Zespół jelita drażliwego (IBS) – objawy, przyczyny

Najważniejsze informacje:

• Zespół jelita drażliwego (IBS) to przewlekła choroba przewodu pokarmowego o charakterze czynnościowym.
• IBS polega na nawracających zaburzeniach pracy jelit i ich nadreaktywności, które nie są związane ze zmianami biochemicznymi lub organicznymi w organizmie.
• Zespół jelita wrażliwego rozwija się wskutek zaburzeń regulacji osi mózg-jelito, zaburzeń składu mikrobioty jelitowej oraz zaburzeń perystaltyki jelit.
• Główne objawy zespołu jelita drażliwego to ból brzucha, wzdęcia, oddawanie dużej ilości gazów, biegunka lub zaparcia.

Zespół jelita drażliwego jest przewlekłą chorobą jelita cienkiego, z którą zmaga się dziś nawet 10% populacji na całym świecie. Ta uciążliwa choroba wiąże się z wieloma nieprzyjemnymi dolegliwościami, takimi jak ciągłe bóle brzucha, wzdęcia, uczucie pełności w żołądku oraz zaburzony rytm wypróżnień. Sprawdź, co to jest IBS, skąd się bierze i jakie są objawy jelita drażliwego.

Zespół jelita drażliwego – co to jest?

Zespół jelita drażliwego, znany również jako IBS (ang. Irritable Bowel Syndrome), jest przewlekłą chorobą jelita cienkiego, która prowadzi do zaburzeń funkcjonowania jelit. Jako choroba czynnościowa układu pokarmowego IBS charakteryzuje się szeregiem objawów, które nie są powiązane z jednoznacznie określoną przyczyną. Osoby cierpiące na IBS mogą doświadczać przewlekłego bólu brzucha oraz zmagać się z zaburzeniami rytmu wypróżnień, które mogą manifestować się jako zaparcia lub biegunki. Te symptomy mogą się zmieniać, w zależności od typu IBS, z którym się zmagają.

Wyróżniamy różne odmiany zespołu jelita drażliwego, które klasyfikowane są na podstawie dominujących objawów. Do najczęściej rozpoznawanych postaci zespołu jelita drażliwego wymienia się:

• zespół jelita drażliwego z dominującą biegunką – wyróżnia się dominującym oddawaniem luźnego lub wodnistego stolca;
• zespół jelita drażliwego z dominującym zaparciem – stolec jest zwykle twardy lub grudkowaty, a jego oddawanie wiąże się z trudem i daje uczucie niepełnego wypróżnienia;
• zespół jelita drażliwego ze zmiennym rytmem wypróżnień – częstotliwość biegunek i zaparć jest zbliżona;
• nieklasyfikowana postać zespołu jelita drażliwego – nie można zaklasyfikować choroby do żaden z powyższych opcji.

Kto choruje na zespół jelita drażliwego (IBS)?

Jak wynika z najnowszych danych (Oka P., Lancet Gastroenterol Hepatol 2020), zespół jelita drażliwego dotyka pomiędzy 1. na 11 do 1. na 26 osób. Różnice te wynikają z zastosowania różnorodnych kryteriów diagnostycznych, przy czym obecnie przyjęto Kryteria Rzymskie IV.

W skali globalnej zespół jelita drażliwego diagnozowany jest u około 3,8% dorosłej populacji. W przypadku dzieci odsetek ten jest wyższy i wynosi 8,8%. Warto zwrócić uwagę, że częstość występowania IBS różni się w zależności od regionu świata, oscylując między 1% a 25%.

Najczęściej zespół jelita drażliwego identyfikowany jest u osób poniżej 50. roku życia. Interesującym jest fakt, że kobiety są diagnozowane z tym schorzeniem ponad 2 razy częściej niż mężczyźni. Może to jednak wynikać nie tyle z wyższej podatności na chorobę, ile z większej skłonności do szukania pomocy medycznej. Mimo iż zespół jelita drażliwego może powodować uciążliwe dolegliwości, wiele przypadków nie jest rozpoznawanych. Pacjenci często nie decydują się na konsultację z lekarzem, co utrudnia rozpoznanie zespołu jelita drażliwego.

Zespół jelita drażliwego – przyczyny

Zespół jelita drażliwego (IBS) to schorzenie, które może być powiązane z nieprawidłowościami w komunikacji między mózgiem a jelitami, znanymi jako oś mózg-jelito. Ta dwukierunkowa wymiana informacji dotyczy m.in. funkcjonowania układu odpornościowego oraz nerwowego.

