Zespół jelita drażliwego (IBS) – dieta, co jeść, czego nie jeść

Najważniejsze informacje:

• Leczenie zespołu jelita nadwrażliwego (IBS) obejmuje zastosowanie diety, która odgrywa istotną rolę w redukcji objawów choroby. 
• Regularne spożywanie dobrze dobranych posiłków może zmniejszyć częstotliwość bólu brzucha, wzdęć i zaburzeń wypróżnień (biegunek i zaparć), które są charakterystyczne dla tego schorzenia. 
• Ważne jest unikanie potencjalnie drażniących pokarmów, takich jak tłuste, smażone potrawy, ostre przyprawy i alkohol. 
• Zaleca się spożywanie kilku mniejszych posiłków dziennie, co pomaga rozłożyć obciążenie na układ pokarmowy oraz jedzenie powoli i bez pośpiechu, aby zapobiec nadmiernemu wzdęciu i dyskomfortowi ze strony układu pokarmowego. 
• Dieta FODMAP, oparta na ograniczeniu fermentujących węglowodanów, jest powszechnie rekomendowana dla osób z IBS, ponieważ może zmniejszać nasilenie objawów. 
• Monitorowanie reakcji organizmu na różne produkty spożywcze za pomocą dzienniczka żywieniowego jest pomocne w dostosowaniu diety do indywidualnych potrzeb.

Zespół jelita drażliwego (ang, irritable bowel syndrome, IBS) jest jednym z najczęściej występujących zaburzeń przewodu pokarmowego na świecie. Objawia się różnorodnymi dolegliwościami, takimi jak bóle brzucha, wzdęcia, zaparcia lub biegunki, które mają istotny wpływ na jakość życia pacjentów. Kluczowym elementem zarządzania IBS jest odpowiednia dieta, która może znacznie zmniejszyć objawy zespołu jelita nadwrażliwego oraz przyczynić się do poprawy ogólnego samopoczucia. Co jeść przy jelicie drażliwym, a czego unikać? Jakie są ogólne zalecenia żywieniowe przy IBS? Podpowiadamy. 

Dieta przy drażliwym jelicie – IBS z biegunką, zaparciami lub mieszany

Wśród form zespołu jelita drażliwego (IBS, jelito drażliwe) wyróżniamy trzy główne typy schorzenia. Są to: typ z dominującą biegunką, typ z przewagą zaparć i typ mieszany.

Osoby z zespołem jelita drażliwego (IBS) powinny dostosować dietę do dominujących objawów, czyli zaparć lub biegunek. Co jeść, by uspokoić jelita? Przy IBS z zaparciami zaleca się spożywanie pokarmów bogatych w błonnik, takich jak pełnoziarniste produkty zbożowe, owoce i warzywa (np. gruszki, brokuły) oraz źródeł rozpuszczalnego błonnika, jak otręby i siemię lniane, jednocześnie unikając tłustych i ciężkostrawnych potraw, które mogą nasilać zaparcia. Niewskazane są też produkty mleczne.

W przypadku IBS z biegunką zaleca się spożywanie łatwo przyswajalnych pokarmów, takich jak banany, ryż, pieczywo tostowe, gotowane warzywa (np. marchew, ziemniaki) oraz źródeł rozpuszczalnego błonnika, jak owsianka. Należy również ograniczyć produkty mogące drażnić jelita, takie jak ostre przyprawy, alkohol, kawa oraz potrawy wysokotłuszczowe.

Istotne jest, aby podejście do diety w przypadku IBS było dostosowane do indywidualnych potrzeb pacjenta. Niezbędne jest uwzględnienie nie tylko rodzaju IBS, ale też innych, współistniejących schorzeń. 

Należy również brać pod uwagę indywidualne reakcje na określone pokarmy, które mogą być wynikiem alergii czy nietolerancji.

Dieta na drażliwe jelito – prowadzenie dzienniczka żywieniowego

Podczas komponowania diety dla osoby cierpiącej na IBS, kluczowe jest zidentyfikowanie produktów, które mogą wywoływać lub nasilać objawy. Regularne monitorowanie reakcji organizmu i prowadzenie dzienniczka żywieniowego, w którym zapisuje się spożywane posiłki oraz towarzyszące im dolegliwości bólowe, może znacząco przyczynić się do poprawy stanu zdrowia przy jelicie drażliwym. 

Takie działanie pozwala na wyselekcjonowanie pokarmów, które warto na jakiś czas wyeliminować, a także na znalezienie odpowiednich ich zamienników. W procesie dostosowywania diety na IBS nieoceniona może okazać się pomoc doświadczonego dietetyka.

