzaju dolegliwości bóle głowy trwają od kilku godzin do kilku dni i pojawiają się w różnych odstępach czasowych. Pomiędzy epizodami nie obserwuje się innych nieprawidłowości związanych z migreną. 

Skąd się bierze migrena – przyczyny dolegliwości?

Przyczyny migreny nie są w pełni zrozumiałe, ale naukowcy są zgodni, że duże znaczenie mają uwarunkowania genetyczne. Największe znaczenie ma białko CGRP, związane z genem kalcytoniny. CGRP rozszerza naczynia i moduluje szlak sygnałowy. Pojawienie się ataku migreny wiąże się z tymczasowymi zmianami w mózgu na poziomie neuronów i neuroprzekaźników. Jej występowanie zależy zarówno od układu naczyniowego, jak i nerwowego. 

Wrażliwość na bodźce w trakcie ataków migreny wskazuje na dysfunkcję układów sensorycznych, znajdujących się we wzgórzu i pniu mózgu.

Zmiany wywołujące migrenę mogą pojawić się samoistnie lub zachodzić pod wpływem różnorodnych czynników wyzwalających, m.in. zmian hormonalnych, pewnych składników pokarmowych, czy stresu.

Czynniki ryzyka migreny 

Na migrenę chorują tylko niektóre osoby, ale przypadłość dotyka aż 15% populacji. Niemal pewne jest, że wystąpienie pierwszego epizodu spowoduje kolejne ataki w przyszłości. Istnieją pewne czynniki ryzyka, które mogą zwiększać podatność na zachorowanie. Wśród nich można wyróżnić:

• uwarunkowania genetyczne – występowanie migreny u członków najbliższej rodziny i/lub określone mutacje genowe,
• wiek – rzadko zdarza się, aby pierwsze ataki migreny miały miejsce po 50. roku życia,
• płeć – kobiety chorują 3 razy częściej od mężczyzn (duże znaczenie mają zmiany hormonalne),
• zmiany hormonalne – u niektórych kobiet migreny pojawiają się lub nasilają podczas menstruacji, ciąży i menopauzy.

Od czego jest migrena – przyczyny nawrotów

Wielu pacjentów doświadczających ataków migreny zauważa, że pojawiają się one w konkretnych okolicznościach, pod wpływem określonych bodźców. Ustalenie bezpośrednich przyczyn często pozwala na minimalizowanie ryzyka i redukcję liczby epizodów. Chociaż czynniki wywołujące zmiany w mózgu, prowadzące do charakterystycznych objawów migreny, są kwestią indywidualną i mogą być inne u poszczególnych pacjentów, najczęściej wymienia się wśród nich: 

• określone produkty spożywcze lub składniki pokarmowe, np. czerwone wino, kofeina, czekolada, cukier,
• stres – zarówno chroniczny jak i jednorazowa, gwałtowna zmiana poziomu stresu,
• zmiany w rytmie snu – bezsenność, zbyt dużo lub za mało snu, czy zmiana strefy czasowej,
• czynniki środowiskowe – zmiana pogody, jasne światło, słońce odbijające się od lustra wody lub śniegu,  jaskrawe kolory, głośne dźwięki czy silne zapachy,
• leki – niektóre leki, m.in. środki antykoncepcyjne, cymetydyna, czy ranitydyna,
• bodźce fizyczne – przede wszystkim ciężki wysiłek fizyczny.

Migrena – objawy przypadłości

Migrena kojarzy się przede wszystkim z bólem głowy, ale dolegliwość to kompleksowy zespół objawów, które mogą pojawiać się jeszcze przed dokuczliwym bólem lub po jego ustąpieniu. Dlatego wśród objawów migreny należy wyróżnić:

