Osteoporoza – przyczyny, objawy, leczenie

Najważniejsze informacje

• Osteoporoza to przewlekła, metaboliczna choroba kości, prowadząca do zmniejszenia gęstości mineralnej i zwiększonego ryzyka złamań, szczególnie u kobiet po menopauzie i osób w podeszłym wieku.
• Objawy osteoporozy obejmują przede wszystkim nawracające złamania kości, ból pleców, zmniejszenie wzrostu, zgarbioną sylwetkę, osłabienie i problemy stomatologiczne.
• Diagnostyka opiera się głównie na densytometrii (DXA) oraz ocenie ryzyka złamań, uzupełnionej odpowiednimi badaniami biochemicznymi.
• Leczenie obejmuje farmakoterapię (bisfosfoniany, denosumab, teriparatyd, raloksyfen), suplementację wapnia i witaminy D, modyfikację stylu życia oraz rehabilitację.
• Złamania osteoporotyczne, zwłaszcza szyjki kości udowej i kręgów, są głównym źródłem niepełnosprawności i śmiertelności wśród osób starszych.

Osteoporoza to choroba układu szkieletowego, która przez wiele lat może rozwijać się bez wyraźnych objawów, stopniowo osłabiając kości. Często określana jest mianem „cichego złodzieja kości”, ponieważ przez długi czas pozostaje niezauważona, a jej obecność ujawnia się zwykle dopiero w momencie poważnych złamań. Choroba prowadzi do zmniejszenia gęstości kości, zwiększając tym samym podatność na urazy. Sprawdź, jakie są przyczyny i objawy osteoporozy, a także jak wygląda jej diagnostyka i leczenie.

Czym jest osteoporoza?

Osteoporoza jest przewlekłą chorobą metaboliczną kości, której główną cechą jest stopniowe zmniejszanie gęstości mineralnej i osłabienie strukturze kości. Dawniej schorzenie to nazywano „zrzeszotnieniem kości”, ale współczesne badania klasyfikują ją jako chorobę cywilizacyjną. Potwierdzają to niepokojące statystyki: złamania osteoporotyczne dotykają 30% kobiet i 8% mężczyzn po 50. roku życia. W przebiegu osteoporozy dochodzi do powolnego ubytku masy kostnej, a wewnętrzna struktura kości staje się coraz bardziej krucha. W efekcie kości stają się podatne na złamania nawet przy niewielkich urazach.

Niestety, rozwój osteoporozy często przebiega bez zauważalnych objawów, co utrudnia jej wczesne wykrycie.

Rodzaje osteoporozy

Osteoporoza nie jest chorobą jednorodną. Biorąc pod uwagę genezę, wyróżniamy:

• osteoporozę pierwotną, związaną ze starzeniem się układu szkieletowego. Jest to najczęściej spotykana postać schorzenia, która rozwija się wraz z wiekiem, szczególnie u osób starszych. Jest ona ściśle związana z naturalnym procesem starzenia się organizmu i stopniową utratą masy kostnej. Szczególnie narażone są kobiety w wieku okołomenopauzalnym, u których spadek poziomu estrogenów przyspiesza procesy prowadzące do osłabienia kości;
• osteoporozę wtórną, będącą wynikiem przyjmowania określonych leków lub współistnienia innych chorób. Osteoporoza wtórna występuje rzadziej, a do jej rozwoju mogą przyczyniać się zaburzenia hormonalne (np. nadczynność tarczycy) oraz choroby przewlekłe (np. cukrzyca czy choroby nerek). Warto pamiętać, że osteoporozę wtórną mogą wywołać także leki, takie jak glikokortykosteroidy czy heparyna, które wpływają negatywnie na metabolizm kości.

Osteoporoza – przyczyny

Przyczyny osteoporozy obejmują:

• czynniki pierwotne – te, które występują naturalnie w organizmie i często wiążą się z wiekiem lub genetyką;
• czynniki wtórne – te, które są wynikiem innych chorób lub stosowania niektórych leków. Wśród głównych przyczyn osteoporozy wyróżnia się:
  • zaburzenia endokrynologiczne – np. niedoczynność tarczycy, nadczynność przytarczyc, choroby przysadki;
  • choroby układu pokarmowego – takie jak zespoły złego wchłaniania, choroby wątroby, celiakia;
  • toczeń rumieniowaty układowy – przewlekła choroba autoimmunologiczna, która może prowadzić do osteoporozy;
  • stosowanie niektórych leków – np. glikokortykosteroidów, które osłabiają kości, a także hormonów tarczycy;
  • choroby autoimmunologiczne – takie jak reumatoidalne zapalenie stawów;
  • choroby onkologiczne – niektóre nowotwory mogą wpływać na metabolizm kości i zwiększać ryzyko osteoporozy;
  • przewlekłe zaburzenia czynności nerek – mogą prowadzić do problemów z gospodarką wapniową i mineralizacją kości.

