Biegunka ostra i przewlekła – przyczyny, leczenie, co na biegunkę

Najważniejsze informacje:

• Biegunka to stan charakteryzujący się częstym oddawaniem luźnych lub wodnistych stolców. Wyróżnia się dwa główne typy biegunki: ostrą i przewlekłą. 
• Biegunka ostra trwa zwykle krótko (do dwóch tygodni) i najczęściej jest wynikiem infekcji wirusowych, bakteryjnych lub zatrucia pokarmowego. 
• Przewlekła biegunka utrzymuje się dłużej niż cztery tygodnie i może być spowodowana chorobami przewlekłymi, takimi jak zespół jelita drażliwego czy celiakia. 
• Leczenie biegunki obejmuje nawadnianie (za pomocą elektrolitów), stosowanie leków przeciwbiegunkowych oraz probiotyków i prebiotyków, a w przypadku biegunki przewlekłej również leczenie choroby podstawowej.

Zakres normalnej częstotliwości wypróżnień w populacji społeczeństw krajów rozwiniętych jest szeroki – od jednego razu na trzy dni do trzech razy dziennie dla 99% populacji. Mianem biegunki określa się zwiększenie częstotliwości wypróżnień – obserwowane są luźne lub wodniste stolce. Ile trwa biegunka? Kiedy możemy mówić o biegunce ostrej, a kiedy o przewlekłej? Jakie są ich objawy, przyczyny i sposoby leczenia? Wyjaśniamy. 

Biegunka – częste oddawanie luźnych lub wodnistych stolców

Biegunka jest stanem, w którym stolec ma nadmiernie luźną konsystencję – półpłynną, płynną lub wodnistą oraz występuje częściej niż trzy razy na dobę.

Biegunka może powstawać w wyniku trzech podstawowych mechanizmów. Pierwszy to biegunka osmotyczna – upośledzenie wchłaniania w jelicie cienkim lub grubym, spowodowane takimi czynnikami, jak zmniejszenie powierzchni chłonnej, przyspieszona motoryka, uszkodzenie mechanizmu transportowego w nabłonku lub obecność niewchłanialnych substancji osmotycznie czynnych w jelicie. 

Drugi mechanizm – tzw. biegunka wydzielnicza – to zwiększone wydzielanie wody i elektrolitów w jelicie cienkim lub grubym, wywołane przez enterotoksyny bakteryjne lub mediatory reakcji zapalnej.

Trzecim typem jest biegunka zapalna, wywołana uszkodzeniem budowy i czynności nabłonka jelitowego na skutek procesu chorobowego. 

U części chorych na biegunkę występują jednocześnie dwa z opisanych mechanizmów biegunki. Częstotliwość wypróżnień i czas trwania biegunki zależą od jej przyczyny. 

Ile trwa biegunka? Czas trwania a rodzaje biegunki

Czas trwania biegunki jest zasadniczym elementem, który brany jest pod uwagę podczas diagnozowania i leczenia choroby. 

Istnieje kilka typów biegunki, które klasyfikuje się w zależności od tego, jak długo trwają objawy. Ze względu na czas trwania możemy wyróżnić biegunkę (nazywaną też rozwolnieniem):

• ostrą – trwającą do 14 dni,
• przetrwałą – trwającą 14-30 dni,
• przewlekłą – trwającą powyżej 30 dni.

W przypadku biegunki ostrej, jej objawy nie przekraczają dwóch tygodni. Jeśli natomiast mówimy o biegunce przetrwałej, jej czas trwania mieści się w przedziale od dwóch do czterech tygodni. Natomiast biegunka, która utrzymuje się przez miesiąc lub dłużej, określana jest mianem przewlekłej.

Biegunki ostre, najczęściej wywołane infekcją wirusową, rzadziej bakteryjną, zazwyczaj ustępują samoistnie w ciągu 2-7 dni i nie wymagają konsultacji lekarskiej, o ile nie wystąpiło odwodnienie ani znaczące osłabienie organizmu. 

Biegunki trwające dłużej niż 2 tygodnie powinny być skonsultowane z lekarzem, który może zalecić specjalną dietę i dalsze badania diagnostyczne. Przewlekłe biegunki mogą wskazywać na rozwój różnych chorób, dlatego nie należy ich ignorować.