Dieta w zespole jelita drażliwego – ogólne zalecenia

Codzienna dieta osób z zespołem jelita drażliwego powinna składać się z 4-5 posiłków dziennie, spożywanych w równych odstępach czasowych. Sprzyja to prawidłowej perystaltyce jelit i regulacji wypróżnień. 

Ostatni posiłek, lekkostrawna kolacja, powinien być spożywany na 2-3 godziny przed snem i nie powinien być obfity. Ważne jest też, aby jedzenie odbywało się w spokojnej atmosferze, bez pośpiechu, z należytym przeżuwaniem pokarmów, co ułatwia trawienie.

W leczeniu zespołu jelita drażliwego kluczowe znaczenie ma sposób przygotowania i obróbki żywności. Zaleca się gotowanie na parze, duszenie bez dodatku tłuszczu oraz pieczenie w folii. Należy unikać smażenia, grillowania oraz pieczenia w tradycyjny sposób, ponieważ te metody mogą pogłębiać objawy choroby.

Zaleca się jedzenie posiłków przygotowywanych z świeżych składników w domu i ograniczenie żywności wysokoprzetworzonej oraz potraw spożywanych w restauracjach typu fast food.

Co jeść przy zespole jelita drażliwego? Dieta IBS 

Błonnik

Spożywanie odpowiedniej ilości błonnika jest kluczowe dla zdrowia jelit. Błonnik rozpuszczalny (znajdujący się w owocach, warzywach, otrębach) może pomóc w regulacji ruchów jelitowych. 

Dieta przy IBS powinna być dostosowana do konkretnego typu dolegliwości. W przypadku IBS biegunkowego zaleca się spożywanie błonnika rozpuszczalnego, natomiast przy IBS z zaparciami, dieta powinna być bogata w błonnik zarówno rozpuszczalny, jak i nierozpuszczalny (z zalecaną dzienną dawką wynoszącą 30-50 gramów). 

Siemię lniane jest wartościowym źródłem błonnika, szczególnie w przypadku pacjentów doświadczających zaparć.

Probiotyki

Produkty fermentowane, takie jak jogurty naturalne, kefiry czy kiszone warzywa, wspierają zdrową florę jelitową i zmniejszają objawy wywoływane przez zespół jelita nadwrażliwego.

Zdrowe tłuszcze

Nienasycone kwasy tłuszczowe, obecne w olejach roślinnych, orzechach i nasionach, mogą wspomagać działanie jelit, zapewniając u części pacjentów poprawę ogólnego stanu zdrowia.

Ryby

Ryby to źródło kwasów omega-3, które mają działanie przeciwzapalne i mogą pomóc w łagodzeniu stanu zapalnego jelit.

Chude białko

Indyk, kurczak, ryby oraz tofu są dobrymi źródłami białka, które jest niezbędne do regeneracji tkanek i budowy mięśni.

Woda

W diecie IBS ważną rolę odgrywa odpowiednie nawadnianie. Zaleca się picie wody niegazowanej, słabych naparów ziołowych i herbat. Należy ograniczyć spożycie mocnych herbat, które mogą zwiększać kurczliwość jelit.

Dieta na IBS. Czego nie jeść przy zespole jelita drażliwego?

Laktoza

W przypadku nietolerancji laktozy, zaleca się stosowanie diety bezmlecznej lub ograniczenie produktów mlecznych, w zależności od stopnia niedoboru laktazy. Nietolerancja ta objawia się niepożądanymi reakcjami przewodu pokarmowego, takimi jak wzdęcia czy biegunki, występujące po spożyciu produktów zawierających laktozę.

Niezdrowe tłuszcze

Tłuszcze nasycone i trans (znajdujące się w fast foodach, przetworzonej żywności) mogą nasilać stany zapalne i zaostrzać objawy IBS, wywołując tym samym pogorszenie samopoczucia.

Niektóre warzywa i owoce

Niektóre osoby z IBS mogą źle tolerować surowe warzywa (np. kapustę, brokuły) i owoce bogate w sorbitol, jak na przykład gruszki, śliwki, morele.

Napoje gazowane i kofeina

Niewskazane jest też picie napojów gazowanych, które mogą powodować wzdęcia. Podobnie kofeina może być przyczyną nadwrażliwości jelit, zwiększając ryzyko biegunek w zespole jelita drażliwego.

Alkohol

Spożycie alkoholu może powodować podrażnienie jelit i zaostrzać objawy ze strony układu pokarmowego.

FODMAP na drażliwe jelito – dieta w IBS

Dieta Low FODMAP, oparta na ograniczonej zawartości fermentujących oligo-, di-, monosacharydów oraz polioli (Fermentable Oligosaccharides, Disaccharides, Monosaccharides, and Polyols), jest uznawana za rekomendowany sposób żywienia przy zespole jelita drażliwego (IBS). 