Czynniki ryzyka rozwoju osteoporozy

Na rozwój osteoporozy mogą wpłynąć zarówno czynniki niemodyfikowalne (te, na które nie mamy wpływu), jak i modyfikowalne (te, na które możemy wpływać poprzez zmiany w stylu życia).

Niemodyfikowalne czynniki ryzyka

Do tej grupy należy przede wszystkim:

• wiek – osteoporoza najczęściej dotyczy osób po 50. roku życia, ponieważ w miarę starzenia się organizmu procesy kościotworzenia zwalniają, a resorpcja kości staje się bardziej intensywna;
• płeć żeńska – kobiety są bardziej narażone na osteoporozę, szczególnie po menopauzie, kiedy spada poziom estrogenu, hormonu chroniącego kości;
• uwarunkowania genetyczne – historia rodzinna osteoporozy może zwiększać ryzyko rozwoju choroby. Osoby, których bliscy krewni cierpieli na osteoporozę, są bardziej narażone na jej wystąpienie.

Modyfikowalne czynniki ryzyka

Do najważniejszych modyfikowalnych czynników ryzyka należą:

• siedzący tryb życia – niski poziom aktywności fizycznej, szczególnie w młodszych latach, prowadzi do zaburzenia równowagi między procesami tworzenia a resorpcji kości, co sprzyja osteoporozie;
• niedobory witaminy D i wapnia – niedostateczna podaż tych składników w diecie prowadzi do osłabienia kości. Witamina D jest niezbędna do wchłaniania wapnia, dlatego jej niedobór może zwiększać ryzyko osteoporozy;
• palenie tytoniu – nikotyna negatywnie wpływa na metabolizm kostny, osłabiając kości i zwiększając ich podatność na złamania;
• nadużywanie alkoholu – zbyt duża ilość alkoholu w diecie osłabia kości i zaburza równowagę mineralną;
• niedowaga (niskie BMI) – osoby o bardzo niskiej masie ciała, szczególnie kobiety, są bardziej narażone na osteoporozę, ponieważ mają mniejszą ilość tkanki kostnej i mniej estrogenów, które chronią kości.

Kto jest narażony na rozwój osteoporozy?

Osteoporoza może dotknąć osób w każdym wieku, jednak istnieją grupy pacjentów szczególnie narażonych na jej rozwój. Należą do nich przede wszystkim:

• kobiety, które przeszły menopauzę przed 45. rokiem życia;
• osoby chorujące na mukowiscydozę, cukrzycę, zespół Cushinga czy kamicę nerkową;
• kobiety z niedoborem estrogenów oraz mężczyźni z niskim poziomem testosteronu.

Objawy osteoporozy

Osteoporoza przez długi czas może rozwijać się bez zauważalnych objawów. Wczesne stadia schorzenia często nie dają wyraźnych sygnałów, przez co pacjenci nie zdają sobie sprawy z problemu. Z tego powodu osteoporoza bywa nazywana „cichym złodziejem kości”. Dopiero w późniejszym etapie choroby mogą pojawić się objawy, które wskazują na zaawansowane zmiany w strukturze kości. Warto zaznaczyć, że początkowe symptomy są często niespecyficzne i mogą być łatwo bagatelizowane.

Osteoporoza – objawy początkowe

Pierwsze objawy osteoporozy są subtelne i mogą obejmować:

• zmniejszenie wzrostu – z czasem kości, szczególnie kręgosłup, mogą się „ściskać”, co prowadzi do obniżenia wzrostu. Jest to efekt stopniowego zniszczenia struktury kręgów;
• garbiąca się sylwetka – złamania kompresyjne kręgów prowadzą do zmian w postawie, co skutkuje wykształceniem się tzw. garba (kifoza). Z czasem osoby z osteoporozą mogą mieć trudności z utrzymaniem prostych pleców, co prowadzi do charakterystycznego wyginania się w kierunku przodu.