Przewlekła biegunka jest szczególnie niebezpieczna dla zdrowia, ponieważ być przyczyną poważnych zaburzeń stanu odżywienia. Długotrwałe utrzymywanie się tego stanu może prowadzić do potencjalnie niebezpiecznych niedoborów takich składników, jak elektrolity, aminokwasy, witaminy, minerały oraz innych substancji niezbędnych dla prawidłowego działania organizmu.

Biegunka ostra – co warto o niej wiedzieć? Najważniejsze informacje

Czym jest ostra biegunka?

Mianem biegunki ostrej określa się stan, gdy dochodzi do zwiększenia częstotliwości wypróżnień (ponad trzy razy dziennie) lub gdy ilość stolca przekracza 200 ml na dzień. Charakterystyczna jest również zmiana konsystencji stolca, który staje się luźniejszy, półpłynny lub nawet wodnisty (wodnista biegunka).

Jakie są przyczyny ostrej biegunki?

Przyczyny biegunki ostrej mogą być różnorodne. Wśród nich znajdują się przede wszystkim infekcje jelitowe, które mogą być wywołane przez wirusy (biegunka wirusowa) i bakterie (biegunka bakteryjna), produkty ich metabolizmu, a także przez rzadziej występujące pierwotniaki i pasożyty jelitowe (zakażenia pasożytnicze).

W przypadku dzieci, najczęstszą przyczyną ostrej biegunki są zakażenia wirusowe, z rotawirusem jako głównym sprawcą, odpowiadającym za znaczną część zakażeń przewodu pokarmowego u najmłodszych.

Terapia antybiotykowa, która może zaburzać naturalną florę bakteryjną jelita grubego, również może prowadzić do wystąpienia biegunki ostrej. Podobnie stosowanie niektórych grup leków, takich jak leki moczopędne, hormony tarczycy, środki obniżające ciśnienie, antydepresanty, niesteroidowe leki przeciwzapalne, leki przeciwcukrzycowe i inne. Warto w takim przypadku sprawdzić ulotkę leku pod kątem możliwych działań niepożądanych, do których należeć może wystąpienie biegunki.

Konsumpcja określonych produktów spożywczych, na przykład mleka i jego przetworów przez osoby z niedoborem laktazy, czyli enzymu rozkładającego laktozę – to kolejna z przyczyn biegunki ostrej. Odpowiadać za nią może również nadmierne spożycie fruktozy lub sorbitolu, które są dodawane do żywności jako słodziki. 

Oprócz tego biegunką ostrą wywołać może spożycie substancji toksycznych, takich jak trujące grzyby, środki chemiczne czy alkohol etylowy.

Jak objawia się biegunka ostra?

W przebiegu biegunki ostrej występują dodatkowo nudności i/lub wymioty, bóle brzucha, gorączka lub stan podgorączkowy, znaczne zmęczenie oraz odwodnienie. 

Biegunkom o podłożu bakteryjnym towarzyszy silny ból brzucha. W kale widoczne są domieszki śluzu lub krew. Zwykle objawy ustępują lub zmniejszają nasilenie w pierwszych dniach choroby. 

Odwodnienie może prowadzić do zaburzeń elektrolitowych, a w najgorszym przypadku nawet do kwasicy metabolicznej – stanu zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej.

Przewlekła biegunka – ogólna charakterystyka. Jak się objawia i czym jest wywołana?

Biegunka przewlekła – kiedy występuje?

W przypadku biegunki przewlekłej (długotrwałej), która utrzymuje się przez ponad cztery tygodnie, konieczna jest konsultacja z lekarzem. Rzadko kiedy jest ona spowodowana przez zakażenie przewodu pokarmowego, chyba że dotyczy to osób z osłabionym systemem odpornościowym.

Co wywołuje biegunkę przewlekłą?

Utrzymująca się przez dłuższy czas zwiększona częstotliwość wypróżnień może mieć podłoże w różnych stanach chorobowych. 

Najczęściej przewlekła biegunka jest objawem poważniejszych schorzeń, takich jak:

• nieswoiste zapalenia jelit, w tym choroba Leśniowskiego-Crohna czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego,
• zespół jelita drażliwego,
• niewydolność trzustki,
• zespół złego wchłaniania – związany z nietolerancją glutenu lub mleka krowiego,
• nowotwory jelita grubego lub stany przedrakowe.