• aurę migrenową (występuje u około 20-25% pacjentów) – obejmuje najczęściej zaburzenia wzrokowe, które pojawiają się na kilkanaście minut przed bólem głowy. Mogą to być błyski światła, czarne plamy w polu widzenia czy falujące, migoczące linie. Za inne objawy zwiastujące uznaje się również mrowienie w kończynach, czy trudności z mówieniem,
• ból głowy – główny objaw przypadłości. Ból migrenowy jest intensywny, pulsujący, często zlokalizowany po jednej stronie głowy. Może być na tyle silny, że uniemożliwia normalne funkcjonowanie,
• nudności i wymioty – pojawiają się u wielu pacjentów z migreną. Wymioty bywają tak intensywne, że wymagają pomocy medycznej, 
• nadwrażliwość na bodźce zewnętrzne – przy atakach migreny często występuje nadwrażliwość na światło, dźwięki i zapachy,
• zmęczenie – po ustąpieniu bólu głowy wielu pacjentów odczuwa silne zmęczenie lub osłabienie, które może utrzymywać się nawet do 24 godzin. 

Atak migreny – gdzie boli głowa przy migrenie? 

Migrenowy ból głowy jest zwykle jednostronny. Często dotyczy okolicy oka, np. umiejscawia się punktowo za gałką oczną,  lub zaczyna się w jednym miejscu, np. w okolicy skroniowej, a następnie rozprzestrzenia się na całą połowę głowy. 

Ból migrenowy często opisywany jest jako pulsujący i narastający. Jego intensywność może być różna, ale często jest na tyle silny, że zakłóca możliwość normalnego funkcjonowania.

Jak odróżnić objawy migreny od zwykłego bólu głowy?

Ból głowy jest stosunkowo często pojawiającą się dolegliwością u wielu ludzi na świecie, tymczasem tylko w niektórych przypadkach ma związek z migreną. Objawy towarzyszące pozwalają różnicować tzw. zwykły ból głowy (np. napięciowy) od ataków migreny, przy której pojawiają się np. nudności, światłowstręt, czy aura. Sam charakter bólu migrenowego również może stanowić wskazówkę diagnostyczną.  Zazwyczaj jest bardzo intensywny, pulsujący i jednostronny. Ból niemający związku z migreną dotyczy zwykle całej głowy, jest symetryczny i obustronny. Zazwyczaj jego intensywność jest znacznie mniejsza.

Należy pamiętać, że utrzymujący się ból głowy, lub pojawiający się w określonych okolicznościach (np. podczas wysiłku), szczególnie jeśli towarzyszą mu inne dolegliwości neurologiczne, zawsze wymaga konsultacji z lekarzem. Nagłe pojawienie się intensywnego, kłującego bólu, określanego „trudnym do wytrzymania” może stanowić bezpośrednie zagrożenie dla pacjenta, dlatego jest wskazaniem do natychmiastowego kontaktu z personelem medycznym (pogotowie, SOR).  

Jak boli migrena – 4 fazy dolegliwości

Migrena jest złożonym schorzeniem, które może przechodzić w kilku etapach. Chociaż nie każdy pacjent przechodzi przez wszystkie, wyróżnia się 4 fazy migreny: 

• prodromalną – pojawia się zwykle w ciągu 24 godzin  przed rzeczywistym atakiem migreny. Jest to okres, w którym pacjent może dostrzec pewne objawy zwiastujące, które jednak mogą być niespecyficzne. Zwykle występują zmiany nastroju, zmęczenie, trudności z koncentracją, częste ziewanie, zaburzenia widzenia, nadwrażliwość na bodźce,
• aurę – występuje u ok. 20-25% pacjentów. To zaburzenie neurologiczne, manifestujące  się przede wszystkim w postaci zaburzeń wzrokowych – błysków światła, plam przed oczami, kolorowych linii. Może występować również mrowienie w kończynach oraz trudności w mówieniu. Aura pojawia się na kilka, kilkanaście minut (do godziny) przed głównymi dolegliwościami,
• ból głowy – główny etap migreny, podczas którego pacjenci doświadczają intensywnego, pulsującego i jednostronnego bólu głowy, który może trwać od kilku godzin do nawet kilku dni. U wielu pacjentów występują również inne objawy, takie jak nudności, wymioty, nadwrażliwość na światło, dźwięki czy zapachy,
• postdromalną – nazywana czasami „kacem migrenowym„, który może trwać od kilku godzin do kilku dni. Pacjenci mogą czuć się wyczerpani, osłabieni lub mieć trudności z koncentracją. 