Początkowo symptomy te mogą być mylone z naturalnym procesem starzenia się organizmu, dlatego często są ignorowane.

Zaawansowane objawy osteoporozy

W miarę postępu choroby objawy stają się bardziej wyraźne i niepokojące. Pojawiają się:

• złamania osteoporotyczne – najczęstsze objawy zaawansowanej osteoporozy. Złamania mogą wystąpić nawet przy minimalnym urazie, np. podczas upadku lub niewielkiego uderzenia. Tego typu urazy często skutkują pogorszeniem stanu psychicznego pacjenta, a nawet depresją, zwłaszcza gdy utrata sprawności jest nagła i trwała. Do najczęstszych złamań dochodzi w obrębie:
  • kręgów – pojedyncze złamania kręgów mogą przebiegać bezobjawowo, powodując jedynie stopniowe obniżenie wzrostu. ;
  • kości udowej – złamanie szyjki kości udowej to jedno z poważniejszych powikłań osteoporozy, które może prowadzić do długotrwałego unieruchomienia i utraty samodzielności;
  • kości przedramienia oraz stawów – złamania tych kości również mogą występować przy niewielkich urazach;
  • złamania kości biodrowej – często wymagają interwencji chirurgicznej i długiej rehabilitacji, a ich konsekwencje mogą być odczuwalne przez całe życie;
• ból kręgosłupa – jeden z najbardziej charakterystycznych objawów osteoporozy, zwłaszcza w przypadku złamań kompresyjnych kręgów. Liczne złamania kompresyjne kręgosłupa wywołują dodatkowo przewlekły ból kręgosłupa, pogłębienie kifozy piersiowej (hiperkifoza), bóle głowy i karku, a nawet ból brzucha, ból podczas kaszlu czy neuropatie z ucisku;
• bóle głowy i karku – niestety, osteoporoza boli, a nasilenie bólu może różnić się w zależności od obrazu klinicznego. Złamania w obrębie kręgosłupa mogą prowadzić do nacisku na nerwy, co wywołuje bóle głowy i karku, nawet przy niewielkich ruchach, kaszlu lub po złamaniach. Dolegliwości te mogą być wynikiem kompresji nerwów rdzeniowych;
• ból brzucha i trudności z oddychaniem – u niektórych pacjentów zmiany w kręgosłupie mogą prowadzić do problemów z oddychaniem oraz bólu w okolicach brzucha. Złamania mogą również wpływać na pracę narządów wewnętrznych poprzez ucisk na struktury wewnętrzne ciała;
• neuropatie z ucisku – w wyniku zaawansowanej osteoporozy może dojść do uszkodzenia nerwów, co prowadzi do neuropatii. Objawy to m.in. drętwienie, pieczenie lub ból w kończynach.

Osteoporoza u osób starszych

U osób starszych ból i złamania często bywają bagatelizowane i mylnie przypisywane zaawansowanemu wiekowi. Nasilenie dolegliwości bólowych może pojawić się nawet przy niewielkich ruchach. Niektóre złamania, jak złamanie szyjki kości udowej, mogą prowadzić do trwałego unieruchomienia i utraty samodzielności, co negatywnie wpływa na stan psychiczny pacjenta i może prowadzić do depresji.

Diagnostyka osteoporozy – jakie badania wykonać?

Diagnostyka osteoporozy jest niezbędna dla wczesnego wykrycia choroby oraz rozpoczęcia skutecznego leczenia. Ze względu na fakt, że osteoporoza przez długi czas może przebiegać bezobjawowo, istotne jest, by regularnie monitorować stan zdrowia, szczególnie w grupach osób bardziej narażonych na jej rozwój, jak kobiety po menopauzie czy osoby starsze. Jeśli pojawią się podejrzenia osteoporozy, pierwszym krokiem powinna być konsultacja z lekarzem pierwszego kontaktu (np. lekarzem rodzinnym), który (jeśli to konieczne) wystawi skierowanie do specjalisty.