Produkty zawierające te związki mogą przyczyniać się do nasilenia objawów w zespole jelita nadwrażliwego, ponieważ docierają do jelit niemalże nieprzetworzone. Absorpcja wody przez te produkty może prowadzić do rozciągnięcia ścian jelita, wywołując ból lub biegunkę. 

W dalszej kolejności, w jelicie grubym, dochodzi do fermentacji produktów bogatych w FODMAP, co generuje nadmiar gazów, powodując wzdęcia i ból. Dlatego eliminuje się te produkty, aby zredukować bezpośrednie przyczyny nieprzyjemnych symptomów.

Dieta na IBS polega na spożywaniu określonych produktów (low FODMAP), jednocześnie eliminując te, które mogą negatywnie wpływać na organizm w przypadku tej dolegliwości (high FODMAP).

Do produktów low FODMAP (o niskiej zawartości FODMAP) – dozwolonych w diecie IBS – zaliczane są: 

• warzywa – pędy bambusa, papryka, marchew, seler, boćwina, szczypiorek, bakłażan, zielona fasola, sałata, pasternak, dynia, pomidory, ogórek, ziemniak, szpinak, cukinia, papryka, oliwki, rukola, jarmuż, 
• rośliny strączkowe – tempeh, ciecierzyca w puszce, soczewica gotowana,
• owoce – banan (najlepiej niedojrzały), jagody, karambola, grejpfrut, winogrona, melon, kiwi, cytryna, limonka, mandarynka, pomarańcza, marakuja, maliny, truskawki, rabarbar,
• zboża – mąki i produkty bez pszenicy (wykonane z nich np. chleb, makaron), owies, jęczmień, gryka, kukurydza, ryż, komosa ryżowa, niewielkie ilości żyta, 
• orzechy: włoskie, laskowe, pekan, brazylijskie, ziemne, piniowe, makadamia, słonecznik, dodatkowo ziarna – pestki dyni, sezam, nasiona chia, siemię lniane,
• mleko i produkty mleczne – sery twarde, mleko, jogurty – pozbawione laktozy, roślinne zamienniki,
• grzyby – boczniaki, grzyby mun i marynowane pieczarki,
• słodziki – cukier, glukoza, syrop klonowy, stewia. 

Do produktów high FODMAP (o wysokiej zawartości FODMAP) – niewskazanych w diecie na jelito drażliwe – zalicza się: 

• nasiona roślin strączkowych – ciecierzyca, soczewica, fasola, soja,
• owoce – gruszki, brzoskwinie, mango, awokado, arbuzy, owoce w puszce w naturalnym soku, morele, wiśnie, liczi, nektarynki, śliwki, owoce suszone, soki owocowe,
• zboża – produkty pszenne i żytnie spożywane w dużych ilościach (np. chleb, makaron, krakersy), kasze (manna i kuskus), ciasta i ciastka,
• mleko i produkty mleczne – mleko krowie, kozie i owcze, jogurty, kefir, twaróg, miękkie sery, kremy, gotowe sery kanapkowe, lody mleczne,
• nasiona roślin strączkowych – fasola, soja,
• słodziki – fruktoza, wysokofruktozowy syrop kukurydziany, izomalt, maltitol, mannitol, sorbitol, ksylitol.

Dieta FODMAP, oparta na ograniczeniu spożycia pewnych węglowodanów, jest dwuetapowa i powinna być stosowana tymczasowo, z uwzględnieniem indywidualnej tolerancji na produkty bogate w FODMAP. 

W pierwszej fazie eliminuje się produkty o wysokiej zawartości tych węglowodanów, a następnie, po ustąpieniu objawów, stopniowo wprowadza się je z powrotem do diety.

Wprowadzenie diety eliminacyjnej może skutkować wystąpieniem niedoborów pokarmowych, takich jak błonnik, witaminy z grupy B czy wapń, dlatego jej stosowanie powinno być prowadzone pod nadzorem specjalisty.

Zespół jelita drażliwego – dieta: jadłospis na jeden dzień

Śniadanie

• płatki owsiane z mlekiem ryżowym, kiwi i bananem
• herbata czarna bez cukru

Obiad

• warzywna zupa krem (ziemniaki, marchewka, seler)
• łosoś pieczony w folii, podany z brązowym ryżem i warzywami na parze
• woda mineralna niegazowana lub sok pomarańczowy (rozcieńczony wodą)

Podwieczorek

• ryż zapiekany z tartym jabłkiem i cynamonem
• woda mineralna niegazowana lub sok pomarańczowy (rozcieńczony wodą)

Kolacja

• 2 kromki z chleba orkiszowego na zakwasie, posmarowane masłem z plasterkami chudej wędliny i pomidorem
• herbata czarna bez cukru

FAQ

Najczęstsze pytania dotyczące diety przy zespole jelita drażliwego (IBS).