Jeżeli wykluczone zostaną powyższe choroby, przyczyn przy przewlekłej biegunce należy szukać w innych schorzeniach, takich jak celiakia, niedobór laktazy, choroby wątroby czy niedokrwienie jelita. W takich przypadkach niezbędna jest szczegółowa diagnostyka.

Przewlekła biegunka – jakie są jej objawy?

Do alarmujących objawów związanych z przewlekłą biegunką należą: ciągły ból brzucha, utrata masy ciała, krew lub śluz w stolcu, podwyższona temperatura ciała lub gorączka, spadek lub brak apetytu oraz wycieńczenie organizmu. 

W przypadku wystąpienia tych objawów konieczne jest natychmiastowe skonsultowanie się z lekarzem.

Leczenie biegunki ostrej i przewlekłej – co na biegunkę?

W obu rodzajach biegunki, zarówno ostrej, jak i przewlekłej, kluczowe jest dbanie o odpowiednie nawodnienie organizmu oraz wyrównywanie zaburzeń wodno-elektrolitowych. Zaleca się przyjmowanie większych ilości płynów niż zwykle.

Ostra biegunka zazwyczaj ustępuje samoistnie. W cięższych przypadkach, gdy istnieje ryzyko odwodnienia, szczególnie u osób starszych i małych dzieci, lekarz może zalecić dożylne nawadnianie. Najczęściej jednak, aby zapobiec odwodnieniu, wystarcza nawadnianie doustne za pomocą wody i elektrolitów, które dostarczają niezbędnych jonów sodu, potasu i chloru. Elektrolity są dostępne w aptekach w postaci proszku do rozpuszczania, tabletek musujących lub gotowych doustnych płynów nawadniających.

Ważne jest, aby w przypadku pojawienia się objawów odwodnienia natychmiast skonsultować się z lekarzem, zwłaszcza w przypadku dzieci, które mogą nie być w stanie zasygnalizować swojego złego samopoczucia.

Leczenie biegunki przewlekłej zależy od jej przyczyny, dlatego niezbędne jest postawienie prawidłowej diagnozy. W niektórych przypadkach, jak przy celiakii, stosowanie diety bezglutenowej może całkowicie wyeliminować objawy. 

Aby zmniejszyć objawy biegunki, można także stosować wyroby medyczne, które przywracają naturalne funkcjonowanie śluzówki jelit, zmniejszając napięcie powłok brzusznych i liczbę wypróżnień. 

Leki zmniejszające motorykę jelit powinny być stosowane doraźnie i jedynie wtedy, gdy biegunka nie jest wynikiem infekcji. Aby złagodzić objawy biegunki i towarzyszące dolegliwości, można zastosować:

• loperamid – spowalniający motorykę jelit, wydłuża czas pasażu jelitowego oraz zwiększa wchłanianie wody i elektrolitów,
• diosmektyt – który dzięki właściwościom powlekającym i adsorpcyjnym skraca czas trwania biegunki,
• drotaweryna – łagodzi skurcze brzucha,
• probiotyki i prebiotyki – szczepy Lactobacillus rhamnosus GG (LGG), Lactobacillus casei, Lactobacillus acidophilus, Bifidobacterium, stosowane w przypadku biegunki o podłożu bakteryjnym, wirusowym, w nieswoistych zapaleniach jelit i IBS. 

Choć nie zawsze można usunąć przyczynę biegunki, odpowiednie leczenie pozwala zwykle na osiągnięcie remisji.

Biegunka – co jeść? Odpowiednia dieta na biegunkę ostrą i przewlekłą

Podczas biegunki należy odpowiednio dostosować dietę, unikając obfitych posiłków oraz produktów przyspieszających perystaltykę jelit. Należą do nich produkty bogate w nierozpuszczalny błonnik, na przykład pieczywo razowe, kasza gryczana i otręby. 

Ograniczyć należy również spożycie produktów mlecznych, kwaśnych, ostrych, zimnych, słodkich owoców, alkoholu, kawy, napojów gazowanych oraz tłustych potraw. 

Posiłki powinny składać się z produktów o działaniu zapierającym, takich jak ryż, gotowana marchew, gotowane jabłko, banany, sucharki, chrupki kukurydziane i pieczywo pszenne.

FAQ

Najczęstsze pytania dotyczące biegunki ostrej i przewlekłej.