Podstawowe badania na osteoporozę

W diagnostyce osteoporozy kluczową rolę odgrywają 2 rodzaje badań:

• densytometria (pomiar gęstości mineralnej kości) – podstawowe badanie pozwalające na ocenę gęstości kości, co jest najistotniejszym wskaźnikiem ryzyka osteoporozy. Badanie wykorzystuje promieniowanie rentgenowskie do pomiaru gęstości mineralnej w obrębie kości kręgosłupa, szyjki kości udowej oraz innych miejsc. Na tej podstawie oblicza się wartość T-score, która określa stopień utraty masy kostnej w porównaniu do zdrowych osób w młodszym wieku;
• ocena ryzyka złamań przy użyciu algorytmu FRAX – FRAX to narzędzie opracowane przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), które pozwala ocenić ryzyko złamań w ciągu następnych 10 lat na podstawie różnych czynników ryzyka, takich jak wiek, płeć, masa ciała, historia złamań w rodzinie, nałogi (np. palenie papierosów, alkohol) oraz wyniki densytometrii. Algorytm pomaga określić, czy pacjent wymaga leczenia, mimo że nie doszło jeszcze do złamań.

Badania laboratoryjne w kierunku osteoporozy

Diagnostyka osteoporozy obejmuje również badania laboratoryjne, które pozwalają na ocenę stanu metabolizmu kostnego i ewentualnych zaburzeń hormonalnych. Najważniejsze to:

• poziom witaminy D – witamina D odgrywa kluczową rolę w procesie wchłaniania wapnia i utrzymania odpowiedniej mineralizacji kości. Niedobór witaminy D może przyczyniać się do rozwoju osteoporozy;
• poziom wapnia – wapń jest podstawowym minerałem budującym kości, a jego niedobór może prowadzić do ich osłabienia. Oznaczenie poziomu wapnia we krwi pozwala na ocenę, czy organizm ma odpowiednią ilość tego minerału;
• poziom fosforu – fosfor jest kolejnym minerałem niezbędnym do utrzymania zdrowych kości. Niskie stężenie fosforu może wskazywać na problemy z metabolizmem kostnym;
• poziom parathormonu (PTH) – Parathormon, wytwarzany przez przytarczyce, reguluje poziom wapnia w organizmie. W przypadku osteoporozy poziom PTH może być podwyższony, co prowadzi do nadmiernego uwalniania wapnia z kości;
• poziom albumin – albuminy to białka osocza, których zmniejszona ilość może świadczyć o problemach z gospodarką mineralną i ogólnym stanem zdrowia pacjenta;
• markery obrotu kostnego – w niektórych przypadkach, aby ocenić tempo przebudowy kości, lekarz może zlecić badania markerów obrotu kostnego. Należą do nich:
  • ICTP (karboksylowany telopeptyd kolagenu I typu) – marker degradacji kolagenu, który może wskazywać na procesy resorpcji kości;
  • PINP (prokolagen typu I) – marker syntezowania nowego kolagenu, co pozwala ocenić tempo odbudowy kości.

Kto zajmuje się diagnostyką osteoporozy – jaki lekarz?

Diagnostyka osteoporozy wymaga konsultacji ze specjalistą, który podejmie decyzję o dalszym leczeniu i monitorowaniu stanu zdrowia pacjenta. Może to być:

• reumatolog – zajmuje się leczeniem chorób metabolicznych kości, w tym osteoporozy. Często jest pierwszym specjalistą, do którego kierowani są pacjenci z podejrzeniem osteoporozy;
• ortopeda traumatolog – specjalizuje się w leczeniu złamań i urazów kości. W przypadku złamań osteoporotycznych ortopeda często podejmuje decyzję o dalszym leczeniu;
• ginekolog – u kobiet, szczególnie po menopauzie, diagnostykę osteoporozy często zleca ginekolog, który ocenia wpływ zmian hormonalnych na stan kości.

Na czym polega leczenie osteoporozy?

Leczenie osteoporozy polega na minimalizowaniu ryzyka złamań oraz poprawie jakości życia pacjenta. Terapia obejmuje leczenie farmakologiczne, suplementację oraz zmianę stylu życia. Lekarz specjalista, np. reumatolog, analizuje wyniki badań i ogólny stan zdrowia pacjenta, a następnie opracowuje indywidualny plan terapeutyczny, który może obejmować kilka elementów.