Mimo intensywnych badań nie udało się jednoznacznie określić, co wywołuje zespół jelita właściwego. Nie stwierdzono, aby przyczyną były zmiany strukturalne w organizmie. Istnieje jednak szereg czynników, które mogą przyczyniać się do rozwoju tego stanu. Potencjalne przyczyny zespołu jelita drażliwego to:

• predyspozycje genetyczne, które zwiększają ryzyko wystąpienia dolegliwości, jeśli w rodzinie zdarzały się podobne przypadki;
• stan mikrobioty jelitowej – osoby cierpiące na zespół jelita wrażliwego częściej cierpią na jakościowe zaburzenia mikrobioty jelitowej, co może prowadzić do zespołu rozrostu bakteryjnego w jelicie cienkim, objawiającego się między innymi wzdęciami;
• aktywacja układu odpornościowego w błonie śluzowej jelita – może być efektem dysbiozy, wpływu diety czy stresu;
• infekcje żołądkowo-jelitowe – wywołane przez różnorodne patogeny (np. bakterie, pierwotniaki, pasożyty, wirusy) mogą prowadzić do poinfekcyjnego zespołu jelita drażliwego, który dotyka znaczną część pacjentów po przebyciu ostrego zapalenia żołądkowo-jelitowego;
• przewlekły stan zapalny, który może przekształcić się w pozapalny zespół jelita drażliwego;
• nadwrażliwość trzewna oraz zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego – powodują nadmierną reakcję okrężnicy na różne bodźce, takie jak stres czy spożywanie posiłków;
• czynniki psychologiczne, takie jak przewlekły stres, traumatyczne przeżycia czy zaburzenia psychiczne, które coraz częściej są wiązane z zespołem jelita drażliwego;
• dieta – spożywanie produktów bogatych w FODMAP może nasilać objawy zespołu jelita drażliwego.

W przypadku zespołu jelita drażliwego z dominującą biegunką u niektórych pacjentów obserwuje się również problemy z wchłanianiem kwasów żółciowych, co może dodatkowo komplikować obraz kliniczny.

Objawy zespołu jelita drażliwego ze strony układu pokarmowego

W zależności od postaci zespołu jelita drażliwego choroba może dawać nieco inne objawy. Wśród tych związanych z układem pokarmowym wymienia się:

• silne, skurczowe bóle brzucha, które są niezbędne, aby móc przeprowadzić rozpoznanie zespołu jelita drażliwego (zwykle w lewym podbrzuszu);
• nieprawidłowy rytm wypróżnień;
• zmiana konsystencji stolca;
• wzdęcia brzucha.

W przebiegu zespołu jelita drażliwego ból brzucha i biegunka nie występują zwykle w nocy. Dodatkowe objawy IBS, które mają swoje źródło w przewodzie pokarmowym, to także:

• wymioty;
• zaburzenia perystaltyki jelit;
• wzdęcia brzucha;
• ból brzucha;
• uczucie odbijania;
• uczucie niepełnego wypróżnienia;
• wczesne uczucie pełności po posiłku;
• pieczenie w nadbrzuszu;
• uczucie zalegania pokarmu w żołądku;
• stolec, w którym widoczna jest domieszka śluzu.

Pozostałe objawy zespołu jelita drażliwego

Objawy choroby, jaką jest zespół jelita drażliwego, mogą być różne i obejmować nie tylko przewód pokarmowy. Diagnostyka zespołu jelita drażliwego nie wymaga ich obecności, jednak mimo wszystko mogą one wpływać na jakość życia chorego. Są to m.in.:

• ból głowy i ból pleców;
• uczucie zmęczenia i niepokoju, zaburzenia psychiczne;
• zaburzenia osobowości;
• senność;
• nocne oddawanie moczu, częstomocz i parcie na pęcherz;
• zaburzenia miesiączkowania u kobiet;
• utrata masy ciała;
• ból odczuwany podczas stosunku seksualnego.

Wszystkie te objawy zespołu jelita drażliwego są uznawane za współtowarzyszące, a ich obecność może świadczyć też o występowaniu innych chorób, takich jak np. celiakia. Z tego powodu tak ważna jest diagnostyka zespołu jelita drażliwego oraz skupienie się na leczeniu zespołu jelita drażliwego.

Zespół jelita drażliwego – gdzie boli przy zespole jelita drażliwego?

Powszechnym objawem zespołu jelita drażliwego jest ból brzucha. Pacjenci często zmagają się ze stałymi lub nawracającymi bólami brzucha, głównie w podbrzuszu i lewej dolnej części brzucha. Ból brzucha może być ostry i kurczowy, co może być związane z różnymi przypadłościami, takimi jak nieprawidłowy rytm wypróżnień, częstość występowania stolca oraz zmiana jego konsystencji. Zwykle ból brzucha ma łagodny przebieg, jednak mimo wszystko powoduje dyskomfort trawienny i utrudnia codzienne funkcjonowanie.