Różne rodzaje migren

Chociaż migrena kojarzona jest przede wszystkim z pulsującym bólem głowy,  jest to skomplikowana choroba, która przybiera różne formy i objawia się w wielu postaciach. Dlatego przypadłość obejmuje szereg różnych podtypów, manifestujących się w nieco inny sposób.  Podział na rodzaje migreny pozwala lepiej zrozumieć mechanizmy leżące u podstaw każdej postaci choroby. Klasyfikacja opiera się na charakterystyce klinicznej, czasie trwania objawów, obecności lub braku aury oraz innych symptomów.

Do najważniejszych rodzajów migreny zaliczamy migrenę bez aury, migrenę z aurą, okoporaźną, oczną, dziecięcą, powikłaną i prawdopodobną.

Migrena bez aury

Migrena bez aury, wcześniej określana jako migrena prosta, stanowi zdecydowaną większość przypadków migreny. W przebiegu ataku ból głowy pojawia się nagle, bez wcześniejszych objawów neurologicznych (np. zaburzeń wzrokowych), jest jednostronny i intensywny. Ma charakter pulsujący, który często jest nasilany przez proste czynności fizyczne, takie jak chodzenie. Pacjenci mogą doświadczać innych objawów towarzyszących, takich jak nudności, wymioty oraz nadwrażliwość na światło, dźwięk czy zapachy.

 Atak migreny bez aury może trwać od 4 do 72 godzin, a jego częstotliwość zależy od wielu czynników. Zdarza się, że pojawia się kilka razy w miesiącu, lub raz, czy dwa razy w roku.

Migrena z aurą

Aura migrenowa to zestaw objawów neurologicznych, które zwykle poprzedzają sam ból głowy. Mogą to być zaburzenia wzrokowe, mrowienie w kończynach, a nawet trudności z mówieniem. W zależności od specyfiki objawów aury oraz towarzyszącego jej bólu głowy, wyróżnia się kilka typów przypadłości:

• typowa aura z migrenowym bólem głowy – najczęstsza postać migreny z aurą, gdzie objawy aury poprzedzają jednostronny, pulsujący ból głowy,
• typowa aura z bólem głowy innym niż migrena – w tym przypadku objawy aury poprzedzają ból głowy, który nie ma charakterystyki typowego bólu migrenowego,
• typowa aura bez bólu głowy –  występują objawy aury, ale pacjenci nie odczuwają później bólu głowy,

• rodzinna połowiczoporaźna migrena – rzadka forma przypadłości, która ma podłoże genetyczne (podobne objawy występują przynajmniej u jednej osoby w najbliższej rodzinie). Objawia się typową aurą wraz z niedowładem jednej strony ciała,
• sporadyczna połowiczoporaźna migrena – podobna do rodzinnej połowiczoporaźnej migreny, ale objawy nie pojawiają się u innych członków rodziny,
• migrena typu podstawnego – rzadka forma migreny, która zaczyna się w podstawie mózgu. Objawy obejmują zawroty głowy, zaburzenia równowagi i mowy, szum w uszach, podwójne widzenie, ataksje, obustronne parestezje i/lub niedowłady.

Migrena okoporaźna

Migrena okoporaźna to specyficzny rodzaj migreny zachodzący porażeniem mięśni okoruchowych. U pacjentów pojawia się opadanie powieki, upośledzenie ruchów gałek ocznych lub zaburzone funkcjonowanie źrenicy, co powoduje znaczne zaburzenia widzenia.  Silny ból w okolicach oka może nasilać się przy próbach ruszenia gałką oczną lub przy dotykaniu okolic oczodołu.

Migrena oczna

Migrena oczna, znana również jako migrena siatkówkowa, występuje niezwykle rzadko i  cechuje się przede wszystkim zaburzeniami wzrokowymi, np. mroczkami, błyskami, ograniczeniem pola widzenia. W przeciwieństwie do klasycznej migreny, w której zaburzenia dotyczą zwykle obu oczu, w migrenie ocznej zmiany występują jedynie w jednym. Niemniej jednak mogą być bardzo poważne, np. może dojść do całkowitej, przejściowej utraty wzroku. 