Farmakoterapia – leki na osteoporozę

Farmakoterapia jest jednym z głównych filarów leczenia osteoporozy, a jej celem jest hamowanie procesu resorpcji kości (czyli ich degradacji) oraz wspieranie ich odbudowy. W zależności od stanu pacjenta lekarz może zalecić różne grupy leków:

• bisfosfoniany – najczęściej stosowane leki w leczeniu osteoporozy. Działają poprzez hamowanie aktywności komórek odpowiedzialnych za niszczenie kości (osteoklastów), co pomaga spowolnić utratę masy kostnej i zmniejszyć ryzyko złamań. Bisfosfoniany dostępne są w postaci tabletek, a także preparatów do wstrzykiwań (np. kwas zoledronowy);
• raloksyfen – lek, który działa jak estrogen, ale bez wpływu na inne tkanki. U kobiet po menopauzie może pomóc w utrzymaniu gęstości kości i zmniejszeniu ryzyka złamań;
• denosumab – lek stosowany w przypadku cięższej postaci osteoporozy. Działa na mechanizm usuwania kości, hamując proces ich resorpcji. Podawany jest jako zastrzyk podskórny co sześć miesięcy;
• terapia hormonalna (HTZ – hormonalna terapia zastępcza) – u kobiet po menopauzie, u których osteoporoza jest wynikiem niedoboru estrogenów, lekarz może rozważyć stosowanie hormonalnej terapii zastępczej (HTZ). Hormony pomagają utrzymać odpowiednią masę kostną i zmniejszyć ryzyko złamań. Jednak terapia hormonalna jest zazwyczaj stosowana tylko wtedy, gdy inne metody farmakologiczne są przeciwwskazane lub nieefektywne;
• terapie anabolikami kości (np. teriparatyd) – w przypadkach zaawansowanej osteoporozy, kiedy inne metody leczenia nie przynoszą efektów, stosuje się terapie, które pobudzają wytwarzanie nowej tkanki kostnej. Przykładem jest lek teriparatyd, który zwiększa aktywność osteoblastów (komórek odpowiedzialnych za budowanie kości).

Suplementacja w leczeniu osteoporozy

Odpowiednia suplementacja to ważny element leczenia osteoporozy, ponieważ wapń i witamina D są kluczowe dla utrzymania zdrowych kości.

• Wapń jest podstawowym składnikiem budulcowym kości. Jego niedobór może prowadzić do osłabienia struktury kości i zwiększonego ryzyka złamań. Wapń można dostarczać zarówno z diety (np. produkty mleczne, ryby, zielone warzywa liściaste), jak i w postaci suplementów, które są często zalecane w leczeniu osteoporozy.
• Witamina D wspomaga wchłanianie wapnia w jelitach oraz zapewnia odpowiednią mineralizację kości. W okresach ograniczonego nasłonecznienia, zwłaszcza u osób starszych, suplementacja witaminą D jest niezbędna. Niedobór witaminy D może znacznie zwiększyć ryzyko rozwoju osteoporozy.

Zmiana stylu życia

Leczenie farmakologiczne powinno być wspierane przez zdrowy styl życia.

Dieta bogata w wapń, witaminę D oraz inne składniki wspierające zdrowie kości (np. witamina K, magnez) jest niezbędna w leczeniu osteoporozy i utrzymaniu prawidłowego funkcjonowania układu kostnego.

• Oprócz produktów bogatych w wapń i witaminę D warto wprowadzić do diety białko, ponieważ pomaga ono w utrzymaniu masy mięśniowej, co ma bezpośredni wpływ na zdrowie układu szkieletowego.
• W codziennym jadłospisie powinny znaleźć się mleko i przetwory mleczne, warzywa, owoce, nasiona, chude mięso oraz tłuste ryby morskie, będące doskonałym źródłem witaminy D.
• W leczeniu osteoporozy zaleca się także spożywanie produktów bogatych w antyoksydanty, takich jak pomidory czy kurkuma, oraz zdrowych tłuszczów roślinnych.
• Należy natomiast unikać produktów, które mogą negatywnie wpływać na strukturę kości, takich jak wysoko przetworzone wędliny, tłuste mięsa, smalec, słonina, czekolada, słodycze, alkohol, napoje gazowane oraz tłuste sery.
• Niedobór wapnia i witaminy D może przyczyniać się do rozwoju osteoporozy, dlatego tak ważne jest dbanie o zbilansowaną dietę każdego dnia.