Ból głowy w migrenie ocznej jest typowy dla przypadłości, ale objawy utrzymują się zwykle bardzo krótko (maksymalnie około godziny).

Migrena dziecięca – zespoły okresowe

Chociaż migrena jest najczęściej kojarzona z dorosłymi, dzieci również mogą cierpieć na różne postacie tego schorzenia. Określa się je dziecięcym zespołem okresowym, który może mieć różnorodne objawy. Dlatego wyróżnia się 3 główne typy dolegliwości:  

• cykliczne wymioty – nawracające epizody intensywnych wymiotów trwające od kilku godzin do kilku dni,
• migrena brzuszna – nawracający ból brzucha towarzyszący nudnościom i wymiotom,
• łagodne napadowe zawroty głowy u dzieci – krótkotrwałe epizody zawrotów głowy bez innych objawów neurologicznych.

Migrena powikłana

Niektóre formy migreny mogą prowadzić do poważniejszych objawów i komplikacji, które wymagają specjalistycznego podejścia. Należą do nich:

• migrena przewlekła – (u 1% populacji) – ból głowy występujący przez 15 dni lub więcej w miesiącu przez co najmniej trzy miesiące,
• stan migrenowy  – ciężki atak migreny trwający dłużej niż 72 godziny,
• przetrwała aura bez zawału – objawy aury i bólowe trwające dłużej niż tydzień, ale bez stwierdzonych zmian w obrazowaniu mózgu,
• migrenowy zawał mózgu – ból trwający dłużej niż tydzień z widocznymi zmianami w obrazowaniu mózgu (udar niedokrwienny),
• drgawki wywołane migreną – napad drgawek (padaczki) występujący w trakcie ataku migreny lub krótko po nim.

Migrena prawdopodobna

Nie zawsze wszystkie objawy migreny pasują do ustalonych kryteriów diagnostycznych. W takich przypadkach mówi się o migrenie prawdopodobnej. Zazwyczaj różnice dotyczą częstotliwości ataków, nasilenia i rodzaju bólu oraz objawów towarzyszących. Migrenę prawdopodobną dzieli się na 3 typy: bez aury, z aurą oraz przewlekłą. 

Możliwe konsekwencje migreny – powikłania

Migrena jest nie tylko uciążliwa, ale może również prowadzić do powikłań zdrowotnych, dlatego w niektórych przypadkach, szczególnie jeśli ataki są bardzo intensywne lub długotrwałe, zalecana jest obserwacja pacjenta. Wśród najczęstszych powikłań migreny wyróżnia się: 

• migrenę przewlekłą,
• stany migrenowe, 
• padaczkę migrenową,
• migrenowy zawał mózgu,
• skutki uboczne przyjmowania leków na migrenę,
• nadużywanie lub uzależnienie od leków przeciwbólowych.

Czy można zapobiec migrenie?

Ponieważ przyczyny migreny są złożone i nie zostały w pełni poznane, nie ma uniwersalnej metody zapobiegającej wystąpieniu choroby. Istnieją jednak sposoby mogące u niektórych pacjentów zmniejszyć częstotliwość i intensywność ataków.  Przede wszystkim należy:

• unikać wyzwalaczy – zidentyfikowanie i unikanie czynników wyzwalających ataki, może znacząco zredukować ich częstotliwość, 
• prowadzić regularny tryb życia – utrzymanie stałego rytmu dobowego, pór i ilości snu, jedzenia i aktywności fizycznej,
• zredukować stres – pomocne mogą okazać się techniki relaksacyjne, takie jak medytacja, czy joga,
• stosować leki profilaktyczne – w przypadku niektórych pacjentów z silnymi/ długotrwałymi objawami migreny, lekarz może zalecić leki zapobiegające migrenie (m.in. beta-blokery zawierające propranolol i metoprolol, antydepresanty zawierające amitryptylinę, czy leki przeciwpadaczkowe z topiramatem, np. Oritop, Epitoram).