Regularna aktywność fizyczna poprawia siłę mięśniową, ruchomość stawów oraz koordynację ruchową. W szczególności zaleca się ćwiczenia oporowe (np. podnoszenie ciężarów), które stymulują kości do wytwarzania nowej tkanki kostnej. Dodatkowo aktywność fizyczna poprawia postawę ciała, co może pomóc w zapobieganiu garbieniu się i utrzymaniu prawidłowej sylwetki podczas wykonywania codziennych czynności. Proste ćwiczenia wykonywane w domu, takie jak rozciąganie, ćwiczenia równoważne czy spacery, są niezwykle ważne w procesie rehabilitacji i profilaktyki kolejnych złamań.

Ćwiczenia równowagi – Osoby z osteoporozą są bardziej narażone na upadki, dlatego warto ćwiczyć równowagę, np. poprzez jogę, tai-chi lub ćwiczenia na piłce. Takie ćwiczenia zmniejszają ryzyko upadków, które mogą prowadzić do złamań.

Rehabilitacja w osteoporozie

Rehabilitacja stanowi nieodłączny element leczenia osteoporozy i ma kluczowe znaczenie dla utrzymania sprawności oraz zapobiegania kolejnym złamaniom. W terapii coraz częściej wykorzystuje się nowoczesne metody fizjoterapeutyczne, takie jak:

• ekspozycja na zmienne pole magnetyczne,
• rezonans stochastyczny,
• ćwiczenia na platformie wibracyjnej.

Powikłania osteoporozy

Osteoporoza to nie tylko problem z osłabionymi kośćmi, ale także stan, który wiąże się z wieloma poważnymi powikłaniami zdrowotnymi, które mogą znacznie wpłynąć na jakość życia pacjentów. Głównym powikłaniem jest zmniejszenie gęstości mineralnej kości i zaburzenie ich spójności, co z kolei prowadzi do osłabienia układu kostnego i zwiększonego ryzyka złamań, zwłaszcza w obrębie kręgów kręgosłupa.

Osteoporoza wiąże się jednak z dużo szerszym zakresem komplikacji, które mogą mieć poważne konsekwencje zdrowotne.

• Jednym z najczęstszych problemów jest utrudniony zrost kostny oraz powolne gojenie się złamań, co dotyka zwłaszcza osoby w podeszłym wieku.
• Szczególnie niebezpieczne są złamania w obrębie kości udowej, które mogą prowadzić do długotrwałego unieruchomienia, a w konsekwencji do dalszego zmniejszenia gęstości kości i rozwoju powikłań zakrzepowych.
• Długotrwałe unieruchomienie po złamaniu często skutkuje osłabieniem całego organizmu, utratą samodzielności, a nawet zwiększonym ryzykiem zgonu.
• Przewlekły ból kręgosłupa, który może towarzyszyć zaawansowanej osteoporozie, znacząco ogranicza codzienną aktywność i prowadzi do pogorszenia samopoczucia.
• Dodatkowo pacjenci mogą doświadczać bólu głowy, karku, brzucha oraz objawów neurologicznych wynikających z ucisku na nerwy.

Profilaktyka osteoporozy – jak zapobiegać chorobie?

Osteoporoza to choroba, której w wielu przypadkach można zapobiec. Działania profilaktyczne mają ogromne znaczenie dla utrzymania zdrowych i mocnych kości do późnej starości. W ramach profilaktyki osteoporozy warto:

• zrezygnować z używek, takich jak alkohol i papierosy, które osłabiają kości;
• zadbać o regularną aktywność fizyczną, przy czym dla osób z brakiem aktywności fizycznej korzystne są nawet codzienne spacery;
• poprawić ogólną kondycję organizmu, np. poprzez ćwiczenia w domu;
• dbać o dobre samopoczucie i redukcję stresu.

Należy również pamiętać o diecie bogatej w produkty będące źródłem wapń i witaminę D. Składniki te wspierają zdrowie kości, regulują poziom wapnia i fosforu, a także wspomagają układ odpornościowy. Dodatkowa suplementacja witaminą D jest szczególnie ważna u osób starszych i w okresie jesienno-zimowym. Ważna jest stała obserwacja swojego organizmu, a w razie wystąpienia niepokojących objawów lub bólu należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza.

FAQ

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące osteoporozy